گزارش تسنیم از ۸۲ سالگی رادیو/ آیا رادیو از تلویزیون جلوتر است؟
قائم‌مقام معاونت صدا برای هنرمندان پیشکسوت خبرهای خوبی دارد و در عینِ حال از پرورش و استعدادهای هنرمندانی می‌گوید که گاهی راه را اشتباه می‌روند.
خبرگزاری تسنیم- مجتبی برزگر: ساعت نوزده چهارم اردیبهشت‌ماه 82 سال پیش اولین فرستنده عمومی رادیو به ایران آمد. اولین‌باری که رادیو در ایران شنیده شد به دلیل فقدان دسترسی و ابزارهای ارتباطی آن زمان، با نام "رادیو تهران" شناخته شد. در بدو تأسیس، رادیو تهران که دارای دو فرستنده یکی برای موج متوسط و دیگری برای موج‌کوتاه بود، برای پخش برنامه‌های خود از یک استودیو در محل اداره بی‌سیم استفاده می‌کرد.
در سال 1327 یک فرستنده در اختیار رادیو قرار گرفت و یک استودیوی کوچک در میدان ارگ برای پخش اخبار ساخته شد. در سال 1336 نام «رادیو تهران» به «رادیو ایران» تبدیل و بعدها در جنب رادیو ایران فرستنده دومی بنام رادیو تهران نیز مشغول به کار شد که در آغاز امر تنها موسیقی از آن پخش می‌شد.
حالا که 82 سال از اولین حضور رادیو در ایران می‌گذرد رادیو از 16 شبکه رادیویی بهره می‌برد. به همین مناسبت گفت‌وگویی با شاهید مظفری قائم‌مقام معاونت صدا، چند تن از مدیران شبکه‌ها و برخی از هنرمندان رادیو داشتیم که در مهمترین آن به موضوع جلوتر بودن رادیو از تلویزیون، فرهیختگی و دسترسی بهتر به رادیو در عصر مدرنیته اشاره کردند.
خیلی از روانشناس‌ها به رادیو گوش کردن توصیه می‌کنند
میزگردی به این مناسبت داشتیم که مشروح این گپ و گفت‌ها را در ادامه می‌خوانید:
* آقای مظفری هنرمندان درباره رادیو عبارتی دارند اینکه رادیو از تلویزیون جلوتر است؛ چون تبرّج و خودنمایی ندارد و حرف‌هایش را بدون تکلف می‌زند. با این نکته و نگاهی به رادیو در 1400 و دورنمای 1401، صحبت‌هایتان را آغاز کنید؟
رادیو را از نظر قدمت، رسالت و کارکرد رسانه‌ای خیلی حرفه‌ای‌تر می‌دانم. اگرچه من خودم 12 سال در سیما بودم و با مدیوم‌های مختلف از جمله رسانه‌های مکتوب سروکار داشتم اما رادیو آنتنِ گرمی است و مثلِ تئاتر نفس به نفس با تماشاچی پیش می‌رود. در تلویزیون بیشتر مخاطب با برنامه ارتباط برقرار می‌کند یعنی برای برنامه هویت قائل است اما در رادیو خودِ شبکه و کانالِ رادیویی ارتباط می‌گیرد و بِرند می‌شود.
یعنی ما مخاطبین بسیار وفاداری مثلاً برای رادیو ایران، پیام و قرآن داریم اما در تلویزیون این‌طور نیست. رادیو مخاطبش را ناخودآگاه به اندیشیدن امیدوار می‌کند. جالب است بدانید خیلی از روانشناس‌ها برای بچه‌هایی که ذهن‌شان متمرکز نیست به والدین‌شان توصیه می‌کنند این بچه‌ها رادیو گوش بدهند؛ گوش دادن به رادیو باعث می‌شود قدرت فکری و تصویرسازی فرد ارتقاء پیدا کند.
یکی دیگر از کارکردهای رادیو این است که مخاطب به واسطه استفاده از رادیو، قدرتِ تصویرسازی و انگاره‌سازی‌اش ارتقاء پیدا می‌کند. هنرمندان رادیو هم آن‌قدر باید توانمند باشند که بتوانند با ابزارِ گویندگی، به دیالوگ‌ها و مفاهیم، معنا ببخشند و کاملاً با تفکر افراد سر و کار دارند.
اما اینکه رادیو در سال 1400 چه عملکردی داشته یا در 1401 چه اهداف و چشم‌اندازی دارد، به نظرمن اتفاقات خیلی خوبی در صداوسیما افتاد و تحولاتی پیش‌روست؛ حداقل این سازمان رسانه‌ای را از حالتِ ایستا بودن به سمتِ عامل بودن سوق داده است.
من اعتقاد دارم رسانه اگر بخواهد حیات داشته باشد باید دائم در حال تحول باشد. یعنی یکی از ویژگی‌های رسانه زنده و پویا این است که دائم تحول داشته باشد؛ رسانه‌ای که بخواهد پارادایم‌هاش تغییر نکند و دائم در حال تغییر و تحول نباشد نمی‌تواند رشد کند.
بحمدالله آقای جبلی نگاه‌شان نگاه تحولی است و با حضورِ ایشان یکسری سرفصل‌های جدیدی برای مدیران رسانه مطرح شد؛ از جمله آن می‌توان به این نکته اشاره کرد که رسانه باید صدای مردمی باشد که صدای‌شان شنیده نمی‌شود. رسانه باید به این سمت برود که صدایِ جمهور شود و رسانه باید تلاشش را بکند برای اینکه مردم اعتماد کنند و رسالتِ خودش را به عنوان امانت‌داری مردم ایفا کند.
* آیا در سال 1401 شاهدِ حضورِ جدّی‌تر معاونت صدا و رادیو در فضای‌مجازی و شبکه‌های اجتماعی خواهیم بود؛ متأسفانه حضورِ برخی از پادکست‌ها برای خانواده‌ها مضرّ و بدآموزی دارد؟
زیرساخت‌هایی که الان طراحی می‌شود مثلاً زیرساختی به نام «صدای من» اپلیکیشنی است هنوز رونمایی نشده و می‌تواند ظرفیتی باشد برای اینکه مردم بیایند در این اپلیکیشن و صدای خودشان را بارگذاری کنند؛ خودشان یک رادیوی فردی، محلی یا گروهی ایجاد کنند. «صدای من» به جایی تبدیل خواهد شد که مردم به آن مراجعه کنند مثلِ وبلاگ‌نویسی؛ همان‌طور که در این فضا این امکان وجود داشت بلاگرهای مختلف مطلب بنویسند در این بستر هم می‌توانند دل‌نوشته‌هایشان را به زبان بیاورند.
اینکه اشاره کردید حضور برخی از پاکدست‌ها و صداها برای خانواده‌ها مضرّ است و باید جلویِ رشدِ بی‌رویه‌شان گرفته شود، این اتفاق برعهده مردم است؛ رسانه‌های امروز ثابت کرده‌اند مخاطب اصلاً در زمین ما نمی‌آید و باید شرایطی فراهم کنیم چون الان گستره انتخاب وسیع شده و تنوع رسانه‌ها خیلی زیاد است، در واقع مردم خودشان تصمیم می‌گیرند و انتخاب می‌کنند، تلاش کنیم ذائقه‌ها را به سمتِ وزانت و فرهیختگی در شنیدن و دیدن ببریم. اگر سواد رسانه‌ای بالا برود ذائقه‌سازی درست پیش خواهد رفت.
استعدادها چگونه وارد رادیو خواهند شد؟
* یک نکته‌ای که بسیار این روزها مطرح است سوءاستفاده از علاقه مردم به بازیگری، گویندگی و فضایِ هنری است. مصداقِ بارز آن لینک‌های جعلی که از مخاطبانِ علاقه‌مند به حضور در پروژه‌های تلویزیونی دعوت می‌کند. آقای مظفری! چه تمهیداتی اندیشیده‌اید که استعدادهای گویندگی و رادیویی در مسیرِ درست خودشان، پرورش داده و به کار گرفته شوند؟
یک ایده‌ای را آقای بخشی‌زاده اخیراً مطرح کرده‌اند که این ایده در راستای رویکردهای جدید سازمان صدا و سیما و راهبردهایی است که رئیس صداوسیما مطرح کردند، همان بحث "رسانه امانت مردم" است. بر اساس آن طرحی تحتِ عنوان «نهضت تبیین» برای امسال پیش‌بینی شده است. بنابر همان جهاد تبیین که مقام معظم رهبری بر روی آن تأکید داشتند معاونت صدا با نگاه تحولی می‌خواهد ظرفیتی ایجاد کند با یک مشارکت ملی برای تبیین اتفاق بیفتد.
یعنی اعتقاد داریم بهترین تبیین‌کننده و فعال در حوزه تبیین خود مردم‌اند؛ منتها ما باید این ظرفیت را فراهم کنیم تا مردم در جهاد تبیین ورود و مشارکت کنند. با این رویکرد ما طرحی را برای معاونت صدا آماده‌سازی کردیم که ان‌شاءالله برای امسال به صورت رسمی اجرایی خواهد شد. در این طرح ما یک سری رادیو عمومی داریم مانند رادیو ایران و یکسری رادیوی اختصاصی داریم مثل رادیو جوان و یکسری رادیو تخصصی داریم مانند رادیو اقتصاد، ورزش، فرهنگ که ذیل رادیوهای تخصصی پیش‌بینی شده‌اند که شوراهای تخصصی شکل بگیرد. ذیلِ شوراهای تخصصی ما باشگاه‌های تخصصی داریم یعنی رادیو دارای 10 باشگاه تخصصی خواهد بود.
مجموعه‌ای از افرادی که دست به قلم‌اند، در رسانه‌های صداپایه توانمندی‌هایی دارند. به تعبیرِ شما صدای‌شان خوب است و استعداد دارند این‌ها همه می‌توانند در این باشگاه‌ها عضو شوند. مثلاً فرهنگ یاران را در سطح کشور داریم تعداد زیادی شاعر، نویسنده، ادیب و سایر افراد عضو فرهنگ یاران ما به عنوان باشگاه فرهنگی‌اند. همان‌طور ما در شبکه ایران‌مان ایرانیاران داریم که در در سراسر کشور حضور دارند و به شبکه رادیویی ایران کمک می‌کنند. یا شبکه رادیویی ورزش ما ورزش‌یاران یا شبکه اقتصاد، اقتصادیاران خواهند داشت.
بسترِ این کار در فضای‌مجازی و زیرساختِ آن پلتفرم تعاملی است؛ افراد عضو می‌شوند و بعد با استفاده از توانمندی‌هایی که دارند از ظرفیت‌هایشان استفاده می‌شود. به تناظرِ این ساختار، ما رادیوهای اینترنتی و رادیوهای محلی خواهیم داشت. در نتیجه نظام استعدادیابی ایجاد می‌شود که افراد در حوزه‌های مختلف با تخصص‌های گوناگون می‌توانند عضوِ آن شوند و خودشان در تولید محتوا مشارکت کنند.
این ظرفیت ایجاد شود و تنظیم‌گری حوزه صدا زیرنظر معاونت صدا پیش برود، حتماً پیش‌روی نهادهای غیررسمی و غیرقابل اطمینان در این زمینه گرفته خواهد شد.
خبرهای خوب برای هنرمندان پیشکسوت
* پیشکسوتان با ما بارها صحبت کرده‌اند و نسبت به معیشت و بحث‌های استخدامی‌شان گلایه داشته‌اند. جالب است که بسیاری از این هنرمندان رادیو را به تلویزیون ترجیح می‌دهند و به گفته خودشان اگر در رادیو تأمین می‌شدند شاید به تلویزیون نمی‌رفتند. بحث مطالبه پیشکسوتان به کجا رسیده و قرار است چه اتفاقاتی برایشان بیفتد؟
چند خبر خوب دارم. در همین سازماندهی و استعدادیابی که اشاره کردم این پیشکسوتان ما در میدان خواهند بود و جایگاهِ پرورش‌دهنده این استعدادها را خواهند داشت. در واقع مرکز رشد رسانه‌های صداپایه را در قالب همین باشگاه ها شکل خواهیم داد. نکته بعدی اینکه ما 96 نفر از پیشکسوت‌هایمان را شناسایی کرده‌ایم که معمولاً رابطه استخدامی با صدا و سیما ندارند؛ یا جاهای دیگر بوده‌اند و بازنشسته شده‌اند یا در صداوسیما بودند اما هیچ‌گاه دنبال مسیرِ کارمندی نرفتند و مسیر استخدامی را طی نکردند.
ما کاری که انجام می‌دهیم ریلِ جدیدی برای به کارگیری و بهره‌مندی از توانمندی پیشکسوتان و افراد برند ایجاد می‌کنیم و اداره کل سرمایه انسانی سازمان صداوسیما قول مساعد داده به مرور مشکلات استخدامی لیستِ 100 نفره ما را برطرف کند؛ در واقع خارج از مسیر عادی به آنها رسیدگی می‌شود.
رادیو تصویری بماند؟!
* یکی از نکاتِ دیگر که رویِ آن بحث است؛ تصویری شدن رادیوست؛ رادیونما در این راستا چقدر موفق بوده و اصلاً چه خلأیی احساس شد که به تصویری شدن رادیو روی بیاورید؟
قرار نیست ما جایِ شبکه تلویزیونی را بگیریم! من به دوستان تلویزیون انتقاد دارم چرا تلویزیون به سمتی می‌رود که صوت‌محور بشود؟ ما از این طرف اصلاً نمی‌خواهیم تصویرمحور بشویم و هیچ علاقه‌ای به این زمینه نداریم. البته از رادیونما استقبال‌های بسیار خوبی شده و بسیاری برای شنیدنِ رادیو، ترجیح می‌دهند آن شبکه را در تلویزیون ببینند. رادیو تصویری را گسترش خواهیم داد چون در دنیا هم خیلی جذابیت دارد و پیگیری می‌شود.
کارخانه سلبریتی‌سازی در رادیو
* یکی از نکاتی که رادیو به آن می‌بالد رشدِ خیلی از نامداران در رادیو بوده و به گونه‌ای کارخانه سلبریتی‌سازی در رادیو برقرار است؟
خیلی از این چهره‌ها خواستگاه‌شان رادیو بوده و اکثراً در رادیو رشد کرده‌اند. استعدادهایشان شکوفا شده و بعداً‌در یک برنامه تلویزیونی دعوت شده‌اند و کم‌کم آن شخصیت شناخته شده است. این موضوع نشان می‌دهد اصالت با آن رسانه صداپایه‌ای است که شخصِ هنرمند توانسته بدون به کار بردن ابزارهای جانبی فقط با صوت و لحن پیام را آن‌قدر جذاب منتقل کند که آن شخصیت و هویتش شکل بگیرد و تبدیل به فردی شناخته شده شود.
رئیس رادیو ایران: عصر مدرنیته رسانه هم نمی‌تواند رادیو را منزوی کند
محمدجعفر محمدزاده رئیس شبکه رادیویی ایران با اشاره به اینکه رادیو در حاشیه قرار نخواهد گرفت، تأکید کرد: بحث مهم امروز تأثیرگذاری و به هنگام بودن رادیو در مقابل عصر مدرنیته رسانه‌های امروز است. من اعتقاد ندارم که رادیو در حاشیه این مدرنیته رسانه‌ای قرار گرفته است. ولی در عین حال معتقدم اگر برنامه‌سازان رادیو بدانند چه کاری باید انجام بدهند و نکته دیگر مخاطب خودش را از دست نخواهد داد. چرا که شرایط زیستی مردم به گونه‌ای است می‌تواند در هر شرایطی مخاطب رادیو باشد.
وی در خصوص جلو بودن رادیو از تلویزیون، گفت: تلویزیون الان برنامه‌محور است و مردم یک برنامه خاص را دنبال می‌کنند شاید از این نظر پربیننده باشد. ولی مخاطب رادیو، شبکه محور است و یک شبکه را همراهی می‌کند. در عصر جدید دیجیتال مردم به رسانه‌ها نیاز دارند و تنها رسانه‌ای که در هر شرایطی نیاز مخاطب را برطرف می‌کند، قطعاً رادیوست؛ چرا که استفاده از هر ابزار ارتباطی و رسانه‌ای نیاز دارد حتماً با آن رسانه به صورت تمام و کمال همراه شویم.
گوینده صاحب‌نام رادیو ورزش: رادیو همیشه در خدمت خواسته‌های مردم بوده است
مسعود اسکویی گوینده صاحب‌نام رادیو ورزش با اشاره به اینکه بایستی به رادیو ارج بنهیم که برای هر سلیقه‌ای محتوا دارد، تأکید کرد: سال 1319 بود که رادیو به ایران آمد و یک روند رو به رشدی را طی کرد تا به امروز که به 16 شبکه رادیویی رسیدیم. باید به رادیو ارج بنهیم؛ چرا که رادیو برای هر سلیقه‌ای وجود دارد. برخی اوقات هم جلوتر از تلویزیون هستیم.
وی افزود: مشکل تلویزیون این است؛ زمانیکه تلویزیون با توجه به تغییر ساعت نمی‌تواند همه مسابقات ورزشی چون المپیک، جام‌جهانی و آسیایی را پخش مستقیم کند رادیو همه را روی آنتن می‌برد و مخاطب هم در هر شرایطی می‌تواند این برنامه‌ها را دنبال کند. رادیو به دلیل گرما و توجه به مخاطب است که می‌گویم جلوتر از تلویزیون است. رادیو همیشه خواسته مردم را برآورده کرده و با مردم ارتباط تنگاتنگی داشته است ولی کمتر شاهد چنین ارتباط و تعاملی بین مخاطب و تلویزیون هستیم. هیچ رادیویی جایش خالی نیست اما هر روز کار ما و وظیفه ما نسبت به مردم سخت‌تر می‌شود.
گوینده با سابقه رادیو: هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند جای رادیو را بگیرد
فاطمه آل‌عباس را رادیویی‌ها با "خانه و خانواده" و تلویزیونی‌ها در برنامه‌های شبکه پنج و آموزش بیشتر دیدند. او گوینده با سابقه رادیوست که در چند دوره جشنواره‌های بین‌المللی و داخلی هم به عنوان گوینده منتخب و برتر رادیو انتخاب شده است. او در گفت‌وگویی با خبرنگار خبرگزاری تسنیم به این نکته اشاره کرد که: "من همیشه به رادیو تعصب داشته‌ام و دارم؛ چون رادیو مرا انتخاب کرد." چقدر خوب شد سال‌ها قبل یک رسانه‌ای به نام رادیو افتتاح شد که کسانی مثل من اینجا نه برای کار بلکه عاشقی کنند و بتوانند در مجموعه‌ای خودشان را پیدا کنند و هنرشان را به مردم عرضه کنند.
آل‌عباس در پاسخ به این سوال که رادیو با حضور این همه رسانه، فضای مجازی و حتی شبکه‌های ماهواره‌ای می‌تواند همین‌طور بالنده و تأثیرگذار بماند، خاطرنشان کرد: خوشبختانه اتفاقی که در رادیو افتاده از دانش و تجارب پیشکسوتان‌مان استفاده کردیم اما در عین حال از جوانگرایی غافل نشدیم. حضور جوان‌ها که خوش‌فکر و با علم روز آشنا هستند ما را در ساخت برنامه‌هایی که از دیگر رسانه‌ها عقب نمانیم و همیشه به روز باشیم، یاری داده است. فارغ از تعصب رادیویی‌ام، با تحقیق و پژوهشی که انجام دادم می‌گویم رادیو هیچ‌گاه جای خودش را با هیچ رسانه دیگری عوض نخواهد کرد و از رتبه خودش پایین نخواهد آمد. دلیل دارم. شما ببینید همه در گوشه و کنار کشور به اینترنت دسترسی ندارند اما رادیو در تمام دنیا رسانه‌ای قابل دریافت است که همه در گوشی‌های تلفن همراه خودشان رادیو دارند. حقیقتاً رادیو همیشه معتبرترین رسانه برای مردم است.
اینترنتی شدن رادیو هم یک گام رو به جلوست
این مجری تلویزیون و گوینده با سابق رادیو درباره حضور رادیو در اینترنت و تجهیز رادیو نما، اظهار کرد: رفتن رادیو به سمت اینترنتی شدن و برخورداری از اپلیکیشن‌ها و اضافه شدن تجهیزاتی تحت عنوان "رادیو نما" خیلی به حرفه‌ای شدن و به روز شدن رادیو کمک کرده است. به دلیل آنکه شاید در فضایی که دسترسی به رادیو داشتیم از رادیو استفاده کنیم. زیرا امروزه تلفن همراه و اینترنت جزئی از زندگی مردم و جامعه شده است.
پیگیری سه حوزه کلان در رادیو فرهنگ/ مسابقه فرزندآوری راه انداختیم
علیرضا حبیبی مدیر رادیو فرهنگ به خبرنگار تسنیم گفت: رادیو فرهنگ سه حوزه کلان را پیگیری می‌کند؛ فرهنگ عمومی، فرهنگ ملی و فرهنگ تخصصی؛ اگر قرار است رادیو فرهنگ، صدای مردم و عدالت‌محور باشد هم مطالبه‌گری فرهنگی و هم جریان‌سازی فرهنگی و هم‌افزایی را لازم دارد. رادیو فرهنگ 8 اولویت را به جدّ پیگیری می‌کند؛ پاسداشت زبان و ادبِ فارسی، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی،کتاب، هنر، هویت ملی و انقلابی، فرهنگ عمومی، سبک زندگی و خانواده؛ البته فارغ از خانواده، در بحث فرهنگسازی ازدواج، حوزه جمعیت و فرزندآوری هم قدم‌های نوآورانه و بلندی برداشته‌ایم.
او گفت: تنها شبکه‌ای هستیم که مسابقه فرزندآوری را راه انداختیم. زمانی که حتی دوستانِ ما در تلویزیون شروع نکرده بودند. شبکه سلامت برنامه ما را پوشش می‌داد؛ مسابقه «قند و فرزند» رادیو فرهنگ تنها مسابقه فرندآوری رسانه به شمار می‌رفت.
حبیبی همچنین اشاره کرد که در سال 1401 برنامه سینمایی با اجرای جهانگیر الماسی خواهند داشت و از حضورِ گویندگان خوبی مثل بهروز رضوی، رشید کاکاوند، مرتضی اسفندقه و منوچهر آذری و عباس محبی در حوزه طنز و نشاط بهره می‌برند.
مسابقه بازیگری در رادیو نمایش
محسن سوهانی مدیر رادیو نمایش در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از اجرای مسابقه بازیگری در رادیو نمایش خبر داد و گفت: بنای‌مان برگزاری این مسابقه است و شاید هم پخش تلویزیونی هم پیدا کند. هنوز مجری‌اش مشخص نیست و خودش می‌تواند هدایتگرِ جریانِ درست ورود به سینما و تلویزیون برای بازیگری باشد.
او همچنین از حضورِ هنرمندان شناسنامه‌دار در رادیو نمایش خبر داده که همچون سالِ قبل که نمایش‌های زیادی داشتند امسال هم این بهره‌برداری را خواهند کرد. روندِ حضورِ هنرمندان قدیمی در رادیو نمایش ادامه دارد و البته شاید هم برخی از آنها حضورشان موردی و افتخاری باشد.
انتهای پیام/
