سریال ادامه‌دار فرونشست در اصفهان/ خطر به مسجد سید اصفهان رسید/ استخوان‌بندی نصف‌جهان پوک شده است
گروه استانها- امروز کمتر کسی را می‌شناسید که در رابطه با فرونشست شهرهای بزرگ به ویژه اصفهان خبری نشنیده و نخوانده باشد هر روز یک خیابان و یا یک آثار تاریخی از اصفهان دچار عارضه فرونشست می‌شود اما آیا چگونه می توان از این پدیده شوم جلوگیری کرد؟
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان ، عوامل مختلفی در فرونشست زمین موثر است که برخی مربوط به انسان است و برخی طبیعی، در عوامل طبیعی به واسطه فروریختن سقف غارهای زیرزمینی که باعث ایجاد فروچاله در سطح زمین می‌شود و البته در اصفهان چنین پدیده‌ای وجود ندارد و در دیگر نقاط کشور هم در حد محدود مشاهده شده است، دومین عامل طبیعی ایجاد فرونشست حرکت‌های گسلی و زلزله بوده که در اصفهان مشاهده نشده است.
ازجمله عوامل انسانی زمینه‌ساز فرونشست، یکی فعالیت‌های معدن‌کاری در زیرزمین بوده که در اصفهان چنین فعالیت معدنی نیز در زیر شهر وجود ندارد اما عمده‌ترین عامل انسانی ایجاد فرونشست که در 100 سال گذشته در کشورهای مختلف منجر به ایجاد این پدیده شده است، برداشت مایعات مانند آب، نفت و حتی گاز از مخازن زیرسطح زمین بوده است.
در قرن اخیر به دلیل افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به منابع آب برای فعالیت‌های کشاورزی، شرب و صنعت برداشت آب‌های زیرزمینی به شدت افزایش یافته است و این برداشت‌های بی‌رویه سبب شده تا سطح آب زیرزمینی پایین رفته و موجب تخلیه آب از منافذ موجود در رسوبات زیربستر زمین شود و درنهایت منجر به پوکی این رسوبات متراکم شود.
اکبر قاضی‌فر استاد تمام گروه زمین شناسی دانشگاه اصفهان علت متراکم شدن زمین و فرونشست زمین را پایین رفتن آب و در نتیجه خالی شدن منافذ زمین از آب و جایگزین شدن هوا به جای آنها می‌داند و می‌گوید: هوا بر خلاف آب ماده‌ای قابل تراکم است در نتیجه اگر آب مثلاً صد متر پایین برود مسلما اگر در این صد متر میزان منافذ و تخلخل مثلاً 30 درصد باشد بر اثر فشار بار فوقانی حجم منافذ کاهش می‌یابد و لایه‌های خاک متراکم می‌شود و زمینه‌ساز فرونشست می‌شود.
این استاد دانشگاه نشانه‌های فرونشست را خارج شدن لوله چاه‌های آب کشاورزی بیان کرد و اظهار داشت: این فرونشست در دشت‌های مهیار، کاشان، گلپایگان و دامنه مشاهده شده است، اگرچه در قرن بیستم پدیده فرونشست در دشت‌های کشاورزی مشاهده شده اما با توجه به برداشت غیراصولی و بی‌رویه در مناطق شهری باید گفت که قرن بیست و یکم قرن فرونشست شهرها خواهدبود و متاسفانه در ایران طی چند دهه گذشته برداشت بی‌رویه و غیراصولی از آب‌های زیرزمینی شدت یافته است و هیچ خط قرمزی در جهت کنترل آنها اعمال نشده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا فرونشست تنها در مناطق خشک و کم آب ایجاد می‌شود، تصریح کرد: خیر؛ فرونشست مختص مناطق خشک نیست و هر کجا در دنیا که نرخ برداشت آب زیرزمینی بیشتر از نرخ تغذیه آبخوان باشد ما شاهد چنین پدیده‌ای هستیم، مانند شهر جاکارتا در اندونزی و یا شانگهای در چین که در دسته پرباران‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شوند. مهم این است که مقدار ورود و خروج آب از یک مخزن آب زیرزمینی در تعادل باشد یعنی برداشت آب بر اساس ظرفیت طبیعی آن باشد.
قاضی فرد در پاسخ به این سوال که آیا تجربه شانگهای در کنترل فرونشست برای ایران و اصفهان قابل اجرا است، گفت: خیر؛ از آنجایی که عامل اصلی فرونشست برداشت آب‌های زیرزمینی و در نتیجه افت سطح آب است، بنابراین بهترین و موثرترین روش نیز بالا آوردن سطح آب زیرزمینی خواهد بود. همانگونه که در شهر شانگهای چین انجام شد یعنی ممنوع کردن تدریجی چاه‌های عمیق و تغذیه مصنوعی آبخوان با پساب تصفیه شده فاضلاب بود که در مدت حدود بیست سال انجام شد با این کار آنها موفق شدند سطح آب زیرزمینی را به حد بسیار مناسبی افزایش دهند و نرخ فرونشست را به حدود 4 میلیمتر در سال که مقدار بسیار خوبی است کاهش دهند.
وی عامل اصلی فرونشست زمین در دشت اصفهان برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی به دلیل خشکسالی‌های اخیر، بستن آب زاینده‌رود و برداشت‌های بی‌رویه از آب در بالادست رودخانه دانست و ادامه داد: در صورتی که فرونشست زمین در مناطق شهری رخ دهد، ابنیه‌های تاریخی و شهری که در بالای آن قرار دارد با خطر تخریب مواجه خواهد شد.
این استاد دانشگاه با اشاره با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی در اطراف رودخانه زاینده‌رود خاطرنشان کرد: انتظار می‌رود پدیده فرونشست در این مناطق بوجود آید. در صورتی که شهر دچار فرونشست شود و منافذ موجود در رسوبات زیر بستر شهر بسته شود دیگر قادر به جبران آن نخواهیم بود و هیچگونه منافذی برای تجمع آب در آینده وجود نخواهد داشت، بنابراین لازم است تا با مدیریت جامع و اصولی از برداشت آب های زیرزمینی جلوگیری شود، فضاهای سبز غیرضروری حذف شود و برداشت‌های بی‌رویه آب از بالادست رودخانه زاینده رود مدیریت شود و با این روش سهم آب شهر اصفهان از طریق رودخانه تامین شود.
وی معتقد است که در شهر اصفهان باید برای جلوگیری از تشدید این پدیده برداشت آب و فعالیت‌های کشاورزی محدود شده و خسارت این کار با کشاورزان پرداخت شود و می‌افزاید: این روش بهترین راه برای جلوگیری از تخلیه بیشتر آب‌های زیرزمینی بوده و از ایجاد فرونشست جلوگیری می‌شود، متاسفانه در اصفهان به دلیل خشکسالی و برداشت بسیار زیاد آب در بالادست رودخانه زاینده رود، مصارف صنعتی، انتقال سهم آب اصفهان به دیگر شهرها و قطع آب رودخانه زاینده‌رود به‌صورت طولانی مدت، سفره‌های آب زیرزمینی تخلیه شده‌اند که در صورت تداوم این فرایند امکان جبران خسارات ناشی از این پدیده بسیار مشکل خواهد بود.
اصفهان نخستین استانی که اقدام به تهیه اطلس نقشه‌ای فرونشست کرده است
مدیرکل سازمان زمین شناسی اصفهان نیز با بیان اینکه در استان اصفهان 35 دشت وجود دارد که از این تعداد 27 دشت ممنوعه و 10 تا از این 27 دشت ممنوعه بحرانی است و فقط 8 دشت آزاد در اصفهان داریم که بیشتر در مناطق شرقی استان هستند، اظهار داشت: در این هشت دشت آزاد به دلیل کیفیت بسیار پایین آب آبخوان‌ها و یا حفر چاه‌ها که عامل اصلی از بین رفتن آبخوان‌ها فرونشست کمی مشاهده می‌شود.
رضا اسلامی با اشاره به 10دشت ممنوعه بحرانی، بیان کرد: از این بین می‌توان دشت اصفهان _ برخوار با بیشنه نرخ فرونشست 185 میلیمتر، دشت کاشان با بیشینه نرخ 80 تا 90 میلیمتر، دشت گلپایگان با بیشینه نرخ 130 میلیمتر، دشت خالدآباد یا باد با بیشینه نرخ 120 میلیمتر، دشت اردستان (دق سرخ ) با بیشینه نرخ 79 میلیمتر دشت مهیار شمالی با بیشنه نرخ 170 ، و مهیار جنوبی را نام برد که شاید قابل تامل‌ترین دشت گلپایگان باشد جایی که متوسط بارش آن از 250 بیشتر و کوهستانی است اما در این دشت به سبب انتقال آب از رودخانه کوچری و برداشت آب از آبخوان دوار مخاطره فرونشست شده است.
وی با اشاره به 600 دشت ایران، گفت: از این تعداد حدود 400 دشت درگیر فرونشست هستند که گاهی در برخی از این دشت‌ها مرگ آبخوان نیز اتفاق افتاده است، دشت رفسنجان در دسته اولین دشت‌هایی بوده است که رخداد فرونشست در آن اتفاق افتاده است و در استان اصفهان دشت مهیار جز اولین دشت‌هایی است که آثار فرونشستی در آن مشاهده شده است.
مدیرکل سازمان زمین شناسی اصفهان با اشاره به دشت اصفهان _ برخوار، افزود: این دشت از شرایط بسیار ویژه و خاصی برخوردار است و آنهم قرارگیری یک جمعیت 2.5 میلیون نفری در این دشت که در 860 هزار واحد مسکونی زندگی می‌کنند و همچنین وجود بیش از 6 هزار بنای تاریخی از آن جمله سی و سه پل ، پل خواجو، میدان نقش جهان و.... که از این آثار فقط فقط یک بنا در جهان وجود دارد و ارزش این بناها را نمی‌توان با معیار پول و طلا سنجید.
وی خاطرنشان کرد: با اطلاعات سازمان آب استان در حدود 12هزار و اندی چاه غیرمجاز و 15 هزار و اندی نیز چاه مجاز که در مجموع 27 هزار و 500 چاه مجاز و غیر مجاز در این دشت وجود دارد که از این تعداد 3 هزارو 600 حلقه چاه آن فقط در شهر اصفهان قرار دارد که عموماً اینها چاه‌های بهره‌برداری برای فضای سبز یا برای مصارف شرب صنعتی و کشاورزی است.
اسلامی اصلی‌ترین عامل فرونشست در دشت اصفهان- برخوار را برداشت‌های بیش از حد توسط این چاه‌ها از آبخوان در کنار عدم تغذیه آبخوان عنوان کرد و اظهار داشت: اگر این معادله برعکس شود و سرعت تغذیه آبخوان چندین برابر از برداشت آبخوان شود شاید بتوان سرعت دیوانه‌وار فرونشست و پیشروی آن به داخل شهر را کند کرد.
وی اصفهان را نخستین استان عنوان کرد که اقدام به تهیه اطلس نقشه‌ای فرونشست کرده است و افزود: تقریباً تمام دشت‌های ممنوعه بحرانی آن هم رصد زمینی شده و هم میزان نرخ فرونشست آن با پردازش تصاویر ماهواره‌ای توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور بدون دریافت حتی یک ریال اعتبار ملی و استانی انجام شده است.
مدیرکل سازمان زمین شناسی اصفهان تصریح کرد: تمام این نقشه‌ها در سایه تعامل سازمان‌های درون استانی که در راس آن مدیریت بحران استان و همکاری نزدیک آنها با سازمان بوده است، تهیه شده است. در حال حاضر اطلس دشت‌های کاشان، باد - خالد آباد، اردستان ، اصفهان - برخوار، مهیار شمالی، گلپایگان تهیه شده است و دو اطلس مهیار جنوبی و نجف آباد در دست تهیه است. همچنین به دلیل اهمیت دشت اصفهان _ برخوار این دشت توسط 25 ایستگاه GPS دوفرکانس رصد می‌شود که در حال حاضر نه دوره قرائت شده است و در خرداد سال آینده پایش یک ساله آن اتمام و گزارش نهایی تیرماه سال آینده منتشر خواهد شد.
وی ادامه داد: اما آنچه باید مد نظر قرار گیرد جریان دائمی رودخانه است آنهم نه تنها در خود رودخانه بلکه جریان آب باید در مادی ها، جوی ها و لت ها و... جریان داشته باشد تا به صورت شاخه درختی تمامی سطح دشت اصفهان را تغذیه کند.
اسلامی یکی از پیامدهای زیست محیطی باز و بسته شدن این رودخانه را زجر محیط زیستی عنوان کرد و ادامه داد: این جریان موقت می‌تواند مرگ ماهی‌ها وآبزیانی را رقم بزند که با جریان رودخانه از پشت سد به داخل رودخانه آورده شده و پس قطع جریان آب و خشک شدن رودخانه می‌میرند. یا تنش‌هایی که این قطع و وصل شدن می‌تواند بر سازه‌ها ، خاک و خود آبخوان داشته باشد و موارد دیگر.... .
انتهای پیام/163/ی
