روایتی دست‌اول از توسعه دیپلماسی اقتصادی دولت؛ هفته‌ای نیست که مقامات کشورها در تهران نباشند/ سوءاستفاده از چندهزار کارت بازرگانی برای بازنگرداندن ارز
رئیس سازمان توسعه تجارت با اشاره به اینکه هفته‌ای نبوده است که نخست‌وزیر، معاون نخست‌وزیر یا مقامات بلندپایه‌ای از آمریکای لاتین و همسایگان شمالی و جنوبی به ایران نیایند، گفت: از چندهزار کارت بازرگانی با هدف عدم بازگشت ارز سوءاستفاده شده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، بحث تجارت خارجی برای همه کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در کشور ما به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه مشکلات بیشتری در این حوزه به وجود آمده است. از سال 1397 و به‌سبب تحریم‌ها نیاز کشور به منابع ارزی حاصل از صادرات بیش از پیش افزایش یافت و به همین دلیل موضوع بازگشت ارز حاصل از صادرات مطرح شد که موافقان و مخالفانی داشت.
همچنین سال‌ها است که بحث عوارض صادراتی و حذف برخی معافیت‌های صادرات برای حمایت از عرضه محصولات در داخل کشور مطرح شد. طی دو سال اخیر نیز شاهد هستیم که موضوع دیپلماسی اقتصادی و ارتباط با همسایگان مورد توجه قرار گرفته است.
به‌نظر می‌رسد در این زمینه اقدامات مناسبی در دولت سیزدهم آغاز شده است و سطح تجارت ایران با کشورهای همسایه افزایش یافته است.
در گفتگو با پیمان‌پاک رئیس سازمان توسعه تجارت، مسائل و مشکلات حوزه تجارت خارجی بررسی شده است که در ادامه بخش اول این مصاحبه را می‌خوانید.
افزایش قابل‌توجه تحرکات حوزه دیپلماسی اقتصادی در دولت سیزدهم
تسنیم: با توجه به تأکیدات دولت سیزدهم بر توسعه دیپلماسی همسایگان، وضعیت تجارت خارجی با همسایگان را چگونه می‌بینید و سازمان توسعه تجارت چه برنامه‌هایی را در این خصوص دارد؟
پیمان‌پاک: در بحث توسعه تجارت و صادرات باید توجه داشته باشیم که صادرات می‌تواند موتور محرک صنعت و اقتصاد کشور باشد. در کشوری که چندین سال درگیر تورم بوده است قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند، زمانی هزینه کردیم و ظرفیت‌های تولید ایجاد کردیم.
کنار سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده مزیت نسبی وجود دارد، مانند انرژی ارزان، نیروی کار متخصص و توانمندی در حوزه فناوری‌های دانش‌بنیان، کنار این موارد نیز جایگاه ژئوپولیتیکی ایران را شاهد هستیم، در نتیجه ما تمام مزایای لازم را در اختیار داریم.
اگر توسعه تجارت به‌درستی شکل بگیرد، می‌توانیم پتانسیل‌های موجود را بالفعل کنیم، ضمن اینکه می‌توانیم درآمد ارزی مناسبی را نیز برای کشور تأمین کنیم تا دیگر جلوی محدودیت‌های فعلی را بگیریم. تمام مواردی که در زمان حاضر وجود دارد نتیجه محدودیت‌های منابع ارزی است که قصد مدیریت آن را داریم.
ما کنار اینکه منابع و ذخایر ارزی را مدیریت می‌کنیم باید اقدامات ایجابی نیز انجام دهیم، باید فضا را برای رشد ذخایر ارزی و افزایش درآمدها فراهم کنیم. در صورتی که درآمدهای ارزی افزایش پیدا کند، بسیاری از فشارها از روی دوش دولت برداشته خواهد شد، تفکر دولت این است که به این سمت حرکت کند.
در همین راستا شما تحرکات حوزه دیپلماسی اقتصادی را شاهد هستید، در همین هفته جاری رؤسای جمهور سه کشور ونزوئلا، ترکمنستان و قزاقستان به تهران می‌آیند. طی ماه‌های اخیر نیز شاهد بودیم که هفته‌ای نبوده است که نخست وزیر، معاون نخست وزیر یا مقاماتی بلندپایه از کشورهای آمریکای لاتین و همسایگان شمالی و جنوبی به ایران نیایند، از سوی دیگر نیز هیئت‌های تجاری مختلف نیز وارد کشور شدند.
در نتیجه فضای لازم وجود دارد و اگر ما رویکردمان را به‌سمت افزایش درآمدهای ارزی تغییر دهیم و سیاست‌های خود را تغییر دهیم، به نتایج مناسبی در این حوزه دست خواهیم یافت.
حل مشکلات ارزی کشور با تأمین 50میلیارد دلار از واردات کشورهای همسو/ صادرات غیرنفتی به 48.5میلیارد دلار رسید
تنها کشورهای همسایه همسوی ما طی سال گذشته یک‌هزار و 250 میلیارد دلار واردات داشته‌اند. اگر بتوانیم از این میزان واردات برای خودمان 50 میلیارد دلار سهم بگیریم، مشکل منابع ارزی کشورمان را حل خواهیم کرد. در سال گذشته 48.5 میلیارد دلار حجم صادرات غیر نفتی ما بوده است و خیلی بیشتر از صادرات نفتی بوده است.
این رقم بدون محاسبه بحث گردشگری، ترانزیت و خدمات بوده است. اگر واقعاً به پتانسیل خوبی که وجود دارد توجه کنیم، بخش عمده مشکلات ما حل خواهد شد.
افزایش قابل‌توجه صادرات به کشورهای همسایه در یک سال/ صادرات به ترکیه 100 و صادرات به روسیه 40درصد افزایش یافت
از 48.5 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی کشور حدود نیمی از آن (25 میلیارد دلار) به کشورهای همسایه بوده است. عمده تجارت ما با امارات، ترکیه، چین و عراق است، بیشتر سبد صادراتی ما را نیز همین کشورها تشکیل می‌دهند. در سال 1400 شاهد افزایش 100درصدی صادرات به ترکیه بودیم.
همچنین صادرات به ترکمنستان 160 درصد، صادرات به ازبکستان نیز به همین ترتیب. مشاهده کردید که صادرات به روسیه نیز 30 تا 40 درصد افزایش یافته است. ما در این مدت شاهد حدود 20 درصد افزایش وزنی صادرات و رشد 40درصدی ارزش کالاهای صادراتی بوده‌ایم.
کاهش صادرات غیرنفتی در بهترین فرصت صادراتی ایران
وقتی سیاست شما صحیح باشد افزایش صادرات رخ می‌دهد. سال 1397 تا 1400 ارزش ریال یک‌سوم شد و این موقعیت بهترین فرصت برای رشد صادرات بود اما شاهد بودیم که صادرات ما کاهش یافت. اگر سیاست‌گذاری غلط باشد و توجه فقط به سیاست‌های سلبی باشد همین اتفاق را رقم خواهد زد.
دولت روسیه و دولت ترکیه کنار کارهای مختلفی که برای کنترل روبل و لیر انجام دادند، فضا را امنیتی نکردند و تا حد امکان از صادرات حمایت کردند، همین مسئله باعث شد بتوانند در کوتاه‌مدت بحث ارز خود را مدیریت کنند، ما نیز باید کنار مدیریت بازار ارز از صادرات حمایت جدی کنیم، در صورتی که این کار را انجام دهیم ذخایر ارز قابل‌قبولی ایجاد خواهد شد و ما می‌توانیم از آنها استفاده کنیم.
سهم 1.2میلیارددلاری ایران از واردات 580میلیارددلاری آفریقا/ حجم تجارت با کشورهای تحریمی آفریقا صفر بود
به‌جز کشورهای همسایه در سایر کشورها نیز فرصت‌های صادراتی بسیاری وجود دارد. مجموع واردات قاره آفریقا در سال گذشته 580 میلیارد دلار بوده است. با وجود اینکه صادرات ما به این قاره در همین بازه زمانی 100 درصد افزایش داشته اما مجموع آن تنها به 1.2 میلیارد دلار رسیده است.
در آفریقا بحث اقتصاد مکمل وجود دارد به این معنا که کالاهای صادراتی از آفریقا مورد نیاز ایران است و کالاهای صادراتی ایران نیز مورد نیاز آفریقا است، کنار این مسئله می‌بینید که چندین کشور در این قاره تحریم هستند، به‌طور مثال کشور زیمبابوه نیز تحت تحریم قرار دارد اما صادرات سال گذشته ما به این کشور صفر بوده است، وزیر خارجه زیمبابوه به ایران آمد و برای آنها جای سؤال بود که چرا ما با آنها کار نمی‌کنیم.
کشور کنگو نیز بیش از 20 تریلیون ذخایر معدنی دارد و این کشور به‌دنبال همکاری است اما این کشور نیز جزو مواردی است که تجارت ما با آنها صفر بوده است، سودان و مالی نیز جزو کشورهایی هستند که تحریم بودند. قاره آفریقا یک فرصت تاریخی است که ما باید در آن حضور پیدا کنیم.
در بخش جنوب شرق آسیا نیز کشورهایی مانند اندونزی، مالزی، فیلیپین و ویتنام وجود دارند که بازارهای بزرگی محسوب می‌شوند. اندونزی 280 میلیون نفر جمعیت دارد که 80 درصد آنها مسلمان هستند. عمده کالاهای صادراتی این کشور نیز کاغذ، کائوچو و روغن پالم است که مورد نیاز کشور ما نیز هست، ضمن اینکه کالاهای وارداتی این کشور نیز با کالاهای صادراتی ما انطباق دارد، از سوی دیگر این کشور علاقه‌مند به همکاری با ایران است.
کندی در توسعه صادرات به‌دلیل تفکرات غرب‌زده/ گلایه کشورهای همسایه از خاطرات تلخ سال‌های اخیر
به‌دلیل نگاهی که در هشت سال گذشته به غرب وجود داشته است تمامی فرصت‌ها را معطل نگه داشتیم. مشکل امروز ما این است که لایه‌های اول و دوم در دولت به این موضوع توجه دارند اما لایه‌های پایین‌تر بر اساس همان روال قبلی حرکت می‌کنند، در اکثر دستگاه‌ها همین مشکل وجود دارد، در برخی دستگاه‌ها حتی لایه دوم نیز همچنان تفکر آمریکایی دارند،
این مسئله بسیار مؤثر است، ما باید فرهنگ و باور مبتنی بر صادرات را نهادینه کنیم، در این مسئله به دولت نیز نمی‌توانیم خرده بگیریم چرا که شما نمی‌توانید هزاران مدیر و کارمند را مرخص کنید بلکه باید آنها را مدیریت کنید، باید فرهنگ را تغییر دهیم، مدیری در وزارت صمت حضور داشت که می‌گفت "تا زمان رفع تحریم‌ها باید صبر کنیم."، به او گفتیم؛ در همین شرایط تحریم 103 میلیارد دلار تجارت غیرنفتی داشته‌ایم، چگونه به نتیجه رسیده‌ایم؟ چرا می‌گویید حتماً باید تحریم برداشته شود؟ این در حالی است که ما در این مدت به کشورهای قطر، عمان، روسیه و ارمنستان رفته‌ایم و هرجا که رفتیم ابتدا به ما گفتند که "چرا شما به‌سمت ما نمی‌آیید و با ما همکاری نمی‌کنید؟!"
در این سفرها شاهد بودیم که از خاطرات تلخ سال‌های اخیر گله داشتند و می‌گفتند "ما خواستار تجارت با شما بودیم اما نیامدید."، این بدین معناست که دولت ایران طی سال‌های گذشته تمام دولت‌هایی را که قصد کمک داشته‌اند تحریم کرده و تنها منتظر طرف غربی بوده است.
در زمان حاضر ما باید تلاش کنیم خاطرات قبلی این کشورها را از بین ببریم، و وقتی وارد کشور می‌شویم نیز شاهد کرختی هستیم، زحمت دولت در یک تا دو سال آینده این است که از کرختی و اینرسی موجود عبور کند، پس از این مرحله امیدوار هستیم این قطار شتاب بگیرد. هزاران هزار شیوه وجود دارد تا شما بتوانید در بدترین شرایط تحریمی کار کنید، روسیه همین موضوع را نشان داد، سخت‌ترین تحریم‌ها در طول چهار ماه اخیر علیه این کشور اعمال شد اما به‌راحتی توانست بر آنها غلبه کند. در صورتی که سیستم جغرافیایی روسیه این امکانات کشور ما را به آنها نمی‌دهد. آنها با آبهای آزاد ارتباط ندارند، حجم کشورهای اطراف آنها قابل مقایسه با ایران نیست و فضای کریدوری را ندارد اما توانست با حمایت‌ها و رویکردی که در پیش گرفت از چالش‌های تحریم عبور کند، در ایران نیز به‌راحتی می‌توانیم از پس مسائل بربیاییم اما الزامات آن را نیز باید رعایت کنیم.
80درصد مشکلات مربوط به خودتحریمی است
20 درصد مشکلات ما مربوط به تحریم‌ها است اما 80 درصد آن خودتحریمی‌های داخلی، قواعد و قوانین زاید در گمرک، صمت، جهاد کشاورزی و بانک مرکزی است. بسیاری از قوانین، مانع بر سر راه ما ایجاد می‌کنند. مقام معظم رهبری فرمودند که در دو سال 1398 و 1399، یک‌هزار و 70 بخشنامه در گمرک آمده است که امکان خواندن آنها نیز وجود ندارد.
در شرایط جنگی شما باید قاعده را حذف و شرایط را تا حد امکان تسهیل کنید، در شرایط جنگ اقتصادی هستیم آن وقت هر روز یک قاعده جدید می‌گذارید؟ در شرایط عادی نیز کسی این کار را نمی‌کند، تاجر و صادرکننده نیز در این شرایط وارد مجاری غیررسمی می‌شود.
باید فضای خارج از کشور را مدیریت و فضای داخلی را نیز مهیا کنید تا فعالان این حوزه بتوانند به‌راحتی کار خود را انجام دهند. ما اکثریت کسب‌وکارهای خودمان را به مسیر زیرپله‌ای سوق دادیم، تجار شناسنامه‌دار ما یا خانه‌نشین شده‌اند و یا اینکه به ویترینی برای فعالیت کارتهای بازرگانی اجاره‌ای تبدیل شده‌اند.
در بحث بازگشت ارز سال 1397 تا سال 1399 معضل اصلی ماست. کمیته اقدام ارزی زیر نظر ما و بانک مرکزی است، می‌بینیم که چند هزار نفر آدم به‌عنوان صاحب کارت بازرگانی هستند که بازگشت ارز ندارند، این افراد عموماً فقیر یا مرزنشین هستند، ما که نمی‌توانیم این افراد را به زندان بفرستیم، به این دلیل که سیاست‌گذاری درستی در این حوزه رخ نداده است، در ورطه‌ای افتادیم که در آن گیر کردیم.
تنها در دو مورد خاص صادرات ممنوع شد/ دولت باید از تولید صادرات‌محور حمایت کند
تسنیم: به بحث‌هایی نظیر عوارض صادراتی، مدیریت روبل در روسیه و حذف قاعده‌ها در شرایط جنگ اقتصادی اشاره شد، در بودجه سال 1401 بحث عوارض صادراتی پتروشیمی‌ها و محصولات کشاورزی مطرح شد، در ابتدای سال این موضوع از سوی مجلس شورای اسلامی مطرح شد، در احکام بودجه عوارض تعیین شد اما اجرا نشد، چرا چنین احکامی اجرا نمی‌شود؟
پیمان‌پاک: ما یک کشور صادرات‌محور نیستیم. صادرات ما در گذشته بر مبنای مازاد مصرف داخلی انجام می‌شده است، این در حالی است که در کشوری مانند ترکیه تولید انجام می‌شود برای صادرات؛ این رویکرد یک کشور صادراتی است، ابتدا باید ببینیم واقعاً می‌خواهیم که یک کشور صادراتی باشیم یا خیر.
آیا واقعا همان بحث‌های موجود در سیاست‌گذاری‌های کلان را می‌خواهیم به راهبرد تبدیل کنیم؟ هیچ وقت ترکیه دچار چنین مشکلاتی که ما امروز با آن مواجه هستیم نخواهد شد چرا که زنجیره تأمین طراحی می‌کند که بر مبنای نیاز مشتری تولید انجام می‌دهد و بازار داخلی کشورش نیز به هم نمی‌ریزد.
در کشور ما همه چیز به یکدیگر وابسته است، مدیریت ارشد ما به‌تازگی به‌سمت کنترل این مسائل حرکت می‌کند، تازه سیاست‌گذار دارد متوجه می‌شود که گوجه‌فرنگی که در گلخانه تولید می‌شود با گوجه زمینی متفاوت است، گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای مخصوص صادرات است در نتیجه اگر عوارض شش‌هزارتومانی وضع می‌کنند باید صادرات گلخانه‌ای را از آن مستثنا کنند، این موضوعی است که به‌تازگی از سوی وزارت جهاد مورد توجه قرار گرفته است.
در نتیجه اگر شما آمدید در منطقه آزاد ارس بهترین گلخانه با تکنولوژی روز را که گوجه‌فرنگی 30هزارتومانی ویژه روسیه تولید می‌کند ایجاد کردید، آن‌وقت می‌توانید بگویید که برمبنای صادرات کار کردید چرا که پایه و اساس کار برمبنای نیاز بازار هدف ایجاد شده است.
وقتی قاعده می‌دهیم چرا باید چنین محصولاتی را که برمبنای صادرات شکل گرفته است مشمول آن کنیم؟ در زمان حاضر برخی 20 درصد تولیدکنندگان به این نتیجه رسیده‌اند که بخش تولید صادراتی خود را از محصولات داخلی جدا کنند، مدیریت دولتی ما نیز باید زمینه لازم را فراهم کند تا تولید براساس نیاز صادراتی شکل بگیرد، در نتیجه این روند دیگر به مشکل تنظیم بازار برنخوریم.
بازار داخل و کنترل قیمت در ارجحیت قرار دارد، در نتیجه اگر بازار فلزات در جهان به‌دلیل جنگ روسیه و اوکراین جذاب شد، باید به‌شکلی بازار را تنظیم کنیم که تمام شمش و میلگرد ما صادر نشود تا مصرف‌کننده داخلی با مشکل مواجه شود، اما اگر رویکرد صادراتی بود از دو تا سه سال قبل زنجیره‌ها را تکمیل می‌کردیم و با این مشکل مواجه نمی‌شدیم. به‌طور مثال در این شرایط 20 میلیون تن تولید می‌کردیم، با 5 میلیون تن آن نیاز داخل را تأمین و مابقی را نیز صادر می‌کردیم، مانند همان شرایطی که در متانول و اوره داریم، در بحث متانول شاهد هستیم که 94 درصد صادرات انجام می‌شود، البته که در این حوزه نیاز است زنجیره را تکمیل کنیم چرا که کالای نیمه‌خام صادر می‌کنیم، ما باید به‌سمت صادرات محصول نهایی حرکت کنیم.
در این فرآیند تفکر باید اصلاح شود، در این دولت به‌غیر از یکی دو مورد خاص که آن هم وضعیت حادی حاکم شد، دیگر ممنوعیت صادراتی وضع نکرده است و این در حالی است که دولت‌های گذشته تا توانستند ممنوعیت ایجاد کردند. ما براساس قاعده عوارض عمل می‌کنیم، البته که بنده به‌عنوان رئیس سازمان توسعه تجارت با آن نیز مخالف هستم اما در بحث حاکمیت باید از این ابزار استفاده شود.
انتهای پیام/+
