۴ ژانری که جای خالی آن را در چهلمین جشنواره فیلم فجر احساس خواهید کرد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، جشنواره فیلم فجر درحالی به چهلمین منزلگاه خود نزدیک می‌شود که 22 فیلم جواز حضور در بخش سودای سیمرغ یا بخش اصلی جشنواره را کسب کرده‌اند. فیلم‌های سینمایی راه‌یافته به بخش مسابقه چهلمین جشنواره فیلم فجر اگرچه از حیث تنوع ژانر و مضمون در وضعیت نامطلوبی قرار ندارند اما با مرور آنها درمی‌یابیم که جای خالی برخی ژانرها در جشنواره چهلم محسوس است.

تاریخ، دفاع مقدس، پرتره، اکشن و درام، دستمایه‌هایی موضوعی هستند که مضامین و ژانرهای 22 فیلم حاضر در بخش سودای سیمرغ جشنواره ذیل آنها طبقه‌بندی می‌شوند. گرچه برخی از دستمایه‌های موضوعی فوق، در دایره مفهومی ژانر قرار نمی‌گیرند و در این مقال، تنها به‌منظور سهولت در طبقه‌بندی و با اغماض، در اتصاف آنها از تعبیر ژانر استفاده می‌کنیم.

در مجال پیش‌رو، به مرور مهم‌ترین ژانرهایی که جای خالی آنها در چهلمین جشنواره فیلم فجر احساس می‌شود، خواهیم پرداخت. اما پیش از ورود به این مبحث، لازم است قدری به توصیف اهمیت، کارکرد و وضعیت تنوع ژانر در سینمای ایران بپردازیم.

ژانر یکی از اساسی‌ترین عناصر سازنده سینما به شمار می‌آید. عنصر ژانر که همواره شیوه‌ای برای سازماندهی و طبقه‌بندی فیلم‌های سینمایی محسوب می‌شده، از بدو تولد سینما تا به امروز با کارکرد پویا و تمایزبخش خود موجب بقا و غنای سینما شده است. چه‌اینکه سینما همواره و در مقاطع متعدد تاریخی با انسدادهای مضمونی، فرمی و تکنیکال گوناگونی مواجه شده است و در چنین مواقعی یکی از کلیدی‌ترین راهکارهای خروج سینما از این وضعیت بسته، زایش و پیدایش ژانرهای تازه بوده است. به بیان دیگر، خلق ژانرهای بدیع همواره امکان و ظرفیت جدید و بی‌بدیلی برای پوست‌اندازی و بازآفرینی سینما فراهم آورده است.

ژانرهای سینمایی از حیث بسط و فراگیری در کشورهای صاحب سینما از پراکندگی یکسانی برخوردار نبوده و نیستند. برای مثال در آمریکا، کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای شرق آسیا، تنوع و گستردگی ژنریک بیشتری نسبت به سایر کشورهای صاحب سینما ازجمله ایران مشاهده می‌شود. باید به این نکته اذعان کرد که در سینمای ایران، جایگاه، مفهوم و اهمیت ژانر همواره مسئله‌ای مبهم و سوء تفاهم‌برانگیز بوده و چه‌بسا همین وضعیت باعث شده است که سینمای ما با تأخیری معتنابه به سراغ تجربه ژانرهای تازه برود.

مرور احوال و آثار تولید شده در سینمای ایران حاکی از وضعیتی است که از آن با عنوان «فقر ژانر» در سینمای ایران یاد می‌شود. شاید بتوان توسعه نامتوازن رویکرد تجاری‌سازی در سینمای ایران(رویکردی که همواره به‌دنبال کسب سود و ساخت فیلم‌های «بفروش» بوده و سیطره خود را بر جریان تولیدات سینمایی کشور حاکم کرده است)، شناخت ناکافی کسر قابل توجهی از فیلمسازان ایرانی نسبت به مفهوم ژانر، مباحث تئوریک مرتبط به این مفهوم و چگونگی کاربست این مباحث در آثار سینمایی، عادت نداشتن بخش عمده تماشاگران ایرانی به دیدن فیلم‌های ژانر و موارد دیگری از این دست را ازجمله موانع موجود بر سر راه گستردگی و تنوع ژانر در سینمای ایران قلمداد کرد.

با این مقدمه،‌ در ادامه به مرور چهار نوع از مهم‌ترین ژانرهایی که جای خالی آنها در چهلمین جشنواره فیلم فجر احساس می‌شود، خواهیم پرداخت:

1. کمدی:

یکی از کلیدی‌ترین ژانرهایی که غیبتش در چهلمین جشنواره فیلم فجر احساس می‌شود، کمدی است. کمدی ناظر به یکی از اساسی‌‌ترین نیازهای بشر یعنی نیاز به شاد بودن است و سیاستگذاران جوامع صاحب سینما به این ژانر به‌عنوان ژانری حیاتی و ضروری که وظیفه تزریق نشاط و شادابی به شهروندانشان را برعهده دارد، نگاه می‌کنند. سینمای ایران اگرچه طی سال‌های اخیر به جولانگاه مناسبی برای یکه‌تازی انبوه شبه‌کمدی‌های نازل و شانه‌تخم‌مرغی بدل شده است، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌توان امیدوار بود که بساط ساخت این قسم شبه‌کمدی‌های سطحی و بی‌مایه به میزان چشمگیری برچیده شود و کمدی در سینمای ایران به شأن و جایگاه حقیقی و مورد انتظار خود دست یابد. در این‌صورت، جشنواره فیلم فجر بهترین آواردگاه برای حضور و اکران آثار کمدی سینمای ایران خواهد بود. 

2. علمی-خیالی:

ژانر علمی-خیالی از آن دست ژانرهایی است که از سال‌ها پیش تاکنون جای خالی‌اش در جشنواره فیلم فجر احساس می‌شود. این ژانر در سینمای ایران به‌دلایلی مانند: نبود تجهیزات و امکانات تکنیکی لازم، ضعف تخیل و عدم پرورش مناسب قوه خیال در غالب فیلم‌نامه‌نویسان ایرانی، فقدان ویژگی‌های بومی و برخی اقتضائات فرهنگی آنچنان که باید و شاید جدی گرفته نشده است. مرور کارنامه سینماگران ایرانی در زمینه ساخت آثار متعلق به ژانر علمی-خیالی نشان می‌دهد که دست سینمای ایران در زمینه ساخت چنین آثاری به‌شدت خالی است. این در حالی است که ژانر علمی-خیالی در سینمای غرب همواره ژانری جدی و حتی استراتژیک قلمداد شده است؛ چراکه متضمن کارکردهای کلیدی و آینده‌سازی از جنس توصیف اکتشافات، نمایش نوآوری‌های علمی‌ و پیشرفت‌های آینده کشورها است و از این حیث، می‌تواند به‌سان نیرو محرکه‌ای انگیزه‌بخش برای حرکت عمومی کشورها در مسیر پیشرفت، اکتشاف، نوآوری و ساخت آینده مطلوب، ایفای نقش کند.  

3. وحشت:

ممکن است ژانر وحشت در مقایسه با دیگر ژانرهای سینمایی طرفداران پرشمار و متنوعی نداشته باشد اما باید پذیرفت که بیشتر مخاطبان سینما دست‌کم یک‌بار در معرض تماشای فیلم‌های این ژانر قرار گرفته‌اند، تجربه غریب تماشای این قسم فیلم‌ها را از سر گذرانده‌اند و برای مدتی کوتاه با ژانر وحشت انس و الفتی پیدا کرده‌اند. اما ژانر وحشت در سینمای ایران هیچ‌گاه به‌عنوان ژانری مهم و پربسامد قوام نیافته ‌است و طی سال‌های اخیر شمار فیلم‌های ایرانی ساخته‌شده در این ژانر، به زحمت به تعداد انگشتان یک دست می‌رسند. اگرچه همین تعداد فیلم‌های اندک ساخته‌شده نیز توفیق زیادی در جریان‌سازی و ماندگاری پیدا نکرده‌اند. بااین‌وجود، ژانر وحشت همواره طرفداران خاص خود را داشته است؛ طرفدارانی که غالب آنها لذت و هیجان ناشی از تماشای فیلم‌های این ژانر روی پرده بزرگ سینما را با تماشای آن در تلویزیون‌های خانگی غیرقابل قیاس می‌دانند.

4. پویانمایی:

پویانمایی یا انیمیشن طی سال‌های اخیر به مدد پیشرفت روزافزون تکنولوژی، تحولات بزرگ و پردامنه‌ای را تجربه‌ کرده است. این تحولات موجب تغییر ماهیت، تکنیک و شمار مخاطبان علاقه‌مند به پویانمایی شده است و چه‌بسا بتوان مجموعه این تحولات را به‌مثابه حیاتی تازه برای پویانمایی قلمداد کرد. در جهان امروز، پویانمایی از آن‌دست ژانرهای نافذ و پراهمیتی است که علاوه‌بر کارکرد سینمایی و تلویزیونی‌اش، واجد کارکردهای مهمی در حوزه‌های آموزش، درمان، تحقیقات علمی و فضایی است. باوجود اینکه پویانمایی در سینمای ایران در مقایسه با سایر ژانرهای سینمایی تثبیت‌شده همواره از مهجوریت بیشتر و حمایت‌های کمتری برخوردار بوده است، اما همیشه مخاطبان خاص خود را داشته و علاوه‌بر بزرگسالان، کودکان و نوجوانان نیز یکی از پروپاقرص‌ترین مخاطبان آثار پویانمایی محسوب می‌شده‌اند. سبد سالانه سینمای ایران طی سال‌های اخیر به‌میزان چشمگیری از آثار پویانمایی تهی بوده است و به‌تبع چنین وضعیتی دست جشنواره فیلم فجر نیز از نمایش این آثار خالی مانده است.

نقش کلیدی جشنواره فیلم فجر در گسترش تنوع ژانر

در وضعیت کنونی فقر ژانر در سینمای ایران، ضروری است که به راهکارها و تدابیر مقتضی برای رونق و بسط آثار ژنریک در این سینما اندیشید؛ چراکه تنوع ژانر علاوه‌برآنکه نشانه‌ پویایی و ضامن مانایی صنعت سینما است،‌ یکی از حقوق مسلم مخاطبان سینما هم هست و تحقق آن گامی مهم در راستای به‌رسمیت شناختن سلیقه و ذائقه آحاد مخاطبان و علاقه‌مندان هنر هفتم به شمار می‌آید.

در این میان، جشنواره فیلم فجر به مثابه مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور می‌تواند نقش کلیدی و ظرفیت قابل‌توجهی در احیای ژانر و تنوع‌بخشی به تولیدات سینمای ایران داشته باشد و بخش مهمی از راهکار حل معضل «فقر ژانر» در سینمای ایران به شمار آید. بدین معنا، آثار حاضر در بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر که ویترین سالانه سینمای ایران به شمار می‌آید، باید به‌گونه‌ای انتخاب شوند که قوام‌بخش ترکیبی متنوع از ژانرها و مضامین گوناگون باشند. توجه و ضریب‌بخشی ویژه اعضای هیأت انتخاب جشنواره به آثاری که از حیث ژانر با انبوه آثار متعلق‌به سینمای بدنه متمایز هستند، یکی از مهم‌ترین راهکارهایی است که می‌توان در بلندمدت به احیا و رونق تنوع ژانر در سینمای ایران منجر شود.

انتهای پیام/