فتح‌اللهی: جاهلیت در مقابل مدنیت و تشکیل نظام اسلامی قرار دارد
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: جاهلیت مدرن، جاهلیت مبتنی بر تمدن کاذب است و تمدن نوین اسلامی این نوع جاهلیت را برای ما نمایان می‌کند.
به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، نشست علمی «تبیین مفهوم جاهلیت مدرن» با حضور محمدعلی فتح اللهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مهدی جمشیدی، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، روح الامین سعیدی، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و سردبیر مجله عصر اندیشه و مهدی محمدی تحلیل‌گر مسائل سیاسی و بین‌الملل، روز شنبه 14 اسفند در موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار شد.
جاهلیت در مقابل مدنیت و تشکیل نظام اسلامی قرار دارد
محمد علی فتح اللهی در این نشست گفت: مفهوم جاهلیت یک مفهوم قرآنی است. جهالت نسبتی با عمل سوء دارد و این در قرآن تکرار شده است. در مقابل عمل سوء هم توصیه به عمل صالح و توبه شده است. حمیت جاهلی، تبرج جاهلی، حکم جاهلی، ظن جاهلی از جمله عناوینی است که در قرآن ذکر شده است. در چند آیه هم کلمه تجهلون با کلمه قوم آمده است.
وی ادامه داد: جاهلیت در مقابل مدنیت و تشکیل نظام اسلامی قرار دارد. آیات مربوط به جاهلیت آیات مدنی هستند و این نشان می دهد که مفهوم جاهلیت زمانی قابل درک می‌شود که نظام اسلامی شکل گرفته باشد و قبل از آن، شاید قابل درک نباشد.
وی افزود: در قرآن از جاهلیت اولی بحث شده که بر این اساس می توان جاهلیت اخری را نیز در نظر گرفت. لذا فقدان نظام اسلامی، شرایط جاهلیت اولی است. اما جاهلیت دوم به جوامع و شرایطی اطلاق می شود که حالتی مدنیت‌نما یا مدنیت کاذب یا نظام سیاسی غلط دارد. لذا پیامبر (ص) می‌فرماید که من بین دو جاهلیت مبعوث شدم. چرا که بعد از تشکیل مدنیت و رحلت پیامبر(ص)، نشانه های جاهلیت بعدی دیده شد و مدنیت خلوص و پاکی و ناب بودن خود را از دست داد.
اگر نظام اسلامی نداشته باشیم درکی از جاهلیت نخواهیم داشت
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: عدم حکومت معصومین(ع) منجر شد که مدنیت نبوی ادامه پیدا نکند و از اینجا جاهلیت جدید شکل گرفت. ما الان در زمان کنونی بعد از 1400 سال یک نظام اسلامی شکل دادیم و در زمانه ما این امر مستقر شده، لذا دوباره مفهوم جاهلیت خودنمایی می کند.
وی ادامه داد: برداشت بنده این است که جاهلیت مدرن، جاهلیت مبتنی بر تمدن کاذب است و تمدن نوین اسلامی این نوع جاهلیت را برای ما نمایان می کند. اگر ما تمدن و نظام سیاسی اسلامی را شکل ندهیم نمی توانیم جاهلیت مدرن را درک کنیم.
وی افزود: مدنیت مبتنی بر عقل مدنی است. عقلانیت مدنی با عقل ریاضی و محاسباتی متفاوت است. اما عقل مدنی از جنس فرهنگ است. کسی که فرهنگ و تمدن ندارد در واقع بی عقل است. عقلانیت مدنی عقل محاسباتی نیست بلکه عقل زندگی مدنی است. ممکن است کسی سواد هم نداشته باشد اما بهره‌مند از این عقلانیت باشد.
وی ادامه داد: عقل مدنی از جنس ایمان و باور است. اساس مدنیت و نظام سیاسی را هم همان باورها و ایمان شکل می‌دهد.
فتح اللهی با بیان اینکه عقل مدنی 2 ویژگی دارد، افزود: اولین ویژگی عقل مدنی، امکان و ظرفیت عمومی شدن این عقل در همه جامعه است. برخی احساس می کنند عقل مدنی در اختیار نخبگان است و بقیه جامعه باید پشت سر آنها راه بیفتند. اما ما در بینش اسلامی معتقدیم که همه آحاد جامعه می توانند از این عقلانیت بهره مند شوند. این در واقع یک درک و معرفت ایمانی است و باور به اینکه این عقل چنین وضعیتی دارد و جمهور و ناس می توانند از آن بهره مند شوند، ویژگی اسلام است.
تمدن‌های قبلی، یهودیت و مسیحیت نخبه‌گرا بودند
وی ادامه داد: تمدن های قبلی و یهودیت و مسیحیت نخبه گرا بودند. به اسم عموم جامعه حرف می زدند اما آنها را در امور دخالت نمی‌دادند. در دموکراسی‌های امروز دنیا هم همینطور است و معتقدند همه آحاد مردم نمی‌توانند دارای عقل مدنی باشند و این اختصاص به نخبگان دارد. لذا بازی دموکراسی را ایجاد می‌کنند. نظام اسلامی تنها نظامی است که قادر به ایجاد دموکراسی واقعی است و یک اعتماد به درک عمومی مردم در آن وجود دارد.
فتح اللهی با بیان اینکه تمایز عقل مدنی با عقل ریاضی و محاسباتی در عمومی شدن آن است، گفت: از عوام یهود در قرآن به «امییون» تعبیر و تقبیح شده است. «وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لَا يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلَّا أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ (بقره78)» اما امام صادق(ع) می‌فرماید عوام شیعه با عوام یهودی فرق دارند چرا که در نظام اسلامی اعتماد به مردم و اعتماد به درک عمومی مردم وجود دارد و معتقدیم با اعتماد به مردم است که ما می توانیم دموکراسی واقعی را ایجاد کنیم.
وی درباره ویژگی دوم عقل مدنی گفت: ویژگی دوم عبارت است از اینکه این عقل مستقل نیست و باید از این عقل، نفی استقلال کنیم. این عقلانیت انسان را به آنجا می‌رساند که می‌فهمد همه حوادث عالم نمی‌تواند تحت مدیریت و اراده انسان قرار بگیرد. حوادث طبیعی، اجتماعی و سیاسی باعث می شود برنامه ریزی ها به هم بریزد. لذا تفاوت عقل ایمانی با عقل کاذب این است که عقل دینی مطمئن است که مدیریت همه حوادث به دست او نیست.
نفی استقلال عقل باعث می‌شود که نوع رفتار ما فرق کند
وی ادامه داد: نفی استقلال عقل باعث می شود که نوع رفتار ما فرق کند، چراکه ما نمی‌توانیم همه حوادث را پیش بینی کنیم بلکه باید به وظیفه عمل کنیم. امام(ره) که می‌فرمود ما مکلف به وظیفه‌ایم و نه ضامن نتیجه به همین اشاره دارد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: درست است که ما عقلانیت و عقل اجتماعی داریم ولی باید وظیفه خود را تشخیص دهیم. عمل به وظیفه ملازمتی با عقل اجتماعی دارد و عقل اجتماعی ما را به این نقطه می رساند که از وحی و احکام دینی برای عمل به وظایف خود بهره گیریم.
وی ادامه داد: این دو ویژگی در جوامعی که مبتنی بر جاهلیت مدرن بوده و مدنیت‌نما هستند، وجود ندارد. اما نظام اسلامی بر این دو پایه استوار است و این تفاوت ما با جاهلیت مدرن را نشان می دهد.
ما عقل را مکتفی به ذات نمی‌دانیم
فتح اللهی گفت: ما عقل را مکتفی به ذات نمی دانیم و متکی به خداوند هستیم، این باعث می‌شود ما به آینده خوشبین باشیم، چراکه خداوند مقدرات ما را رقم می زند. لذا نگران آینده نیستیم و به پیشواز آینده می رویم. غربی ها از آینده نگران هستند و آینده پژوهی آنها به این دلیل است که می‌خواهند آینده را تحت سلطه خود بگیرند. اما ما به استقبال آینده می‌رویم.
وی با بیان این سوال که آیا ما می توانیم با کشورهای دیگر یک نظم بین المللی شکل بدهیم یا اینکه نظام بین‌المللی خارج از اختیار ماست و باید در درون خود بمانیم؟ گفت: اینجاست تکلیف ما با جاهلیت مدرن روشن می‌شود. ما در قضایای مربوط به داعش از مرزهای خود خارج شدیم و موفق عمل کردیم و توانستیم پرچمدار مبارزه با تروریسم شویم و نظم منطقه‌ای خود را مدیریت کنیم ما باید در این عرصه‌ها بتوانیم این تفاوت ها را نشان دهیم. تجربه ما در سوریه و عراق نشان می دهد پرونده ای را با موفقیت به پایان رساندیم و یک نظم عقلانی و مبتنی بر مصالح منطقه در حال شکل گیری است.
وی در پایان گفت: ورود در مباحث بین‌الملل و نظم بین المللی آینده نظام ماست که مجبوریم به آن وارد شویم و تفاوت خود را با دیگران نشان دهیم.
انتهای پیام/
