گزارش|روایت تسنیم از ۱۰ سال خشکسالی در لرستان/ ۱۰۲۲۱ چشمه در برهوت آب/ باغات ۵۰ساله خشک می‌شود+ تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد، سال آبی منتهی به 1400 با متوسط 157.7 میلی‌متر بارندگی کم‌بارش‌ترین سال‌ها را طی 50 سال اخیر در ایران رقم زده است.

ارتفاع کل بارش‌های جوی از اول مهر 1399 تا 16 شهریور 1400 بنا به گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران فقط 155 میلی‌متر گزارش شد تا مجموع بارش‌های کشور نسبت به دوره بلندمدت 52ساله 35 درصد کاهش یابد.

مناطق شرقی لرستان، همدان، کرمانشاه، ایلام، جنوب کردستان و خوزستان در اسفند 1400 با 28 درصد تا 54 درصد بارندگی کمتر از نرمال به‌عنوان یکی مناطق حاد بارندگی ایران معرفی شده‌است، به‌طوری‌که متوسط بارش نیمه دوم سال 1400 بر اساس آمار سازمان هواشناسی در لرستان حدود 312/8 میلی‌متر گزارش شد و این میزان بارندگی حدود 18 درصد نسبت به مدت مشابه بلندمدت کاهش داشت.

کاهش بارندگی‌های لرستان در سال 1400 دامن رودخانه‌ها را نیز گرفت و دبی رودخانه‌های این استان 48 درصد در بهمن همین سال نسبت به بهمن طول دوره آماری کاهش داشت و سال آبی 1400 با خشک‌سالی در لرستان به پایان رسید.

بی‌آبی رمق از چشمه‌ها ستاند

این خشک‌سالی در سال 1401 همچنان امتداد دارد، به‌طوری‌که از 16 اسفند 1400 تاکنون به‌جز یک بارندگی پراکنده بارش چشمگیری در لرستان رخ نداده‌ و بی‌آبی رمق از رودخانه‌ها و چشمه‌ها ستانده‌است تا تنش آبی بار دیگر در این استان رخ بنماید.

سابقه خشکی رودخانه‌های لرستان به سال‌های اخیر باز نمی‌گردد، بلکه تنش آبی سال 1391 دبی آب کشکان را به کمترین حد ممکن در 50 سال گذشته رساند و 6 هزار قطعه ماهی در بی‌آبی این رودخانه تلف شدند.

خشک‌شدن سیل‌خیزترین رودخانۀ لرستان سال 1394 دوباره در حالی تکرار شد که دبی کشکان کاهش 96 درصدی را تجربه کرد. آب این رودخانه از شهر پلدختر تا منطقه چَم‌مهر و هلوش خشک شد و تمام آبزیان این مسیر از بین رفتند.

حوضه آبریز کشکان با مساحت 9775/66 کیلومتر مربع حدود یک‌سوم خاک لرستان را در بر گرفته‌است و حدود 82 درصد از اراضی کشاورزی مسیر پلدختر از بستر این رودخانه جان می‌گیرد تا شغل بیش‌از‌ 4 هزار بهره‌بردار و معیشت بیش‌از 20 هزار نفر به جاریِ کشکان بند باشد.

غلیان خشم مردم به خشک‌شدن کشکان

خشک‌شدن رودخانه حیاتی جنوب لرستان در 16 تیر 1394 به غَلیان اعتراض مردم و فعالان زیست‌محیطی در پلدختر دامن زد، به‌گونه‌ای که آنان به تجمع در مقابل فرمانداری این شهرستان دست زدند.

قدرت‌الله ترابی‌نژاد فرماندار وقت پلدختر کشت برنج در ویسیان و معمولان و وجود هزار و 700 تلمبه غیرمجاز در این شهرستان را به‌عنوان عامل خشکی کشکان مطرح کرد و از تشکیل جلسه استانی برای رفع نگرانی مردم پلدختر خبر داد.

جلسات استانی پس‌از خشکی 28 روزه کشکان در سال 1394 نه‌تنها از نگرانی مردم کم نکرد و جلوی برهوت‌شدن این رودخانه را نگرفت، بلکه کشکان دوباره پس‌از هفت سال در سال 1400 خشک شد تا چشمه‌های بی‌رمق و رودخانه‌های کم‌آب خبر از بحرانی‌ترین خشک‌سالی لرستان در نیم‌قرن اخیر بدهد.

یک دهه خشک‌سالی

کاهش بارش‌های لرستان که از سال 1400 به‌خود شتاب گرفته‌است چهره خود را با کاهش آبدهی رودخانه‌های این استان عیان کرده‌است، به‌طوری‌‌که دبی رودخانه‌های اصلی در خرداد همین سال نسبت به مدت مشابه سال قبل به‌طور متوسط 69 درصد و نسبت به متوسط طول دوره آماری 79 درصد کاهش یافت.

نادیده‌گرفتن آمایش سرزمین، خشک‌سالی‌های پی‌درپی، کاهش مستمر حجم بارندگی، چاه‌های غیرمجاز و فرونشست زمین نَقل سال‌های اخیر لرستان نیست، بلکه نزدیک به یک دهه بوده که سفره‌های آب زیرزمینی در این استان کاهش یافته‌است.

رضا میرزایی مدیرعامل وقت شرکت آب‌منطقه ای لرستان در 17 مهر 1400 گفته بود که سطح آب‌های زیرزمینی این استان طی 10 سال گذشته حدود 40 میلیون مترمکعب به‌ازای هر سال کاهش یافته‌است.

4 میلیارد و 480 میلیون مترمکعب رواناب‌ تولیدی لرستان

کاهش سطح آب‌های زیرزمینی لرستان سال 1397 شتاب بیشتری به‌خود گرفت و در حالی رخ داد که خروجی آب‌های سطحی این استان در سال آبی 1397-1396 حدود هفت میلیارد مترمکعب بود که از این حدود چهار میلیارد و 480 میلیون مترمکعب رواناب‌ تولیدی لرستان و 2 میلیارد و 520 میلیون مترمکعب نیز رواناب ورودی از استان‌‌های هم‌جوار به داخل لرستان گزارش شد.

9 هزار کیلومتر رودخانه و مسیل دائمی و غیردائمی در لرستان وجود دارد که 130 رشته رودخانه اصلی و فرعی از این مجموع منشعب می‌شود. حوضه آبریز کرخه از تلاقی دو رودخانه سیمره و کشکان تشکیل می‌شود که رودخانه کشکان در محل پلدختر در فروردین ‌امسال با دبی حدود 14 مترمکعب بر ثانیه نسبت ‌به بلندمدت حدود 85 درصد کاهش داشته‌است.

حوضه آبریز کارون بزرگ نیز از تلاقی دو رودخانه بختیاری و سزار در محله تنگ پنج و رودخانه سزار نیز از به‌هم پیوستن شاخه‌های تیره و ماربره به‌وجود می‌آید. رودخانه آب سبز در پایین‌دست و در ایستگاه چم‌چیَت و آب شاخه‌های واسک، زاز و سرخاب نیز به این رودخانه می‌ریزد.

دشت‌ها خشک شد

بحران آب پس‌از یک‌دهه با وجود رودخانه‌ها و مسیل‌ها هنوز در لرستان می‌تازد و کسری مخزن سفره آب‌های زیرزمینی این استان به خشکی دشت‌های کوهدشت و رومشکان دامن زده‌است، به‌طوری‌که دشت کوهدشت با کاهش 164 میلیون مترمکعب و دشت رومشکان با کاهش 24میلیون مترمکعب مواجه شده و این دو دشت در ردیف دشت‌های ممنوعه ایران قرار گرفته‌است.

داریوش حسن‌نژاد مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که 323 میلی‌متر متوسط بارش این استان از مهر تا 23 فروردین‌ماه 1401 بر اساس آمار سازمان هواشناسی بوده که حدود هفت درصد نسبت ‌به سال آبی گذشته و حدود 34 درصد نسبت به متوسط دوره آماری کاهش داشته‌است.

او به آمار وزارت نیرو در بازه زمانی مهر تا 23 فروردین 1401 نیز نقبی زد و اعلام کرد که متوسط بارش در این زمان 381 میلی‌متر بوده که نسبت ‌به مدت مشابه سال آبی گذشته حدود پنج درصد و نسبت ‌به مدت مشابه بلندمدت 31 درصد کاهش داشته‌است.

کاهش 82 درصدی دبی رودخانه‌ها

مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان متوسط بارش حوضه آبریز کرخه در این استان را 281 میلی‌متر از مهر تا 23 فروردین 1401 دانست که نسبت ‌به سال آبی گذشته حدود 26 درصد و نسبت ‌به مدت مشابه بلندمدت 23 درصد کاهش داشته‌است.

حسن‌نژاد همچنین به متوسط بارش در حوضه آبریز کارون بزرگ در لرستان اشاره کرد و گفت که 475 میلی‌متر از مهر تا 23 فروردین 1401 متوسط بارش در این حوضه بوده که حدود 17 درصد افزایش نسبت ‌به سال آبی گذشته و پنج درصد کاهش نسبت ‌به مدت مشابه بلندمدت داشته‌است.

او کاهش و شکل بارش سال آبی امسال نسبت ‌به دوره آماری بلندمدت را باعث کاهش منابع آب زیرزمینی و کاهش آبدهی رودخانه‌های لرستان اعلام و تأکید کرد که متوسط دبی رودخانه‌های این استان در فروردین‌ماه سال آبی جاری نسبت ‌به متوسط فروردین‌ماه طول دوره آماری 82 درصد کاهش داشته‌است.

کوهدشت و رومشکان در معرض بی‌آبی شدید

مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان اعلام کرد که رودخانه تیره در محل دورود در فروردین با دبی حدود 14 مترمکعب بر ثانیه نسبت‌ به بلندمدت حدود 67 درصد و رودخانه ماربره نیز در فروردین‌ماه حدود 81 درصد کاهش با دبی حدود چهار مترمکعب بر ثانیه نسبت ‌به بلندمدت داشته‌است.

حسن‌نژاد گفت که بیشترین افت سطح آب زیرزمینی در بلندمدت مربوط به محدوده‌های مطالعاتی کوهدشت و رومشکان به‌ترتیب حدود 21 متر و هشت متر بوده که معادل حجم آب حدود 113 و 29 میلیون مترمکعب است. دشت نورآباد نیز با حدود یک متر افت و کسری مخزن حدود 12 میلیون مترمکعب کمترین افت سطح آب زیرزمینی را در بلندمدت داشته‌است.

او اعلام کرد که متوسط سطح آب زیرزمینی محدوده‌های بیلان لرستان در اسفندماه سال 1400 نسبت‌ به اسفند سال 1399 حدود دو متر افت داشته‌ که معادل حجمی حدود 158 میلیون مترمکعب است و نسبت ‌به سال گذشته حدود 76 درصد کاهش را نشان می‌دهد که از این حجم افت حدود 62 میلیون مترمکعب مربوط به حوضه کرخه و 96 میلیون مترمکعب مربوط به حوضه کارون بزرگ است.

413 میلیون مترمکعب کسری مخزن آب‌های زیرزمینی

مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان گفت که سطح آب‌های زیرزمینی لرستان در بلندمدت به‌طور متوسط حدود 5.5 متر افت و کسری مخزن حدود 413 میلیون مترمکعب داشته‌ که معادل افت سالانه حدود 20 سانتی‌متر و کسری مخزن حدود 16 میلیون مترمکعب است که نشان‌دهنده روند کاهشی منابع آب زیرزمینی در این استان است.

حسن‌نژاد تأکید کرد که دبی چشمه‌های انتخابی حوضه کرخه در لرستان حدود 25 درصد در اسفندماه سال 1400 نسبت ‌به سال 1399 و حدود 49 درصد نسبت ‌به بلندمدت کاهش داشته‌ و دبی چشمه‌های انتخابی حوضه کارون بزرگ نیز حدود شش درصد در اسفندماه 1400 نسبت به بلندمدت کاهش داشته‌است.

او گفت که دشت الشتر با حدود 3.3 متر افت سطح آب و کسری مخزن حدود 21 میلیون مترمکعب و دشت ازنا- الیگودرز با حدود 3.1 متر افت و کسری مخزن حدود 61 میلیون مترمکعب بیشترین تغییرات سطح آب زیرزمینی را در اسفندماه سال 1400 نسبت به سال 1399 داشته‌است.

تعادل آب لرستان طی 10 سال اخیر در حالی به‌هم خورده‌است که از سفره‌های زیرزمینی به‌شدت بهره‌برداری می‌شود و این استان با حفر چاه‌ها و تداوم کاهش بارندگی‌ها در مسیر سریع کمیابی آب آشامیدنی در شهرها و روستاها قرار گرفته‌است‌.

ساکنان 500 روستای لرستان هم‌اکنون در معرض بحران آب آشامیدنی هستند تا بی‌آبی پایداری سرزمینی را در این استان به مخاطره افکنده و موازنۀ برداشت و تقاضای آب از وضعیتی شکننده برخوردار باشد.

سایه بارندگی کم شد

احمد گودرزی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که بارش‌های این استان در دو سال اخیر به‌شدت کاهش یافته‌است، به‌طوری‌که سال آبی گذشته 343 میلی‌متر بارندگی در لرستان رخ داد که 34 درصد کاهش نسبت به دوره بلندمدت داشته‌است.

او  وضعیت بارش‌های لرستان طی سال آبی جاری را نسبت به سال 1400 بدتر خواند و اعلام کرد که با 6 درصد کاهش بارندگی روبه‌رو بوده‌ایم و علاوه بر آن در فصل بهار سال 1400 و بهار امسال هیچ‌گونه بارندگی‌ای اتفاق نیفاده، به‌طوری‌که آخرین بارندگی سال آبی گذشته در 20 اسفند و آخرین بارندگی موثر سال آبی جاری در 16 اسفند بوده‌است.

گودرزی معمول 25 درصد بارندگی‌های لرستان را در فصل بهار دانست و تأکید کرد که همین عامل کاهش آبدهی رودخانه‌ها را به‌دنبال دارد و آبدهی برخی رودخانه‌ها نیز تا 85 درصد نسبت به بلندمدت کاهش داشته‌است.

احتمال خشک‌شدن قطعی رودخانه‌ها

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان گفت که رودخانه کشکان در محدوده شهرستان چگنی در بعضی مناطق 84 درصد نسبت به بلندمدت و رودخانه مادیان‌رود در کوهدشت حدود 80 درصد کاهش آبدهی داشته است.

او سطح رودخانه کَرگانه خرم‌آباد را تقریباً خشک دانست و اعلام کرد که رودخانه تیره و ماربره دورود نیز با 75 درصد کاهش آبدهی مواجه است، این در حالی بوده که این رودخانه‌ها اگر برداشت‌های کشاورزی شروع شود به مرز خشک‌شدن قطعی می‌رسد.

گودرزی به اثرات مخرب خشک‌سالی لرستان نیز نقبی زد و گفت که آبزیان طی سال گذشته به‌دلیل خشک‌شدن رودخانه ها تلف و کشاورزان مجاور رودخانه کشکان نیز دچار خسارات جدی شدند.

باغات 50 ساله خشک می‌شود

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان اعلام کرد که نگرانی بیشتر خشک‌سالی به باغات لرستان به‌ویژه باغات انار تنگ سیاب کوهدشت، انجیرستان پلدختر و باغات سیب بروجرد برمی‌گردد که در مسیر رودخانه‌ها قرار دارد و خشک‌شدن رودخانه‌ها خسارات جدی به این باغات وارد می‌کند.

گودرزی تأکید کرد که مناطق کوهدشت، پلدختر و بروجرد دارای باغ‌های با قدمت 50 ساله است که این باغات باید تأمین آب شود تا معیشت کشاورزان با مشکل مواجه نشود.

او گفت که کشت برنج هم‌اکنون در لرستان ممنوع شده‌است، اما فشارهایی از سمت مردم و برخی مسئولان وجود دارد که باید دریچه سدها برای برنج‌کاری باز شود، این در حالی‌ست که آب این سدها باید به‌عنوان منابع استراتژیک حفظ شود تا برای مواقع ضروری استفاده گردد.

10221چشمه در آستانه خشک‌شدن

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان به راهکارهای عبور از خشک‌سالی در این استان نیز نقبی زد و اعلام کرد معیشت کشاورزان طبعاً با عدم کشت برخی محصولات با مشکل مواجه می‌شود و دولت باید تسهیلاتی در اختیار این بهره‌برداران قرار دهد.

گودرزی گفت که ایجاد سد در بلندمدت هم می‌تواند جوابگوی خشک‌سالی باشد، هر چند ایجاد سد هم به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و هم‌زمان باید مدیریت منابع آب در بخش‌های مختلف انجام شود.

او اعلام کرد که مدیریت منابع آب در رودخانه کشکان با احداث سد تنگ معشوره امکان‌پذیر می‌شود و خسارات ناشی از خشک‌سالی و سیل به‌طور قطع کاهش می‌یابد.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب‌منطقه‌ای لرستان برخورد با کشاورزان غیربومی و تغییر الگوی کشت را در این استان لازم دانست و تأکید کرد که کشت برنج به‌جز ویسیان در لرستان نبود، اما اکنون در اغلب نقاط این استان کشت می‌شود.

گودرزی گفت که خشک‌سالی 10 هزار و 221 دهنه چشمه لرستان را تهدید می‌کند و همین خشک‌شدن چشمه‌ها ریشه‌های زندگی مردم این استان که تنها پناه‌شان آب و زمین است را می‌خشکاند.

مرگ ماهیان در برهوت رودخانه

بحران خشک‌سالی لرستان مرداد 1397 و تیرماه 1400 مرگ هزاران قطعه ماهی در رودخانه‌های این استان را رقم زد و آبزیان مرگی خشک‌آلود را در برهوت رودخانه تیره دورود تجربه کردند.

مهرداد فتحی بیرانوند مدیرکل وقت محیط‌زیست لرستان 4 تیرماه 1400 گفته بود که خشک‌سالی کم‌سابقه 70 سال اخیر در این استان و همچنین کشت بی‌رویه محصولات آب‌دوست و عدم نظارت دستگاه‌های متولی علت اصلی این فاجعه زیست‌محیطی بوده‌است.

او کاهش خروجی آب سد مروک را در مرگ ماهیان رودخانه دخیل دانسته و اعلام کرده بود که اندک خروجی‌ای که این سد دارد، توسط کشاورزان پایین‌دست استفاده می‌شود و آنان اجازه نمی‌دهند یک قطره آب در رودخانه تیره رها شود.

حقابه زیست‌محیطی لرستان محقق شود

خشک‌سالی لرستان امسال نیز با دشت‌های بحرانی، خشک‌شدن قنات‌ها و چشمه‌ها و تبدیل تالاب‌ها به شوره‌زار عیان شده و بیم‌وامیدها و اثرات مخرب پیرامون آن را به صدر اخبار آورده‌است.

علی سالاروند سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم دربارۀ اثرات زیست‌محیطی خشک‌سالی در این استان گفت که حقابه زیست‌محیطی باید در کل مسیر رودخانه‌ها تحقق یابد که در نتیجه آن همه بهره‌برداران و ذی‌نفعان پایین‌دست از آن بهره‌مند شوند.

او تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی را در الگوهای بارندگی جهان و به‌تبع آن کشور ایران مؤثر دانست و اعلام کرد که همه متولیان باید تدابیر لازم را برای مقابله با این تغییرات از قبل اتخاذ می‌کردند، اما چنین تدابیری در گذشته پیش‌بینی نشده‌است.

سالاروند گفت که چالش جدی لرستان فرونشست زمین است که باید تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها و طرح آبخیزداری در سطح این استان اجرا شود.

مردمِ دل‌کنده از زمین آوارگان آب شدند

سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست لرستان بر لزوم برخورد با برداشت‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند در چاه‌ها، ایستگاه‌های پمپاژ برای مقابله با برداشت بی‌رویه،  تغییر الگوی کشت و همچنین کشت محصولات کم‌آب برای مبارزه با خشک‌سالی و کاهش تنش آبی تأکید کرد.

او با اشاره  به لزوم هم‌افزایی بین دستگاه‌های متولی و اجرایی در مدیریت منابع آبی اعلام کرد که اداره‌کل محیط‌زیست لرستان تحقق حقابه زیست‌محیطی در این استان را با جدیت دنبال می‌کند.

آبدهی رودخانه‌های لرستان که در یک‌دهه اخیر به کاهش 75 درصدی رسیده، زمین‌های کشاورزی را خشک کرده‌است و دام‌ها را بی‌مرتع. تالاب‌ها خشکید و کشاورزان که جان‌شان به آب بند است از زمین بریدند. آوارۀ شهرهای دور شدند، دست‌کشیده از سال‌های مرارت و حالا جامالِ‌ به‌جامانده‌شان متروکه‌هایی شده‌است رها در برهوت.

گزارش از فاطمه نیازی

انتهای پیام/644/ش