تصاویر کمتر دیده شده از نادر ابراهیمی؛ آتشی که هرگز خاموش نشد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در مقدمه «فارسی‌نویسی برای کودکان» نوشته بود: «خدمت به کودکان عبادتی است که هم وزن و هم سنگ ندارد. خیانت به کودکان نیز خیانتی است که هم‌وزن و هم‌سنگ ندارد»؛ این دو جمله چکیده نگاه زنده‌یاد نادر ابراهیمی به دنیای کودکان و ادبیات کودک و نوجوان بود. 

نادر ابراهیمی از چهره‌های داستان‌نویسی معاصر است که آثارش به دلایل مختلف، توانسته نظر مخاطبان از قشرها و سلیقه‌های متفاوت را به سمت خود جلب کند. نگاه او به جامعه و برداشت او از زندگی انسان‌های هم‌عصر و بازتاب هنرمندانه آن در آثارش، ابراهیمی را از دیگر هم‌قطارانش متمایز و متفاوت کرد. او جسور بود و همین جسارت، نوآوری در آثارش را رقم زد. ابراهیمی که خود جوانان را از «قناعت نادرست» برحذر می‌داشت، خود الگوی تام و تمامی برای این توصیه بود. موفقیت در داستان‌نویسی برای بزرگسالان، سبب نشد که به اصطلاح درجا بزند و به آنچه رسیده، قانع باشد. ورودش به دنیای فیلم، دریچه‌ای جدید به روی او گشود. ساخت مجموعه تلویزیونی «آتش بدون دود» که در سال‌ 1354 از تلویزیون ملی ایران روی آنتن رفت، از دیگر موفقیت‌های او در حیات هنری‌اش به شمار می‌رفت؛ سریالی که با استقبال خوبی همراه و به عنوان «سریال خیابان خلوت‌کن» معروف شد. 

تصویری از آلبوم خانوادگی زنده‌یاد ابراهیمی

نادر ابراهیمی اما به این مرحله نیز قناعت نکرد. هرگاه صحبت از کارهای ابراهیمی به میان می‌آید، بی‌شک فعالیت‌های او در عرصه ادبیات کودک و نوجوان یکی از محورهای اساسی خواهد بود. فعالیت ابراهیمی در این حوزه نه براساس تفنن، که بسیار جدی شکل گرفت. ابراهیمی همانطور که در ابتدای این مطلب به آن اشاره شد، خدمت به کودکان را عبادت می‌دانست. کارهای ابراهیمی در این حوزه را می‌توان در دو بخش آثار ادبی و نظریه‌پردازی تقسیم‌بندی کرد. او جسور بود و نوآور و این دو ویژگی را می‌توان در کارهایی که او برای کودکان ایرانی انجام داد، به خوبی حس کرد و دید. فعالیت‌های ابراهیمی در این زمینه حاصل آشنایی او با ادبیات کلاسیک ایران و ادبیات جهان بود، این آشنایی او را متوقف نکرد. او مقلد نبود، از این دو چشمه برای عرضه هنر ناب ایرانی در عرصه ادبیات نوین کودک و نوجوان بهره برد. 

تصویری از کتاب «آنکه خیال بافت، آنکه عمل کرد»، منتشر شده از سوی انتشارات جانزاده

ابراهیمی در عرصه ادبیات کودک و نوجوان موفق به دریافت جوایز مختلفی شد. در سال 1347 «دور از خانه» او قصه برگزیده آسیا شناخته شد و یک سال بعد جایزه اول فستیوال کتاب‌های کودکان توکیو ژاپن و جایزه براتیسلاوا را برای «کلاغ‌ها» به خانه برد. «قصه گل‌های قالی»، «سفرهای دورودراز هامی و کامی در وطن» و «پهلوان پهلوانان» از دیگر آثار درخشان او در این زمینه به شمار می‌آید.

ابراهیمی نویسنده‌ای نبود که هر روز پشت میزش بنشیند و بی‌تفاوت به دنیای اطرافش، خیال را به پرواز درآورد و حاصلش را منتشر کند. او نویسنده‌ای زمان‌سنج و همراه با جامعه‌اش بود؛ موضوعی که کمتر می‌توان مصداقی از آن را در داستان‌نویسی امروز ایران مشاهده و احساس کرد.

کامران شرفشاهی، از شاعران و فعالان عرصه ادبیات کودک و نوجوان، در گفت‌وگویی با تسنیم، مرحوم نادر ابراهیمی را از «پیشگامان ادبیات کودک و نوحوان ایران» برشمرد و گفت: نقش تأثیرگذار او در ادبیات کودک و نوجوان ایران با آثاری چون «قصه‌های هامی و کامی» که در دوره‌ای به صورت سریال نیز از تلویزیون پخش شد و دیگر آثار و فعالیت‌هایش در قلمرو ادبیات کودک و نوجوان بر کسی پوشیده نیست. اهمیت حرکت ابراهیمی زمانی بیشتر آشکار می‌شود که در نظر بگیریم این نویسنده در روزگاری قدم در این راه گذاشت که اشخاص زیادی در این حوزه مانند امروز فعال نبودند؛ در واقع حرکت‌های او و تلاشی که ابراهیمی در این عرصه داشت، موجب شد تا این ژانر بیشتر شناخته شود و تا روزگار ما مورد توجه اهل قلم قرار گیرد

وی یکی از نکات قابل توجه در آثار مرحوم ابراهیمی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان را قلم سلیس و روان او دانست و یادآور شد: ساده‌گویی و پرهیز از پیچیده‌گویی نکته‌ای است که در دیگر آثار او نیز به چشم می‌خورد. در آثار بزرگسال او نیز با قلمی روان و همه‌فهم روبرو هستیم که نشانگر نگاه و نگرش ایشان به ساده سخن گفتن و نزدیک بودن به قلمرو ادبیات است. 

شرفشاهی به بُعد دیگر فعالیت‌های زنده‌یاد ابراهیمی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان اشاره و اضافه کرد: مقالات و آثاری که او در زمینه ادبیات کودک و نوجوان داشت و سعی کرد که دیدگاه‌های خود را به صورت تئوریزه عرضه کند، موجب جلب توجه بسیاری از کسانی شد که در حوزه ادبیات فعالیت داشتند اما چندان عنایتی به ادبیات کودک و نوجوان نداشتند. همچنین این تلاش‌ها و نگاه ادبی و منتقدانه راه را برای دیگر آثاری که در آینده این حوزه پدید آمد نیز باز کرد.

به گفته شرفشاهی؛ مقالات و منابع نظریه‌پردازی ابراهیمی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان در کنار این موارد، موجب نوعی نگرش علمی نسبت به ادبیات کودک و نوجوان شد؛ به طوری که این ژانر ادبی بیشتر جدی گرفته شود و از آن نگاه سهل‌انگارانه و ناچیز شمردنی که نسبت به این ادبیات وجود داشت، به نحو بسیار زیادی کاسته شود.

وی به میراث زنده‌یاد ابراهیمی اشاره و اضافه کرد: ما پیش‌تر در ادبیات فارسی نیز شاهد این شیوه سخن گفتن با کودکان بودیم. چنانکه مولانا می‌فرماید: «چونکه با کودک سر و کارت فتاد/ پس زبان کودکی باید گشاد». چنین نمونه‌هایی در ادبیات کهن ما کم نیست. شاعران و ادبای ما کوشش کردند تا اهمیت سخن گفتن و خلق آثار برای کودکان و نوجوانان را متذکر شوند. حتی گونه‌ای از ادبیات ما با عنوان «ادبیات تعلمیی» بیشتر به نیت به آموزش به کودکان و نوجوانان خلق شده است. مرحوم نادر ابراهیمی با دانشی که از ادبیات گذشته ایران داشت و با درایتی که  از آن بهره برده بود، سعی کرد تا پلی باشد بین ادبیات کهن و جریان امروز ادبیات کودک و نوجوان. او نه تنها ادبیات ایران که دستاوردهای سایر ملل جهان را نیز مورد بررسی قرار داد و حاصل این پژوهش میراثی بود که از خود به جا گذاشت و راه را برای آثار علمی و نقادانه‌ای باز کرد که به طور تخصصی در زمینه ادبیات کودک و نوجوان نوشته می‌شوند. 

بخش دیگر صحبت‌های شرفشاهی به مضمون آثار زنده‌یاد ابراهیمی برای کودکان اختصاص داشت. وی با بیان اینکه بزرگترین و مهمترین دغدغه نادر ابراهیمی با عنایت به روزگاری که در آن می‌زیست، عشق به ایران و میهن‌دوستی بود، گفت: خود او به لحاظ علاقه وافری که به ایران داشت و سفرهای دور و دراز بسیاری که به اکناف کشور انجام داده بود، در جایی بیان می‌کند که بسیاری از این سفرها را با پای پیاده انجام داده است. این عشق و علاقه به سرزمین مادری و تلاش در جهت سازندگی ایران و فردای آبادتر در تمام آثار او جلوه‌گر است. زنده‌یاد ابراهیمی همواره تلاش کرد تا این عشق و علاقه راستین را به نسل‌های آینده منتقل کند.

وی ادامه داد: علاوه بر این، مفاهیمی مانند انسان‌دوستی، محبت و عشق‌ورزی و مسائلی که می‌تواند به رشد فکری و اجتماعی جامعه، خصوصاً از طریق سرمایه‌گذاری در نسل کودک و نوجوان که نسل آینده این سرزمین است، کمک کند اهتمام و توجه ویژه داشت.  

شرفشاهی ضمن تأکید بر تجدید چاپ آثار بزرگانی چون زنده‌یاد ابراهیمی افزود: متأسفانه در کشور ما با درگذشت یک چهره اهل قلم، رفته‌رفته غبار فراموشی بر نام و آثار آن عزیز می‌نشیند که می‌بایست مسئولان فرهنگی ما نسبت به این مسئله دغدغه داشته باشند و تلاش کنند با برگزاری یادواره‌هایی چنین اتفاقی نیفتد.

انتهای پیام/