هیچ کتابی در داوری "کتاب سال دفاع مقدس" جا نماند/ کتاب فاخر همه‌جای دنیا مشتری دارد، هویت ایرانی را "معمولی" ننویسیم
دبیر علمی نوزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس می‌گوید که هویت ایرانی و دفاع مقدس را باید با آثار فاخر به دنیا عرضه کنیم و در این راه باید از نویسنده‌های فرهیخته کمک بگیریم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نوزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس با شعار «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر» از تیرماه 1400 فراخوان خود را به عنوان یکی از جایزه‌های ادبی کشور منتشر کرد.
براساس این فراخوان، آثار منتشر شده با موضوع دفاع مقدس، مقاومت و مدافعان حرم که در سال‌های 1397 و 1398 منتشر شده‌اند، طی فرآیندی داوری شده و برترین کتاب‌های این حوزه معرفی خواهند شد. این رویداد فرهنگی در شرایطی روز چهارشنبه 18 اسفندماه به پایان می‌رسد و برگزیدگان خود را خواهد شناخت که انتظار می‌رود کتاب‌های با موضوع دفاع مقدس در فرآیندی دقیق مورد داوری قرار بگیرند.
به همین مناسبت گفت‌وگویی با حضور عباس بایرامی، معاون سازمان ادبیات و تاریخ بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، محمدقاسم فروغی دبیر علمی این رویداد و محمدحسین کریمی‌پور دبیر اجرایی آن در خبرگزاری تسنیم برگزار شد که بخش اول از گزارش مشروح آن را در زیر می‌خوانید:
تسنیم: جایزه کتاب سال دفاع مقدس یکی از جوایز قدیمی حوزه ادبیات به شمار می‌رود، علیرغم این موضوع، این رویداد در سال‌های مختلفی برگزار شده و حتی در سال‌هایی برگزار نشده است. به نظر می‌رسد که برگزاری این رویداد در دوره نوزدهم و در صورت تداوم آن در سال‌های آینده بتواند آن را جدی‌تر از گذشته در نظر اهالی کتاب و ادبیات بیاورد. در ابتدا، بد نیست گزارشی از برگزاری دوره نوزدهم و برنامه‌های خود برای برگزاری دوره بعدی را بیان کنید.
بایرامی: انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس از سال 1373 آغاز و اولین دوره آن همان سال برگزار شد. آن دوره یکی از پرحجم‌ترین دوره‌های برگزاری کتاب سال دفاع مقدس بود چرا که کتاب‌هایی که از سال 1359 و آغاز جنگ منتشر شده بود تا سال 1369 داوری شدند. دوره هجدهم نیز سال گذشته برگزار شد و در آن کتاب‌های سال 1395 و 1396 داوری شدند. به نظر می‌رسد که در حال رسیدن به نقطه‌ای هستیم که بتوانیم کتاب‌ها را سال به سال مورد بررسی قرار بدهیم، به‌گونه‌ای که اگر سال آینده این رویداد برگزار شود، از سال 1402 کتاب‌های سال 1401 را بررسی می‌کنیم و به روز خواهیم شد. در دوره نوزدهم انتخاب کتاب سال دفاع مقدس، آثار سال‌های 1397 و 1398 داوری شدند که طی مراسمی برگزیدگان معرفی می‌شوند.
دنبال کار موازی و ایجاد سروصدا نیستیم
باید بگویم که دنبال انجام کار موازی و ایجاد سر و صدا نیستیم بلکه به معنای واقعی دنبال جریان‌سازی هستیم. برای ما بسیار مهم است که رویدادی قدرتمند در زمینه کتاب دفاع مقدس برگزار شده و خروجی آن این باشد که اهالی کتاب، چه ناشران و چه مخاطبان نسبت به تولید و خوانش کتاب‌های این حوزه علاقه‌مند شوند. ما معقتدیم که گنج بی‌پایان دفاع مقدس جای کار بسیار زیادی دارد. یک بعد از این کار در حوزه کتاب، انتخاب کتاب سال دفاع مقدس است.
دقت داشته باشید که مشوق‌ها سبب حرکت می‌شوند. اکنون می‌بینید تعداد زیادی از نویسندگان که در این زمینه قلم‌فرسایی می‌کنند، نسل جوان هستند. بسیاری از آنان حتی جنگ را ندیده‌اند اما احساس می‌کنند که باید روایتگر آن اتفاق بزرگ و تابلویی برای نمایش آن به عموم مردم باشند. طبیعی است که همه انسان‌ها نیاز به تشویق دارند. یکی از اهداف جشنواره همین موضوع با نگاه جدی‌تر به نوقلم‌ها است.
هدف دیگر که در انتخاب کتاب سال دفاع مقدس دنبال می‌شود این است که نقاط ضعف و قوت حوزه کتاب دفاع مقدس را پیدا کنیم. داورانی که امسال در این جشنواره حضور داشتند، همگی کارشناس این حوزه بودند و بسیار تخصصی با کتاب‌ها برخورد کردند. آنان 2594 کتابی که به دبیرخانه آمده است، در قالب 20 موضوع دسته‌بندی و برای هرکدام گروه‌های کارشناسی و داوری قرار دادند. در حقیقت، نگاه آنان به جشنواره نگاهی کارشناسی به کتاب دفاع مقدس است. بنده معتقدم باید این فهم به وجود بیاید که چه اقداماتی لازم است تا از آسیب‌ها و کمبودها جلوگیری شده و نگارش کتاب با موضوع دفاع مقدس تقویت شود؟
هدف دیگر ما این است کتبی که قابلیت دارند معرفی و شناخته شوند. بنده معتقدم همه کتاب‌هایی که برگزیده می‌شوند باید ترجمه شده و در فضای بین‌المللی روی آنها سرمایه‌گذاری شود.
تسنیم: یکی از نکات مهم در برگزاری چنین رویداد و جایزه‌ای آن است که همه کتاب‌ها در اختیار داوران قرار بگیرد تا حق هیچ ناشر و کتابی ضایع نشود؛ اقدامات دبیرخانه نوزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس در این زمینه چگونه بوده است؟
کریمی‌پور: همانطور که می‌دانید اعتبار یک جایزه ادبی وابسته به چند رکن است. یکی از این ارکان این است که موضوع داوری دارای جامعیت باشد و همه آثار و تولیدات در این رقابت حضور داشته باشند و با نگاهی یکسان داوری شوند.
ما از اردیبهشت ماه امسال، مسئولیت طرح و برنامه این رویداد را آغاز کردیم و از اواخر تیرماه که احکام برای مدیران مربوطه صادر شد، شروع به تهیه لیست کتاب‌های چاپ شده در سال 1397 و 1398 کردیم. در اولین گام لازم بود سراغ سامانه‌های مختلف کشور رفته و درباره تعداد آثار ثبت شده با موضوع دفاع مقدس، مقاومت و مدافعان حرم در سال 1397 و 1398 جست‌وجو کنیم. به عبارت دیگر، لازم بود که به لیست جامعی از تولیدات ثبت شده برسیم و سپس سراغ تک‌تک آنها برویم.
کتابخانه ملی اولین مرکز معتبری بود که برای تهیه این لیست‌ها سراغشان رفتیم. سپس به مؤسسه خانه کتاب رفتیم، سومین مرکز، کتابخانه باغ موزه دفاع مقدس بود که اهتمام ویژه‌ای به تهیه کتاب‌های با موضوع دفاع مقدس دارد. چهارمی هم کتابخانه تخصصی جنگ حوزه هنری بود که توسط آقای صمدزاده اداره می‌شود. هم‌چنین سراغ کتابخانه ایثار و شهادت بنیاد شهید رفتیم و لیستی را هم از آنها گرفتیم. مزیتی که کتابخانه ملی و مؤسسه خانه کتاب دارند این است که لیست‌ها با کتاب فیزیکی راستی‌آزمایی شده است.
عده‌ای از کتابخانه ملی فیپا می‌گیرند اما کتاب منتشر نمی‌کنند!
همانطور که می‌دانید خیلی از افراد از کتابخانه ملی کد فیپا می‌گیرند اما کتاب را منتشر نمی‌کنند. در خانه کتاب نیز شابک می‌گیرند اما کتابی منتشر نمی‌کنند. به ویژه آنکه در چند سال قبل این فرآیند سراسری هم نبود. البته خانه کتاب مزیتی نسبت به کتابخانه دارد و آنهم این است که در زمان اعلام وصول ثبت می‌کند. ما به 5 مرکز رفتیم و لیست‌ها تهیه شد؛ سپس پالایشی تجمیع داشتیم و در نهایت به 3458 کتاب رسیدیم که اولیه بود.
بایرامی: به نظرم در شناسایی کتاب‌ها زحمات زیادی کشیده شد، چرا که می‌توانستند به اطلاعات یک مرکز اکتفا کرده و تمام، اما از 5 مرکز اطلاعات جمع‌آوری، تقاطع‌گیری و تجمیع شد.
کریمی‌پور: قوت دوره اخیر این بود که سراغ لیست جامع رفتیم. البته همین لیست برای ما کافی نبود و اقدامات دیگری هم داشتیم، چرا که برخی از کتاب‌ها راستی‌آزمایی نشده بود. از طریق لیست، به 3 روش مختلف به گردآوری این آثار روی آوردیم. در ابتدا فراخوانی را در روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها منتشر کردیم. روش دیگر این بود که نام ناشرانی که در لیست مرکزی هستند را استخراج کرده و به 270-280 ناشر سراسر کشور مستقیماً نامه زدیم و با تعدادی دیگر نیز ارتباط گرفتیم. البته به ارسال نامه اکتفا نکردیم و با آنان صحبت هم کردیم و بارها پیگیری شد تا کتاب‌هایی که توسط آنان گردآوری شده است را به ما برسانند.
نزدیک به 3 هزار کتاب دفاع مقدس در سال 1397 و 1398 منتشر شده است
در نهایت به 2971 عنوان اثر منتشر شده در سال 1397 و 1398 رسیدیم. این تعداد کاملاً راستی‌آزمایی شده است. با این حال، همه این عنوان کتاب‌ها را نتوانستیم تهیه کنیم، چرا که تاخیر زمانی یکساله‌ای در برگزاری دوره نوزدهم داشتیم و به همین دلیل تعدادی از کتاب‌های سال 1397 از دسترس خارج شد. علاوه براین، کرونا اقتصاد نشر را آسیب زد و باعث شد خیلی از ناشرین رغبت نکنند تعداد نسخ زیادی از کتاب‌های خود را به چاپ برسانند. به همین دلیل 2598 کتاب گردآوری شد که به نظرم در یک جایزه ادبی آمار قابل قبولی است. به عبارت دیگر، بیش از 85 درصد آثار منتشر شده، تهیه شد و در اختیار تیم‌های داوری مربوطه قرار گرفت. تأکید می‌کنم که سعی کردیم گردآوری کاملی از آثار داشته باشیم تا حقی از ناشران و نویسندگان ضایع نشود.
تسنیم: یکی از نکات اساسی در هر جایزه ادبی، اعتبار آن در جمع نویسندگان و اهالی کتاب است. بدین معنی که نویسنده با دریافت آن جایزه احساس کند چیزی به رزومه کاری‌اش اضافه شده و متفاوت با دیگر نویسنده‌های همکار خود شده است؛ به نظر شما چه اقداماتی لازم است تا جایزه کتاب سال دفاع مقدس اعتبار بیشتری پیدا کرده و در راستا چه کارهایی انجام دادید؟
بایرامی: بنده با مطالعه دوره‌های گذشته و تجربه‌ای که در دو دوره اخیر کسب کرده‌ام معتقدم که بهترین تکیه‌گاهِ انتخاب کتاب سال دفاع مقدس عوامل و عناصری است که پشتیبان اصلی این جریان هستند. اولین عنصر خود دفاع مقدس است که برای مردم و مجموعه‌ها تقدس دارد. این جایزه 18 دوره ادامه داشته و هیچ‌گاه متوقف نشده است. عنصر بعدی شخصیت‌های فرهنگی حوزه کتاب هستند. تعدادی از آنان کسانی‌اند که در جبهه‌ها حضور داشتند و امروز در میدان کتاب و ادبیات فعالیت دارند؛ نمونه این افراد خود آقای فروغی است که دبیر علمی این جشنواره را برعهده دارد.
به نظرم وجود این تکیه‌گاه باعث شده است که جامعه فرهنگی کشور اعتماد کند. اشاره شد که بیش از 80 درصد کتاب‌ها به دبیرخانه آمدند و واقعاً هم از حضور در این رقابت، انگیزه داشتند. به جز هزینه پیک ارسال، هزینه دیگری بابت خرید کتاب‌ها ندادیم.
شورای عالی انقلاب فرهنگی باید جایزه کتاب سال دفاع مقدس را در تقویمش بگنجاند
این رویداد فرهنگی جز مصوبات هیئت امنا بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس است. همه این افراد، جزء متولیان اول فرهنگ کشوراند. بنابراین از نظر پشتوانه مدیریت و سیاستگذاری کلان تکیه‌گاه این چنینی دارد. با این حال یکسری اقدامات هم باید انجام شود که در جایزه جلال نیز انجام شد. مثلاً لازم است دبیرخانه دائمی تشکیل شده و دفتر ثابتی برای این رویداد درنظر گرفته شود تا افراد و گروه‌های مختلف بتوانند به آنجا مراجعه کنند. هم‌چنین لازم است که این رویداد در طول سال استمرار داشته باشد و مربوط به دوره خاصی نباشد. علاوه براین، شورای عالی انقلاب فرهنگی باید پشت کار بیاید و آن را به عنوان یک رویداد ملی بشناسد و در تقویم سال خود آن را بگنجاند.
تسنیم: آیا این موضوعات پیگیری شده است؟
بایرامی: در حال پیگیری هستیم.
از سویی دیگر، به نظر می‌رسد که زمان بین‌المللی کردن این رویداد فرارسیده است. دقت داشته باشید که ادبیات پایداری و مقاومت در همه کشورهایی که ظلم‌ستیز هستند وجود دارد و باید روی این ظرفیت متمرکز شد. به ویژه آنکه در منطقه خاورمیانه و تحولاتی که در این مناطق رخ داده است باید کار کرد. محور و سرچشمه همه اینها دفاع مقدس است. به عبارت دیگر، دفاع مقدس الهام‌بخش و کادرساز شد که توانست فراتر از مرزهای جغرافیایی ما برود.
تسنیم: در فراخوان نوزدهمین جایزه کتاب سال اشاره شد که شعار این دوره «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر» است؛ ضمن توضیح روند و سیر داوری این دوره، توضیح بدهید که آیا این شعار نیز در بررسی آثار مورد توجه قرار گرفت؟
فروغی: در بحث داوری کتاب‌های دفاع مقدس به 4 عنصر دقت می‌کنیم، یکی فرم و شکل است، دیگری قالب، سومی موضوع و چهارمی محتوا است. فرم و شکل، همان کتاب است که بررسی می‌کنیم. قالب، انواع موضوعاتی است که در کتاب گنجانده شده است که از آن جمله می‌توان به ادبیات، پژوهش، هنر و ... اشاره کرد. موضوع نیز دفاع مقدس است. درخصوص محتوا هم باید بگویم که بیشتر به سمت شناخت معرفت و پیدا کردن مسائل معرفتی در حوزه کتاب‌های دفاع مقدس حرکت می‌کنیم. در دوره‌های اخیر، توجه بیشتری به محتوا شده و ما هم قصد داریم رویکرد معرفتی را در بررسی کتاب‌های دفاع مقدس انجام دهیم. کتاب‌هایی که نوشته شده اصولاً دارای جنبه‌های معرفتی است اما هنوز برای معرفی این جنبه‌ها کاری انجام نشده است.
در این دوره 2 شعار انتخاب کردیم؛ یکی هویت و دیگری اثر فاخر. هویت به معنای داشته‌ها و ظرفیت‌های یک ملت است. این ظرفیت‌ها ممکن است در سطح منطقه‌ای و شهرستانی باشد، در سطح استانی باشد و یا در سطح ملی باشد. رهبری می‌فرمایند: تولیداتی که به هویت ملی می‌پردازد، اساس و رکن تقویت پایه‌های انقلاب و ایران است. ایشان برای هویت ملی 3 محور را مشخص کردند. تاریخ سرزمین ایران، اسلام و آموزه‌های اسلامی و انقلاب اسلامی. دفاع مقدس نیز یکی از زیرشاخه‌های انقلاب اسلامی است.
در بررسی هویت ملی، نباید به آثار معمولی بپردازیم
دقت داشته باشید که در بررسی آثاری که به هویت ملی می‌پردازد، نمی‌خواهیم به آثار معمولی بپردازیم، رهبری فرمودند که برای این موضوع مهم باید آثار فاخر تولید شود و باید به آثاری توجه کنیم که جز حوزه‌های اقتدار فرهنگی ما باشد. وقتی ایشان از معروف‌ترین آثار جهانی نام می‌برند، نشان‌دهنده آن است که آثار فاخری هستند که به عنوان الگو معرفی می‌شوند.
دفاع مقدس را با کتاب‌های فاخر به دنیا عرضه کنیم
به زعم عده‌ای، کتاب‌های دفاع مقدس باید برای مردم نوشته شود. این موضوع درست است و احتیاج داریم کتاب‌هایی قابل فهم برای مردم تولید کنیم اما می‌بینید که آثار فاخر بیشترین فروش را در کشور دارد و مخاطبان ایرانی بیشتر به سمت کتاب‌هایی می‌روند که فاخر است. این کتاب‌ها وقتی ترجمه هم می‌شوند، مورد استقبال مردم دنیا قرار می‌گیرند. حال سؤال اینجاست که با توجه به پیشینان خود و فرهیختگانی که در کشور داریم، نویسنده فرهیخته نداریم؟ قطعاً داریم. مهم این است که این ظرفیت‌ها را ایجاد کرده و فرصت به وجود بیاوریم. اگر بتوانید شأن و جایگاه یک نویسنده را حفظ کنید، انگیزه پیدا می‌کند که کار فاخر انجام دهد اما اگر با دست‌اندرکاران تولید کتاب، نویسندگان و نخبگان بی‌مهری کنیم یا خدشه‌ای نابه‌جا به شخصیت آنان وارد شود، مطمئناً دلسرد می‌شوند.
ادامه دارد...
گفت‌وگو از علیرضا رحیم بصیری
انتهای پیام/
