اصلاح مسیر حرکت بازوی پژوهشی سازمان برنامه در دولت سیزدهم/ پاکذات: سند آمایش سرزمینی محور تدوین برنامه هفتم توسعه شد

مهدی پاکذات رئیس مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، به مسائلی چون نقش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری و ساختار این مرکز، ریل‌گذاری جدید و مختصات جدید این مرکز و ... پرداخت.

متن این گفتگو به شرح ذیل است:

در ابتدای گفت‌وگو در خصوص نقش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری و ساختار این مرکز صحبت کنید

مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه کشور از سال 1396 به منظور پشتیبانی اندیشه‌ای از نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی در قالب بازوی پژوهشی و آموزشی سازمان برنامه و بودجه، شروع به فعالیت کرده است.

این مرکز با 5 گروه پژوهشی در موضوعات مرتبط با نیازهای سازمان برنامه و بودجه طراحی شده است. با وجود این طراحی و تلاش همکاران برای ایجاد، تثبیت و هویت‌سازی، در دوره‌های پیشین این مرکز همانند بسیاری از مراکز پژوهشی ذیل دستگاه‌های اجرایی کشور دچار برخی آسیب‌های کارکردی بود که در طول کمتر از یک سال گذشته با مشارکت همکاران مرکز مسیر حرکتی را اصلاح کردیم و اکنون از یک مرکز کم‌توان و تازه‌کار در دیدگاه ذی‌نفعان اصلی به مرکزی با مختصات مشاور امین اثرگذار در ذهن سیاستگذار سخن می‌گوییم.

در خصوص این ریل‌گذاری جدید و بخصوص مختصات جدید مرکز بیشتر توضیح دهید

واقعیتِ مراکز پژوهشی دستگاه‌های اجرایی با کارکرد مورد انتظار از این مراکز فاصله زیادی دارد. به عنوان مثال پژوهشگران مراکز پژوهشی دستگاه‌های اجرایی کمتر به قیود و نیازهای اساسی دستگاه‌های اجرایی توجه دارند و همواره خود را در هاله‌ای از اشراف علمی نسبت به دستگاه اجرایی می‌بینند و در مقابل دستگاه اجرایی نیز مراکز پژوهشی وابسته را به اصطلاح دور از واقعیت میدان اجرا می‌دانند. این شکاف باعث می‌شود تا مراکز پژوهشی عملا از کارایی اصلی خود که همانا حل نیازهای پژوهشی سازمان مطبوع خود است باز بمانند. لذا ما در مرکز پژوهش‌ها با استفاده از پتانسیل موجود و تنها با بهره‌گیری از ابزار اقناع‌سازی با حداقل تغییرات مدیریتی مسیر پژوهشی مرکز را اصلاح و بازبینی کردیم. اکنون مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری به عنوان یک بازیگر فعال، تمام ظرفیت خود را در خدمت رفع نیازهای پژوهشی سازمان برنامه و بودجه قرار داده است و این پژوهش‌ها را تا مرحله کاربست و اجرا امتداد می‌دهد.

ابزار شما در رفع نیازهای پژوهشی سازمان برنامه و بودجه چیست؟

این مرکز به صورت هفتگی و مستمر با برگزاری نشست‌های علمی و تخصصی مبتنی بر نیازهای به روز سازمان تلاش کرده است به صورت گسترده با استفاده از ظرفیت کارشناسی استان‌ها و مراکز علمی معتبر، امکانی برای گفت‌وگوی عمیق و ارائه راه‌حل‌های اجرایی برای سازمان را مهیا کند. ما در هفته گذشته هشتاد و هفتمین نشست مرکز را برگزار کردیم.

از سوی دیگر مرکز با تولید گزارش‌های سیاستی کوتاه و کاربردی در حوزه‌های متنوع نیازهای فوری و پژوهشی سازمان را مرتفع می‌کند در طول 10 ماه 32 گزارش سیاستی فوری در مرکز تولید شده است. در بخش دیگر، همرسانی یافته‌های پژوهشی با هدف همراه‌سازی شبکه ذی‌نفعان بود که در 5 کلان‌پروژه آمایش سرزمین، برنامه هفتم توسعه، پشتیبانی پژوهشی از لایحه بودجه سنواتی، واکاوی تبصره های بودجه با هدف اصلاح بنیادین در ساختار تدوین بودجه، ایده‌پروری و استفاده از ابزارهای نوین به منظور رفع نیازهای آینده کشور تنها گوشه‌ای از تغییر ریل این مرکز به شمار می‌رود.

ما در ابتدای فعالیت بر اساس رهنمودهای رئیس سازمان برنامه و بودجه بر این باور بودیم که باید از تمام ظرفیت علمی کشور چه در حوزه پژوهشی و چه در بستر جامعه اندیشگاهی و دانشگاهی استفاده کنیم. در عین حال بر این باور استوار بودیم که باید مرکز را به لحاظ نیروی انسانی چابک و کوچک نگه داریم لذا در این بین از مدل مدیریت پژوهش استفاده کردیم. تولید 72 گزارش پژوهشی مسئله محور در این مدت تنها گوشه‌ای از خط تولید این مرکز به شمار می‌رود.

یا در بحث تبصره‌های بودجه با مدل اندیشکده‌ها حرکت تحولی را به منظور فهم و اصلاح ساختار بودجه آغاز کردیم و امیدواریم که نتایج این حرکت در بودجه 1402 تا حدودی نمایان شود. لازم به ذکر است از اواخر مهر ماه 1400، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری مسئولیت مطالعات پشتیبان تدوین برنامه هفتم توسعه را عهده‌دار شد که این مسئولیت را تا مرحله تهیه و تحویل پیش‌نویس سیاست‌های کلی و نظام نامه تدوین برنامه به سازمان پیگیری کرد. مسئله‌محور بودن، توجه به بایدهای سند ملی آمایش سرزمین و  عبور از روش برنامه‌ریزی جامع و اهتمام به رویکرد برنامه‌ریزی مبتنی بر هسته‌های کلیدی در تدوین برنامه هفتم از اقدامات پژوهشی این مرکز در تدوین بایسته‌های برنامه هفتم توسعه است.

همچنین این مرکز در جهت افزایش درصد تحقق برنامه هفتم توسعه، رویکرد را از پژوهش برای پژوهش به مسئله محوری در پژوهش و افزایش ارتباط گسترده با مراکز علمی کشور ، تغییر داد.

مرکز چه نقش مشخصی در تدوین سند ملی آمایش داشت؟

تدوین سند ملی آمایش سرزمین از جمله اقدامات دیگری است که در راستای اجرای برنامه ششم توسعه بر عهده سازمان برنامه و بودجه کشور و مرکز پژوهش های توسعه و آینده‌نگری قرار گرفت. سند ملی آمایش سرزمین یکی از اسناد راهبردی مبتنی بر سیاست‌های کلی نظام است که مجموعه‌ای از سیاست‌ها و راهبردهای لازم جهت تحقق استقرار مطلوب جمعیت و فعالیت در افق 1424 در آن طراحی شده است. لذا در راستای پیاده‌سازی این سند، وظیفه کمک به الزامات تحقق و اجرایی شدن سند آمایش بر عهده این مرکز قرار گرفت و توانستیم آمایش سرزمین را در ادبیات سیاستگذاران کشور به صورت گسترده ترویج کنیم.

علاوه بر این در تدوین برنامه هفتم توسعه نیز یکی از مهمترین نکات، محوریت برنامه برمبنای سند آمایش سرزمین است که از جمله اقدامات شبکه پژوهشی این مرکز به شمار می‌رود. از دیگر اقدامات انجام شده و در دست اقدام در این مرکز می‌توان به شروع تهیه گزارش‌های پشتیبان تدوین لایحه بودجه سال 1402، بررسی عملکرد اقتصادی مناطق آزاد ایران در یک دوره 8 ساله (99 تا 92) و مطالعات توسعه منطقه مکران اشاره کرد.

جایگاه یک مرکز پژوهشی تراز کجا باید باشد؟

در تکمیل زنجیره پژوهش، دانشگاه‌ها در ابتدای این حلقه به عنوان مراکز تولید علم فعالیت می‌کنند و در واقع دانشگاه‌ها با تولید علم پایه‌های حل مسائل را می توانند تولید کنند. مراکز مطالعاتی به عنوان حلقه دوم هستند یکی از کار ویژه های مراکز مطالعاتی نشان دادن و ترسیم وضع موجود است به گونه‌ای که سیاست‌گذار بتواند به داده‌ها و یافته‌های آن اعتماد کامل داشته باشد.

معمولاً این مراکز مطالعاتی به حل مسئله ورود نمی‌کنند، اگر هم ورودی داشته باشند، در محدوده جمع آوری راه حل‌های ارائه شده در گذشته است. حلقه سوم زنجیره مراکز پژوهشی هستند، این مراکز همواره در پی پیدا کردن راه حل‌های جدید به منظور حل مسائل هستند. در عین حال این مراکز باید با دو دیدگاه آینده نگری و آینده نگاری، افق روشنی را پیش چشم سیاست‌گذار قرار دهند. حلقه چهارم این زنجیره اندیشکده‌ها هستند، به این معنا که اندیشکده‌ها مسئله را نه تنها در نظر و ذهن سیاست‌گذار بلکه روی زمین حل می‌کنند.

شعار اصلی اندیشکده‌ها حل مسئله با دستان خالی است با این وجود یک مثلث جادویی با سه ضلع قدرت، توانایی و پذیرش در دست اندیشکده‌ها وجود دارد که امکان حل مسئله را به این مجموعه‌ها می‌دهد. سه ضلع تیم توانمند، اخذ حمایت ارکان قدرت و ایجاد مقبولیت عمومی تشکیل دهنده مثلث جادویی این مراکز به شمار می‌رود. ضلع ایجاد مقبولیت در نسبت با رسانه تعریف می‌شود. در واقع رسانه ها می توانند در کارکرد درست خود حل مسئله را به بهترین شکل امکان سازی کنند. ما در مرکز پژوهش‌ها تلاش داریم تا به سمت فعالیت اندیشکده‌ای حرکت کنیم و مسئله را در عمل حل کنیم.

همانگونه که اشاره کردم ما در مرکز تلاش می‌کنیم با استفاده از افراد با تجربه و پیران خردمند از یک سو و ظرفیت علمی و عملی جامعه دانشگاهی و اندیشگاهی از سوی دیگر به سمت رفع نیازهای مطالعاتی سازمان برنامه و بودجه حرکت کنیم.

در این بین وضعیت نخبگی و بدنه کارشناسی عظیم سازمان برنامه و بودجه کار در این زمینه را با دشواری شیرینی همراه کرده است. تک تک پژوهش ها و نشست های علمی ما توسط کارشناسان فهیم سازمان برنامه رصد می شود و این مهم تلاش و دقت همکاران ما را با جدیت بالاتری همراه کرده است. لذا به گمانم ما توانسته ایم با اتخاذ شعار چابک، مسئله محور و نو آور مرکز پژوهش‌ها را به عنوان مدلی از مرکز پژوهش‌های تراز انقلاب اسلامی در آستانه هفته دولت به مردم و دولتمردان معرفی کنیم.

انتهای پیام/