نقش تغییرات اقلیمی در تشدید ریزگردهای خاورمیانه چیست؟

مهدی اسماعیلی بیدهندی, عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم در رابطه با علل وقوع طوفان ریزگردها در کشور اظهار کرد: اولین نکته‌ای که در خصوص ریزگردها وجود دارد این است که باید درک و شناخت درستی از چرایی و چگونگی شکل‌گیری آن‌ها داشته باشیم. کشور ما در موقعیت جغرافیایی قرار دارد که کمربند گرد و غبار در نیمکره شمالی به حساب می‌آید و بخش‌هایی از کشور عربستان, پاکستان, عراق و سوریه و بخش‌هایی از صحرای شمال آفریقا نیز در این کمربند قرار دارند.

وی ادامه داد: به طور طبیعی وقوع طوفان‌های گرد و غبار و ریزگردها به دلیل قرار گرفتن در این موقعیت جغرافیایی اجتناب‌ناپذیر است اما در دهه‌های اخیر و به‌ویژه در چند سال گذشته, تواتر رخ دادن این پدیده‌ها به شدت زیاد شده و از طرفی گستره‌ای که طوفان‌های گرد و غبار و ریزگردها تحت تأثیر قرار می‌دهند نیز افزایش یافته است. این در حالی است که در کنار کانون‌های طبیعی که منجر به شکل‌گیری طوفان‌های گرد و غبار می‌شود, کانون‌های انسان‌ساختی چه در داخل کشور و چه در بیرون مرزهای جغرافیایی ایران نیز به آن‌ها اضافه شده است.

این استاد دانشگاه تهران در رابطه با کانون‌های انسان ساخت توضیح داد: تالاب‌ها, دریاچه‌ها و دشت‌هایی که به دلیل عدم تأمین حق‌آبه لازم از سوی سازمان‌های متولی، از آب و پوشش گیاهی عاری شده‌ و به بیابان و زمین‌های لم‌یزرع تبدیل شده‌اند, کانون‌های انسان‌ساختی برای وقوع ریزگردها هستند. تعداد این کانون‌ها در سالیان گذشته و بر اثر فعالیت‌های انسانی هم در داخل کشور و هم در کشورهای همسایه به طور معناداری افزایش یافته است.

اسماعیلی بیدهندی در رابطه با عوامل طبیعی ایجاد ریزگردها گفت: عواملی از جمله تغییر اقلیم و گرمایش جهانی نیز در وقوع طوفان ریزگردها نقش دارند و با وجود اینکه این موارد به عنوان عوامل طبیعی شناخته می‌شوند اما بخش زیادی از دلایل شدت گرفتن آن‌ها به واسطه فعالیت‌های انسانی از جمله مصرف سوخت‌های فسیلی است. دو عامل تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی باعث کاهش شدید رطوبت خاک در کمربند گرد و غبار نیمکره شمالی زمین شده‌اند و این کاهش رطوبت, در کنار کاهش میزان نزولات جوی و همچنین وقوع دوره‌های خشکسالی طولانی مدت، عاملی شده است تا طوفان‌های گرد و غبار به شدت افزایش پیدا کند.

وی افزود: برای بلند کردن ذرات خاک نیرویی لازم است تا بر نیروی جاذبه زمین غلبه کند, نیرویی که توسط جریان‌های باد فراهم می‌شود. حال اگر این ذره خاک در منطقه‌ای باشد که از رطوبت کافی برخوردار نباشد, سرعت لازم برای بلند شدن ذره خاک نسبت به حالتی که میزان رطوبت کافی باشد، کمتر خواهد بود و لذا با وزش بادهایی با سرعتی کمتر نسبت به قبل شاهد بلند شدن ذرات گرد و غبار و شکل‌گیری طوفان‌های ریزگرد خواهیم بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: در واقع کاهش رطوبت خاک در نواحی مختلف، شرایط لازم برای تبدیل شدن این نواحی به کانون‌های جدید ریزگرد را فراهم خواهد آورد. در این ارتباط کاهش رطوبت خاک در بخش‌های مختلفی از کشور و اراضی پیرامونی در کشورهای همسایه و آن هم تحت تأثیر کاهش میزان نزولات جوی و نیز وقوع دوره‌های خشکسالی طولانی مدت که خود منتج از تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی هستند، باعث شده است تا سرعت باد اولیه لازم برای ایجاد توده‌های گرد و غبار کم شده و در نتیجه آن تعداد کانون‌های گرد و غبار افزایش پیدا کند.

اسماعیلی بیدهندی گفت: یکی دیگر از عوامل شکل‌گیری ریزگردها برخی اقدامات و وجود کانون‌های ریزگرد در کشورهای همسایه هستند؛ ما در خارج از مرزهای کشور در هر 4 جهت جغرافیایی, بالغ بر 270 میلیون هکتار اراضی داریم که به عنوان کانون ریزگرد شناخته می‌شوند. عراق, عربستان, سوریه, اردن و کویت از جمله کشورهایی هستند که منشأ بیشترین میزان ریزگرد فرامرزی در ایران محسوب می‌شوند و بیشتر ریزگردها از سمت این کشورها به ایران وارد می‌شوند.

وی ترکیه را دیگر مقصر وقوع طوفان ریزگردها در کشور دانست و گفت: سدسازی‌های این کشور بر روی سرشاخه‌های رودخانه‌های دجله و فرات در 2 دهه گذشته باعث بیابان‌زایی‌های گسترده و شکل‌گیری کانون‌های جدید ریزگرد در منطقه بین‌النهرین و به تبع آن افزایش شدت و تواتر وقوع طوفان‌های گرد و غبار و ریزگردها در کشورهای عراق، سوریه و ایران شده است؛ آثار این سدسازی‌ها تا بدان جاست که تالاب هورالعظیم در استان خوزستان ما را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است.

استاد دانشگاه تهران در رابطه با راهکارهای اجرایی در خصوص مهار ریزگردها توضیح داد: اقدامات باید به دو دسته اقدامات ملی و بین‌المللی تقسیم شود؛ در حوزه ملی ما باید کانون‌های ریزگرد داخلی را به طور کامل شناسایی کنیم و با انجام اقدامات هدفمند و یکپارچه بر اساس مصوبات ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار که در دولت تشکیل شده است و با همکاری همه نهادهای مسئول از جمله سازمان حفاظت محیط زیست, وزارت نیرو, وزارت جهاد کشاورزی, وزارت صمت و ..., ضمن جلوگیری از شکل‌گیری کانون‌های جدید ریزگرد، نسبت به مدیریت کانون‌های ریزگرد موجود و در راستای کاهش اثرات و وسعت آن‌ها اقدام کنیم.

اسماعیلی بیدهندی ادامه داد: اقدامات لازم برای احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها باید با تمرکز بر تأمین حق‌آبه‌های زیست محیطی آن‌ها انجام شود؛ همچنین ایجاد پوشش گیاهی در نواحی هدف با استفاده از گونه‌های بومی و موثر نیز باید مد نظر قرار بگیرد. در این زمینه باید در میان گونه‌های بومی جهت ایجاد پوشش گیاهی، اولویت را بر استفاده از گونه‌های مؤثر و مقاوم در برابر طوفان‌های ریزگرد قرار داد.

وی در رابطه با مالچ‌پاشی برای مهار ریزگردها گفت: مواردی مانند مالچ‌پاشی علاوه بر هزینه‌بر بودن, محیط زیست را نیز تخریب می‌کنند و باید توجه کنیم که روش‌هایی که برای مهار ریزگردها استفاده می‌شود حتی‌الامکان دوستدار محیط زیست باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در رابطه با اقدامات بین‌المللی برای مهار ریزگردها خاطرنشان کرد: در این خصوص باید از دیپلماسی فعال و با مشارکت همه کشورهای همسایه که کانون‌های فرامرزی ریزگردها در آن‌ها واقع هستند و یا اقدامات آن‌ها بر شکل‌گیری کانون‌های جدید ریزگردها و نیز شدت و تواتر وقوع آن‌ها تاثیرگذار است, همچنین استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی موجود مانند کنوانسیون بین‌المللی بیابان‌زدایی که در آن عضو هستیم و نیز استفاده از همه ظرفیت‌های حقوقی برای آگاهی‌رسانی به جهان در رابطه با فاجعه‌ای که در منطقه در حال رخ دادن است و امتیازگیری از بازیگران فعال در این حوزه و به‌ویژه کشور ترکیه در رابطه با تأمین حق‌آبه‌های دجله و فرات و احیا جلگه بین‌النهرین، به بهترین وجه ممکن بهره ببریم.

انتهای پیام/