کاربران شبکه‌های اجتماعی و چالش‌های پیش‌ِرو

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ از 970 میلیون کاربر شبکه اجتماعی در سال 2010، تعداد کاربران این شبکه‌ها به 4.48 میلیارد یعنی 56.8 درصد جمعیت کل جهان رسیده است و از این میان 93.33 درصد کاربر فعال هستند یعنی تولید و تحلیل انجام می‌دهند. درگیری افراد با این رسانه‌ها به قدری زیاد است که هر فرد، به‌طور متوسط, کاربرِ 6.6 پلتفرم (بیشتر از همه ژاپنی‌ها با 11.5 و کمترین هندی‌ها با 3.8 حساب کاربری برای هر نفر) است.

درصد رشد گرایش به این شبکه‌های اجتماعی در آسیا معادل 16.98 از همه بیشتر و در آمریکای شمالی 6.96 و در اروپا 4.32 (در سال 2020 نسبت 2019) است. این در حالی است که نرخ سواد این رسانه­‌ها به‌طور معکوس در اروپا و با تنظیم‌گری اتحادیه و توجه به حقوق کاربرانش به‌ویژه حریم خصوصی آن‌ها حدود دو برابر است.

این آمارها با شناخت برخی ذاتیات شبکه‌های اجتماعی که رسانه‌های نوظهور و کاملا پیچیده و ناشناخته‌ای هستند کامل می‌شود. این رسانه‌های نوپدید سه ویژگی مهم دارند:

1. بسیاری از مخاطبان رسانه‌های یک سویه را به کنشگران رسانه‌های تعاملی تبدیل کرده‌اند؛ به این ترتیب که دیگر آن‌ها مصرف‌کننده اخبار دیگران نیستند بلکه در سطوح مختلفی به تولیدکننده و تحلیل‌گر خبر تبدیل می‌شوند. با این تحول حداقل سه اتفاق جدید رخ داده است:

1.الف. تولید و انتشار خبر در انحصار رسانه‌های مشخصی نیست و هر کاربر می‌­تواند اخبارش را تولید و منتشر کند. این امر، رقابت بین رسانه‌های قدیم و جدید را بیشتر کرده و قدرت انتخاب مصرف‌کنندگان خبر و داده را بیشتر می‌کند.

1.ب. دیگر امکان سانسور یا پنهان‌کاری وجود ندارد و از این جهت جریان شفافیت اطلاعات در دسترس‌تر است.

1.ج. امکان انتشار اخبار و اطلاعات غیرواقعی یا مضر بیشتر شده است و حیثیت افراد و ثبات جامعه ممکن است با اخبار جعلی و یا انتشار اسرار شخصی مورد تهدید قرار گیرد.

2. شبکه‌های اجتماعی مخاطبان رسانه‌های سنتی را به یک معنا کاهش و به معنای دیگری ربوده و به‌طور خاص نسبت به مصرف‌کنندگان اخبار سطحی و عمدتا زرد، رابطه برای همیشه گسسته شده است.

3. بیش از 85 درصد دارندگان گوشی همراه که تعداد آنها به 5.27 میلیارد نفر می‌رسد دارای شبکه اجتماعی اجتماعی هستند و بیش از 99 درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی از طریق گوشی تلفن کاربر شده‌اند. به این ترتیب همراهی کاربران با شبکه‌های اجتماعی به‌خاطر ماهیت تلفن‌های هوشمند، یک همراهی تنگاتنگ با شخص کاربر، زندگی شخصی، اداری و تجاری او و مهم‌تر با ذهن و علایق و مکان فیزیکی اوست. اگر یک شبکه اجتماعی و دیگر کاربران و حتی ربات‌های هر شبکه بخواهند، می‌توانند همه چیز را دگرگون و یک جهان دلخواه خودشان را بسازند. پس "حق بر امنیت و حیات افراد" در شکلی نو محل چالش قرار گرفته است.

 این اتفاقات چون با سرعت قابل توجهی رخ داده و در طول 10 سال، کاربران این شبکه‌ها بیش از چهار برابر شده، نه قانون‌گذار همواره کُند را با خود بروز کرده و نه کاربران جدید را با الزامات و قواعد رفتاری در این فضا آشنا کرده است، در نتیجه همه از بابت این حجم اطلاعات درست و جعلی کمتر قابل تفکیک، ضرر دیده‌اند و بسیاری از کاربران، قربانی سرقت کلان داده‌ها (بیگ‌دیتا) تاجران فضای مجازی شده‌اند.

با در نظر گرفتن اینکه هر کاربر حدود 2 ساعت و 45 دقیقه از وقت شبانه روزی‌اش را صرف شبکه‌های اجتماعی می‌کند و اگر از 16 تا 70 سالگی درگیر شبکه‌های اجتماعی باشد, 5.7 سال عمر هر انسان، درگیر این شبکه‌ها است و این یعنی این میزان درگیری معادل کسب مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد است، در حالی که میزان یادگیری در این فضا بسیار کمتر و عموما فقط وقت گذرانی است.

در این میان کودکان بیشترین صدمه را متحمل شده‌اند به‌ویژه آن‌ها کاربرانی صادق در مقابل کاربرانی سوداگر هستند که اطلاعات آن‌ها و خانواده‌شان را به سرقت می‌برند و در خواب قانون‌گذار، "حق بر حذف داده‌ها" را برای این کاربران ضعیف نه اطلاع می‌دهند و نه اعمال می‌کنند. به‌ویژه برای قاره آسیا که هیچ تنظیم گر و حمایت کننده‌ای وجود ندارد.

چالش دیگر آنجاست که نرخ رشد کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران در میان سایر کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد. بر اساس تحلیل Keipo، کشوری که بیشترین رشد رسانه‌های اجتماعی در سال‌های 2019-2020 را داشته، هند بوده است، با 130 میلیون کاربر جدید که به سکوهای نشر (پلتفرم‌ها) ملحق شده‌اند - معادل 9.6 درصد از کل جمعیت آن‌ها-، در ادامه چین (15 م)، اندونزی (12 م)، برزیل (11 م)، ایران (9.4 م) و آمریکا با 6.9 میلیون کاربر جدید؛ پس ما در جایگاه پنجم قرار گرفته‌ایم.

این رشد فزاینده در حالی است که کاربران بسیاری از این کشورها، کاربر سکوهای نشر داخلی خودشان هستند، در حالی که در ایران بیش از 160 میلیون حساب کاربری متعلق به سکوهای نشر خارجی و بیش از همه اینستاگرام، و کمتر از 15 میلیون حساب کاربری متعلق به سکوهای نشر داخلی است. در چنین شرایطی چگونه می‌توان از حقوق کاربران داخلی به‌ویژه کودکان صیانت کرد؟، بدون تردید از مجرای سیاستی زیر:

1.مسئله شبکه‌های اجتماعی را بر پایه حقوق کاربران ایرانی و احترام به آن‌ها و تضمین موثر این حقوق بشناسیم. شناسایی بر مدار جلب اعتماد عمومی، بیشتر همراهی، اثربخشی و کارآمدی را به‌دنبال دارد.

2.با جمع‌سپاری و استفاده از فنون قانون‌گذاری و مقررات‌نگاری از طریق مجاری موجه و قانونی، اقدام به تمشیت این مسئله در حال تحول و تطور بپردازیم.

3. شعار ندهیم، بروکراسی ایجاد نکنیم، تصمیمات خلق‌الساعه و بی‌ثبات اتخاذ نکنیم، ولی اقدام کنیم متناسب، عقلائی و مبتنی بر خرد خردمندان علوم انسانی و نه رویکردهای سخت‌افزارسازان.

داده‌های آماری از https://backlinko.com/social-media-users اخذ شده است.

سید محمد غمامی

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و عضو شورای علمی نخستین همایش ملی حقوق و رسانه

انتهای پیام/