چرا مرمت گنبد "مسجد امام" به یک فاجعه تبدیل شد؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ چندی پیش در آخرین روند انجام مرمت که بیش از 11 سال از وجود داربست بر بدنه گنبد مسجد امام می‌گذشت، انتشار تصاویری از اعوجاج در گنبد مسجد امام (ره) و تغییر رنگ آن به‌ دنبال مرمت این بنای تاریخی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. نحوه نوسازی و بازسازی گنبد مسجد جامع عباسی (مسجد امام) اصفهان پس از مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان در میدان ثبت جهانی شده نقش‌جهان در کانون توجه قرار گرفته و خبرساز شده است.

پس از بازگشایی داربست‌ها بعد از 11 سال و با حضور مدیر کل جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در 3 ماه گذشته، اخباری مبنی بر اعوجاج و کجی و در برخی از قسمت‌ها برآمدگی به دلیل مرمت غیراصولی گنبد مسجد منتشر شد.

مطابق اظهارات بسیاری از کارشناسان، گنبد مسجد امام اصفهان توازن معماری خود را از دست داده و ریخت گنبدی‌شکل آن از دست رفته است؛ به‌طوری که یک سوی گنبد در بازسازی توسط پیمانکار خم دارد و سوی دیگر آن مثلثی‌شکل شده است.

مسجد جامع عباسی که از آن با عنوان مسجد امام نیز یاد می‌کنند، شاهکار معماری، کاشی‌کاری و نجاری قرن یازدهم هجری است که بسیاری این اثر را چکیده یک‌هزار سال تلاش هنری برای مسجدسازی در ایران می‌دانند. مسجد امام اصفهان، 15 دی ماه 1310 به‌شماره 107 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و همراه با میدان نقش‌جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.

در همین راستا سید مسعود موسوی‌زاده کاشی‌پز طراح و مجری پروژه‌های معماری اسلامی، با بیان این موضوع که دو مقوله آموزش و مطالعات از مهمترین مؤلفه‌ها در بحث مرمت آثار باستانی هستند، با انتقاد از مفقود بودن این دو مؤلفه مهم در جریان مرمت گنبد مسجد امام، مرمت‌کنندگان این بنا را فاقد تخصص و مهارت و سابقه کافی در این زمینه دانست و ضمن توضیح مهمترین اصول لازم برای انتخاب صحیح پیمانکاران بر لزوم انتخاب دقیق و سنجش سخت‌گیرانه پیمانکاران مرمت‌کننده میراث فرهنگی بر اساس استانداردهای علمی مشخص شده تأکید کرد.

وی گفت: اِسمیت به عنوان یک کاوشگر عرصه باستانی در جریان سفر خود در سال 1878 میلادی به اصفهان کلیه آثار منقول  تاریخی و قابل حمل را به موزه ویکتوریا آلبرت لندن برد و درخصوص آن دسته از آثار غیرمنقول نظیر گنبد مسجد امام، مدرسه چهارباغ و ... که قابل انتقال نبود، نسبت به انجام نقشه‌برداری به صورت تمام رنگی از سطح گنبد در مقیاس بسیار دقیق و کوچک اقدام کرده که این نقوش هم‌اکنون در گنجینه موزه آلبرت لندن نگه‌داری شده و قابل مشاهده است، با مقایسه این مستندات با نقوش ترمیم شده فعلی گنبد مغایرت‌هایی به وضوح به چشم می خورد.

استفاده از داربست مغایر با اصول مرمت به جای مانده از دوران گذشته بود

این طراح و مجری پروژه‌های معماری اسلامی با بیان اینکه شیوه معماری گنبد مسجد امام در حقیقت شیوه اجرایی به ارث رسیده از معماری دوره صفوی، سلجوقیان و ایلخانان است، بیان کرد: بر اساس این شیوه، نقوش و تزئینات در حین اجرای کالبد یا سازه همزمان اجرایی می‌شود و الزاماً به صورت غیرداربست انجام می‌شد، در حالی که مرمت به این شکل انجام نشده و همین تناقض موجب ایجاد مشکل شده است.

موسوی با بیان اینکه مشکل حادث شده در واقع ناشی از عدم شناخت و آگاهی کامل نسبت به اصول معماری به کار رفته در طراحی ساختار گنبد بوده است، تصریح کرد: گنبد مسجد امام دارای سه پوسته است که همزمان عملیات مرمت بر روی این سه پوسته اجرایی می‌شد، اما در مرمت به کمک داربست عملاً امکان بازسازی و طراحی مجدد همزمان این سه پوسته به شیوه سنتی وجود ندارد.

این پژوهشگر معماری سنتی ادامه داد : مطابق مطالعات علمی انجام شده برای اجرای هر طرح مرمتی موفق الزاماً باید قبل از اجرا 7 سوال مهم از تیم مرمت‌گر و مداخله کننده پرسیده شود که از با اهمیت‌ترین این سؤالات این است که اساساً ارزش اثری که قرار است مورد ترمیم قرار بگیرد از نظر معنوی چقدر است؟ و اینکه آیا نهادی است که بتواند حسن اجرای مرمت را تضمین کند؟ که در واقع نحوه پاسخ به این سئوالات رویکرد و نگاه تیم مرمت‌کننده و میزان موفقیت آن  را ترسیم خواهد کرد.

وی با بیان این مطلب که در کشورهای اروپایی در مرمت آثار تاریخی همرامی تیم آکادمیک و علمی، مشارکت مردم و بخش خصوصی دو اصل جدایی ناپذیر است، تصریح کرد: قبل از اجرای پروژه ضرورتاً نظریات مشورتی و علمی و دیدگاه‌های بخش خصوصی اخذ و ضمن لحاظ کردن در پروژه متعاقباً طرح اجرایی می‌شود.

پیمانکار مسجد امام خالی از تخصص و تجربه مرمت بود!

این طراح و مجری پروژه‌های معماری اسلامی با بیان این مطلب که پیمانکاران طرح مرمت گنبد مسجد امام و شیخ لطف‌الله اساساً یکی متخصص کاشی‌کاری نبوده است و دیگری نیز هیچگونه سوابق معتبری مبنی بر مرمت یک گنبد در کارنامه اجرایی خود ندارد، اذعان کرد: این در حالی است که در سایر نقاط دنیا فرضاً اگر زمان‌بندی مرمت یک اثر دو ساله است، حداقل زمانی بین سه تا شش ماه صرف ارزیابی کیفی پیمانکاران متقاضی می‌شود و مراحل سختی برای انتخاب نهایی طی می‌شود.

مطابق با گفته‌های موسوی، باید به این نکته کاملاً توجه داشت که در اجرای طرح‌های مرمتی سنجش توان و امکان تضمین حسن انجام کار از سوی پیمانکار بسیار مهم است و باید الزاماً در بررسی‌های اولیه ضرورتاً مدنظر قرار گیرد.

این پژوهشگر معماری سنتی در ادامه صحبت‌های خود افزود: مطابق موازین علمی و مطالعات صورت گرفته مفصل که بخشی از آن توسط بنده در کشورهای خارجی ارائه نیز شده است، در مرمت آثار باستانی یک دستورالعمل مشخص و جامعی متشکل از 12 بند به صورت مجموعه‌ای از بایدها و نبایدها وجود دارد که در خصوص کلیه ابنیه از جمله گنبد مسجد امام صدق می‌کند.

عدم رعایت 2 اصل مهم مرمت در فرآیند مرمت گنبد مسجد امام

بر اساس توضیحات وی، خلاصه این بایدها و نبایدها در دو محور قابل بیان است و آن اینکه اولاً مرمت یک کار گروهی و تیمی است که بهره‌مندی از تجربیات، فنون تخصصی و مهارت‌های مختلف در آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و ثانیاً اینکه باید اجرای پروژه ضرورتاً مبتنی بر رویکرد علمی باشد؛ به این نحو که اگر پروژه اجرایی است باید الزاماً در اثنای آن نیز مطالعات علمی وجود داشته باشد و نمی‌توان از فنون علمی غفلت کرد.

این طراح و مجری پروژه‌های معماری اسلامی با تأکید بر اینکه دو مقوله " آموزش" و "مطالعات" در اجرای هر طرح مرمتی بسیار حائز اهمیت و توجه است، عنوان کرد: بر اساس بررسی‌ها و تجربیات حاصل از مشاهدات در خصوص موضوع گنبد مسجد امام به صورت کلی  "عدم توجه به ضرورت کار تیمی و گروهی" و "نبود مطالعات به‌روز" به عنوان دو مؤلفه بسیار مهم برای موفقیت طرح‌های بازسازی و مرمت آثار باستانی کاملاً مغفول واقع شده است.

موسوی با اشاره به اینکه امروزه در تمامی پروژه‌های شهری متأسفانه صرفاً به ابعاد کالبدی طرح توجه شده و مباحث اجتماعی و نظری کاملاً مغفول مانده است، یادآور شد: این مشکل در خصوص مرمت و بازسازی میراث فرهنگی نیز گریبان‌گیر ما شده است.

وی همچنین در پایان صحبت‌‌های خود خاطرنشان کرد: باید لزوماً در تیم‌های تصمیم‌گیر و اجراکننده طرح‌های شهری، اصحاب فرهنگ و دارای دغدغه‌های اجتماعی و متخصصین فرهنگی حضور داشته باشند و این موضوع حلقه مفقوده این روزهای طرح عمرانی و مرمت شهری است.

انتهای پیام/