راهکار اصولی نجات "خلیج گرگان" چیست؟!/ "لایروبی" آری یا خیر؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ به منظور نجات "خلیج گرگان" از خشک شدن کامل، مقرر شده است تا سازمان بنادر و کشتیرانی، 2 کانال آشوراده و چوپوقلی که ارتباط‌دهنده خلیج گرگان هستند را با تخصیص اعتبار 500 میلیارد تومان، لایروبی کند تا ارتباط آب خزر با خلیج گرگان بیشتر شود اما با وجود موافقت ارگان‌های مسئول در اجرایی کردن این طرح, لایروبی خلیج گرگان با مخالفت بسیاری از کارشناسان محیط زیست همراه شده و متخصصان این طرح را علاج کار خلیج گرگان نمی‌دانند.

در رابطه با این موضوع, "حمید علیزاده لاهیجانی" عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم اظهار کرد: خلیج گرگان حوضه نیمه‌بسته‌ای است که در منتهی‌الیه جنوب خاوری دریای خزر واقع است, طول این محیط حدود 60 کیلومتر و عرض آن حدود 12 کیلومتر است؛ این حوضه توسط زبانه ماسه‌ای میانکاله از دریای خزر جدا می‌شود و اکنون اتصال آبی خلیج گرگان با دریای خزر از طریق دهانه آشوراده و چپقلی برقرار است اما این ارتباط به گونه‌ای نیست که خلیج گرگان انرژی امواج دریای خزر را دریافت کند.

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر خلیج گرگان با کاهش شدید تراز آب، فشار عوامل انسانی بر منابع آب منطقه و اثرات تغییر اقلیم رو به رو شده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی درباره فعالیت‌ها و مطالعات صورت گرفته برای خلیج گرگان گفت: مجموعه‌ای از اندازه‌گیری‌های میدانی و نمونه‌برداری از خلیج گرگان، میانکاله و محیط پیرامون آن انجام شده که نخستین مرحله از این کار در اردیبهشت 1399 و مرحله دوم در مرداد و شهریور همان سال در خلیج گرگان توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی انجام شد.

علیزاده لاهیجانی افزود: در عملیات میدانی از آب، رسوب و آبزیان خلیج گرگان و از پوشش گیاهی سواحل آن و علف‌های دریایی دهانه ورودی خلیج گرگان نمونه‌برداری و آزمایش شد همچنین در پنج نقطه در دهانه ورودی خلیج گرگان اندازه‌گیری سرعت و جهت جریان به مدت دو هفته انجام شد؛ در دو نقطه دیگر در ورودی چاپقلی و آشوراده نیز اندازه‌گیری کوتاه‌مدت مشخصات جریان در دو نوبت انجام شد.

وی بیان کرد: اندازه‌گیری جریان آب در ورودی خلیج گرگان نشان می‌دهد که سرعت جریان از دو تا 25 سانتی‌متر بر ثانیه تغییر می‌کند و جهت جریان غالب به داخل خلیج گرگان است؛ این مقادیر نشان می‌دهد که به دلیل کاهش شدید ورودی رودخانه‌ای و تبخیر بالا از سطح خلیج گرگان، این حوضه مانند یک حوضچه تبخیری عمل می‌کند, به این معنی که آب خزر وارد خلیج گرگان شده و تبخیر می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی به نرخ بالای رسوب‌گذاری در خلیج گرگان اشاره و تصریح کرد: نصب تله رسوب‌گیر در دهانه خلیج گرگان نشان می‌دهد که نرخ رسوب‌گذاری تا 1.7 سانتی‌متر در سال می‌رسد؛ این مقدار بسیار بالا است و میزان رسوب‌گذاری در محل رشد گیاهان تالابی به مراتب بیشتر است.

علیزاده لاهیجانی تصریح کرد: خروجی اندازه‌گیری میدانی و نتایج مدل‌سازی عددی نشان می‌دهد که بهبود شرایط خلیج گرگان نیازمند تبادل آبی بهتر با دریای خزر است؛ تبادل آبی بهتر باعث بهبود کیفیت آب خلیج گرگان می‌شود اما در مقدار مساحت و عمق خلیج گرگان تأثیری ندارد و در واقع مساحت و عمق خلیج گرگان به طور مستقیم وابسته به تراز آب خزر است؛ در کنار تلاش برای افزایش تبادل آبی لازم است همزمان فشار ناشی از فعالیت‌های انسانی کاهش یابد تا شرایط کنونی خلیج گرگان بهبود پیدا کند.

وی درباره اقدامات لازم برای بهبود تبادل آبی خلیج گرگان با دریای خزر و بهبود کیفیت آب خلیج گرگان در شرایط کنونی تراز آب خزر توضیح داد: افزایش عرض و عمق مسیر تبادل آبی خلیج گرگان از طریق کانال‌های چوپوقلی، آشوراده و خزینی و کاهش بار آلاینده و مغذی ورودی از نقاط مسکونی ساحل جنوب خلیج از جمله مهمترین راهکارها هستند. عوامل خارجی از جمله فعالیت‌های انسانی که مواد مغذی فسفر و نیتروژن را وارد خلیج گرگان می‌کنند زمینه رشد و تکثیر بیش از حد گونه‌های گیاهی فرصت طلب را فراهم  کرده که این امر سبب اختلال در توازن زیستی و پدیده یوتریفیکاسیون یا تغذیه‌گرایی در خلیج گرگان شده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی بیان کرد: در سال‌های اخیر پدیده تغذیه‌گرایی و افزایش بیش از حد مواد مغذی ناشی از فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی در حوضه آبریز خلیج گرگان سلامت آن را با مخاطرات جدی روبرو کرده است. اگر چه ممکن است تغذیه‌گرایی در نتیجه عوامل طبیعی ایجاد شود اما این پدیده عمدتاً ناشی از فعالیت‌های انسانی است که منجر به کاهش کیفیت آب و نابودی خلیج گرگان می‌شود.

علیزاده لاهیجانی اضافه کرد: عمق کم خلیج گرگان از یک سو و بار مواد مغذی وارد شده به آن از طرف دیگر موجبات رویش گیاهی در بستر آن را فراهم کرده است. رویش علف دریایی "Ruppia maritima" در سطح وسیعی از خلیج گرگان به‌ویژه در منتهی‌الیه شرقی, جایی که خلیج گرگان از طریق کانال چاپقلی و آشوراده به دریای خزر متصل است, مانع از گردش آب در خلیج گرگان شده است.

وی توضیح داد: ماندگاری آب در خلیج همراه با افزایش بار مواد مغذی باعث می‌شود وضعیت یوتروفیک(تغذیه‌گرایی) در آن به‌وجود آید و شکوفایی گونه‌های فرصت طلب جلبکی رخ دهد که سطح خلیج گرگان را پوشانده و باعث خشک شدن و نابودی تدریجی خلیج گرگان شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی گفت: برای جلوگیری از انباشت فسفر و نیتروژن در خلیج گرگان, مدیریت و پایش مداوم بار مغذی در حوضه آبریز خلیج گرگان, برقراری گردش آب در خلیج گرگان به­‌منظور جلوگیری از انباشت مواد مغذی, تأمین آبدهی بیشتر رودخانه‌های ورودی به خلیج گرگان، به طوری که  بخشی از نیروی لازم برای تبادل آب را فراهم کند و تثبیت مسیل‌های لایروبی شده و اجرای تمهیدات لازم در حوضه آبریز که سبب کاهش رسوب ورودی به خلیج گرگان شود, ضروری است.

علیزاده لاهیجانی با اشاره به نقش رویش گیاهی در افزایش رسوب‌گذاری خلیج گرگان, توضیح داد: رویش گیاهی که در بستر خلیج گرگان در دهه اخیر اتفاق افتاده نیز در ترسیب رسوب در خلیج موثر است؛ گیاهان آبزی در نزدیکی کانال چاپقلی و آشوراده همانند یک تله رسوبی عمل کرده و رسوباتی که از سمت دریای خزر به خلیج می‌ریزد را ته نشین می‌کند و مانع از خروج بارمعلق از غرب به شرق خلیج می‌شود. ضمناً لاشه گیاهان آبزی در بستر خلیج انباشته شده و در کنار ذرات رسوبی انباشته شده به شکل تپه‌هایی کوچکی خود را نمایان می‌سازد.

وی تأکید کرد: به‌­منظور کاهش بار رسوبی خلیج گرگان اقداماتی از جمله کنترل کلیه صنایع مرتبط با برداشت شن و ماسه در حوضه آبریز خلیج گرگان, اتخاذ تمهیدات لازم  مانند آبخیزداری و ایجاد حوضچه آرامش در مسیر رودخانه‌های منتهی به خلیج در مسیر رودخانه‌های ورودی و ایجاد شرایط بهینه جهت گردش آب در درون خلیج و تبادل آب بین دریا و خلیج گرگان با افزایش عمق کانال و حذف گیاهان آبزی ضروری هستند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی با تأکید بر نقش فعالیت‌های انسانی در افزایش رسوب خلیج گرگان و ضرورت کنترل این فعالیت‌ها گفت: تأمین حداقل آبدهی رودخانه‌های ورودی به خلیج گرگان و دو رودخانه گرگان‌رود و نکارود که به طور غیر‌مستقیم بر خلیج گرگان مؤثر هستند, ممانعت از استحصال و تغییر کاربری زمین‌هایی که با کاهش تراز آب از آب خارج شده یا در آینده از آب خارج می‌شوند و حفظ کارکرد زیست محیطی آن‌ها و کاهش بار مغذی و آلاینده‌های ورودی به خلیج گرگان از طریق حوضه آبریز آن و از طریق گرگان‌رود و زهکش‌های شرق نکارود باید انجام شود.

علیزاده لاهیجانی خاطرنشان کرد: در میان این اقدامات, اولویت باید به  کاهش انتقال مواد مغذی از طریق رودخانه‌ها و زهکش‌های جنوب خلیج گرگان مانند، قره‌سو، باغو، نوکنده، جفاکنده و شهر‌های واقع در ساحل خلیج گرگان داده شود.

گفت‌وگو از: علی دولتی

انتهای پیام/