خطر بیخ گوش محیط زیست زنجان/ تهدید بروز ریزگردها در پی خشک شدن چمن سلطانیه
ریزگردهای مزاحم علاوه بر اینکه منشأ اصلی خارجی دارند، در صورت ایجاد کانون‌های گرد و غبار محلی با وزش بادهای شدید نیز جابه‌جا می‌شوند و در این بین خشک شدن چمن سلطانیه زنگ خطر تبدیل شدن به بستر ریزگرد را به صدا درآورده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان ، زنجان برای توسعه و رونق گردشگردی میزبان مهربان نام گرفته است اما مردم تمایلی برای میزبانی از مهمان‌های ناخوانده کوچکتر از 2.5 میکرونی به اسم ریزگردها ندارند چراکه این ذرات با وجود ریز بودنشان زندگی و سلامت انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند و امسال بیشتر از سال‌های قبل شاهد هجوم ریزگردها به زنجان مثل خیلی از استان‌های کشور بودیم و در روزهای اوج حتی مدارس و ادارات را نیز به تعطیلی کشاند.
طبق مقالات علمی با کاهش در اندازه ذرات، توانایی نفوذ آن‌ها به قسمت‌های پایینی دستگاه تنفسی افزایش می‌یابد و نتایج مطالعات نشان می‌دهد با وجود احتمال آسیب‌پذیری بیشتر گروه‌های حساس شامل افراد مسن، بیماران دیابتی و افراد مبتلا به بیماری‌های عروق کورنری درصورت مواجهه با این ذرات، سایر افراد جامعه نیز در معرض مشکلاتی همچون مرگزودرس، حملات قلبی غیرطبیعی، ضربان قلب نامنظم، آسم، کاهش عملکرد ریه، سوزش مجاری تنفسی، سرفه و یا تنفس دشوار قرار دارند.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زنجان نیز با تأیید افزایش بار مراجعات به مراکز درمانی در زمان انتشار ریزگردها، آن‌ها را عاملی برای واکنش مخاطی راه‌های هوایی و ریه عنوان می‌کند و می‌گوید: این ذرات سبب تشدید بیماری‌هایی مثل آسم و بیماری‌های مزمن ریوی می‌شود.
مشهود تقیلو در مورد اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطرات ریزگردها برای سلامتی اظهار می‌کند: در شرایط آلودگی هوا همه افراد به ویژه گروه‌های حساس شامل سالمندان، مادران باردار، کودکان و افراد دارای سابقه بیماری قلبی، عروقی و تنفسی از منزل خارج نشوند و در و پنجره محل کار و منزل را بسته نگه دارند.
وی بیان می‌کند: سایر افراد نیز در صورت ضرورت برای خروج از منزل باید از ماسک استفاده کنند. ورزشکاران از ورزش در هوای باز و کوهنوردان از کوهنوردی بپرهیزند. فروشندگان مواد غذایی روی مواد را بپوشانند. علاوه بر این مردم مصرف شیر، ماست کم‌چرب، میوه و سبزیجات تازه و مایعات برای دفع سموم از بدن را افزایش دهند.
خشکی زمین عاملی برای انتشار ریزگردها
اما در مورد علل و زمان‌های انتشار ریزگردها به سراغ رئیس گروه پیش‌بینی جوی اداره کل هواشناسی استان زنجان رفته‌ایم که او در پاسخ به این سوالات به خبرنگار تسنیم می‌گوید: عموماً در فصول گرم یعنی بهار و تابستان که بارندگی کمتر است، سامانه کم‌فشارهای حرارتی در مناطقی مثل آفریقا، عراق و سوریه تشکیل می‌شود و با توجه به خشک بودن سطح زمین و مستعد بودن این مناطق، می‌تواند سبب خیزش گرد و خاک شود و اگر این گرد و غبار با جریان‌های غربی و جنوب‌غربی همراه شوند، به سمت مناطق غربی کشور حمل و وارد استان زنجان نیز می‌شود.
سونا صرفی ادامه می‌دهد: علاوه بر این وزش بادهای نسبتاً شدید تا شدید به‌ویژه در فصل بهار اگر با خیزش گرد و خاک محلی همراه شود، کیفیت هوا را کاهش می‌دهد. به دلیل بزرگ مقیاس بودن سیستم‌هایی که گرد و خاک را بلند می‌کنند، زمانی که این سیستم‌ها وارد استان می‌شود، اغلب مناطق استان را دربرمی‌گیرد و نمی‌توان انتشار آن را در مناطقی بیشتر یا کمتر دانست. این سامانه‌ها در بدو ورود مناطق جنوبی و غربی استان را دربرمی‌گیرد و به مرور اغلب نقاط را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی با اشاره به مناطق مستعد انتشار ریزگرد در استان ابراز می‌کند: کاهش بارندگی سبب خشک شدن برخی رودخانه‌ها در استان شده است. از طرفی خاک کف رودخانه‌ها نیز نرم و سبک بوده که می‌تواند با وزش بادهای نسبتا شدید و شدید بلند شود اما شناسایی کانون‌های دقیق محلی گرد و غبار جزو اطلاعات هواشناسی نیست. امسال در ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد تقریباً نیمی از روزهای ماه را شاهد انتشار گرد و غبار و آلودگی هوا بودیم.
این مسئول یادآور می‌شود: سدسازی نیز می‌تواند سبب ظهور کانون‌های ریزگرد و انتشار گرد و غبار باشد چرا که به دلیل کاهش بارندگی و کم‌آبی، قسمتی از رودخانه بعد از دیواره سد خشک شده و مستعد انتشار ریزگرد می‌شود. همانطور که شاهد هستیم سدسازی‌های انجام گرفته در کشور ترکیه، رودخانه‌های عراق را خشک کرده و سبب انتشار ریزگرد شده است.
سدسازی بالقوه عامل انتشار ریزگرد نیست
این در حالی است که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان در مورد تأثیر سدسازی بر ایجاد کانون‌های ریزگرد معتقد است: هدف اصلی از احداث سد، ذخیره‌سازی آب‌های سطحی در ایام پرآب و تله‌اندازی روان‌آب‌های مازادی است که در فصول سیلابی از کشور و یا حوضه آبریز خارج و در این مسیر سبب بروز خسارت‌های هنگفت جانی و مالی می‌شوند.
اسماعیل افشاری می‌افزاید: به جرئت می‌توان گفت سدسازی بالقوه عامل انتشار ریزگرد نبوده بلکه در صورت نگهداشت همه منابع آبی در بالادست سدهای احداثی و ممانعت از جاری شدن حق‌آبه‌های زیست‌محیطی در کنار سایر عوامل مثل کاهش بارندگی سال‌های اخیر و تغییر اقلیم، همچنین در صورت وزش بادهای شدید در دشت‌ها و تالاب‌های پایین دست با کانون‌های رسی می‌تواند موجب افزایش ریزگرد شود.
در سال‌های اخیر بهره‌برداری از منابع آب‌های جاری در استان‌های بالادست و عدم تحقق حقابه‌های استان زنجان موجب خشک شدن رودخانه‌ها در استان زنجان شده است که افشاری در مورد پیگیری برای دریافت حقابه‌های زنجان و جلوگیری از آثار سو زیست‌محیطی ناشی از سدسازی استان‌های بالادست، پاسخ می‌دهد: مصارفی که جایگاه آن‌ها در قانون توزیع عادلانه آب مصوب 1361 و قبل از آن تصویب شده است، حقابه تلقی شده و برداشت‌های آب مازاد بر آن‌ها جزو حقابه محسوب نمی‌شود. شرکت مادرتخصصی مدیریت منابع آب ایران تحت نظر وزارت نیرو در سطح حوضه آبریز به صورت یکپارچه و فرااستانی برنامه‌ریزی آب طرح‌های منابع آبی را به نحوی انجام می‌دهد که پس از لحاظ کردن نیازهای زیست‌محیطی و حقابه‌های موجود استانها، باقی آب با توجه به منابع و مصارف آب استانها به ترتیب با اولویت‌های شرب، صنعتی و کشاورزی اختصاص می‌یابد.
این مسئول تأکید می‌کند: همه استانها مکلف به رهاسازی نیازهای زیست‌محیطی، حقابه‌های و رعایت برنامه‌ها بوده، هرچند مواردی نظیر برداشت‌های آب مازاد و تغییر اقلیم نیز بر میزان آب در دسترس تأثیرگذار هستند. لازم به ذکر است این شرکت در مکاتبات و جلسات مختلف از شرکت مادرتخصصی نسبت به پیگیری تأمین حقابه‌ها در چارچوب مقررات و علاوه بر آن سایر کمبودهای آبی موجود اقدام کرده است.
وی در ارتباط با راهکارهای برای جلوگیری از تأثیرات سو سدسازی و خشک شدن رودخانه‌ها ابراز می‌کند: با توجه به اینکه رهاسازی حقابه‌های زیست‌محیطی و تأمین دبی پایه رودخانه به صورت جدی از طرف وزارت نیرو در دستور کار قرار دارد، نه تنها سدسازی موجب خشک شدن آب رودخانه‌ها نمی‌شود، بلکه با ذخیره‌سازی آب مخازن سدها و رهاسازی آن در همه فصول سبب تأمین آب پایدار رودخانه شده که می‌توان به عنوان راهکار عملیاتی در تالاب‌های پایین دست سدهایی که ظرفیت خشک شدن و تبدیل به کانون ریزگردها را دارد، موثر باشد.
چمن سلطانیه خشک شود کانون ریزگرد خواهد شد
در این بین محمدرضا یافتیان مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان نیز ضمن اشاره به اینکه ریزگردها هم منشأ خارجی و هم منشأ داخلی دارند، نسبت به مدیریت منابع آب برای جلوگیری از خشکی زمین و ایجاد کانون‌های محلی انتشار ریزگرد هشدار می‌دهد و می‌گوید: منشأ ریزگردها می‌تواند ناشی از علل مختلفی باشد اما آنچه اکنون در زمان‌های بحرانی با آن مواجه هستیم، ریزگردهایی است که از منطقه سوریه، عراق، جنوب غرب و ترکیه به واسطه وزش باد و شرایط اقلیمی به سمت کشور ما می‌آیند و شهرهایی که در این مسیر قرار دارد را آلوده می‌کنند. البته نمی‌توانیم بگوییم انتشار همه ریزگردها منشأ خارجی دارد؛ چراکه یک تغییر اقلیم در کشور خودمان اتفاق افتاده و بسیاری از رودخانه‌ها و مکان‌های مرطوب خشک شده است.
محمدرضا یافتیان ضمن تأکید بر لزوم حفظ چمن سلطانیه و اهمیت زیست‌محیطی آن اظهار می‌کند: این منطقه زمانی آنقدر رطوبت داشت که چمن‌های آن همواره زنده بود اما امروزه سطح آب پایین رفته است و اگر این چمن از بین برود به زمینی خشک تبدیل می‌شود که زمین خشک به طور طبیعی ریزگرد به همراه خواهد داشت.
وی یادآور می‌شود: آتش‌فشان‌ها نیز می‌تواند منشأ دیگری برای ریزگردها باشد که ما در کشور خود کمتر با این پدیده مواجه هستیم. بخش دیگر منشأ انتشار ریزگردها می‌تواند صنایع آلوده‌کننده باشد که هم شامل فلزات آلاینده و یا صنایعی مثل تولید گچ و سیمان می‌شود. در مجموع هر زمینی که رطوبت خود را از دست بدهد احتمال خیزش گرد و غبار دارد و اگر نتوانیم در بیابان‌زدایی موفق عمل کنیم با این چالش مواجه هستیم و دشت‌های بحرانی استان نیز از این قاعده مستثنی نیست. در بیابان زدایی نه تنها کشور ایران بلکه کشورهای منطقه نیز موفق نبوده‌اند.
این مسئول خاطرنشان می‌کند: چمن سلطانیه استراحتگاه پرندگان مهاجر است که اگر خشک شود حضور این پرندگان در استان را نخواهیم داشت. همچنین تعدادی از جوندگان نیز از این گیاهان این منطقه ارتزاق می‌کنند که با خشک شدن آن به سمت مزارع مردم هجوم می‌برند و مبارزه با آن‌ها از طریق آفت‌کش‌ها چالش‌های دیگری را به همراه خواهد داشت. در واقع از بین رفتن چمن سلطانیه چرخه زیست‌محیطی را تغییر می‌دهد و یک تأثیر منفی در اکوسیستم به جای می‌گذارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان در مورد راهکارها برای کنترل ریزگردها ابراز می‌کند: در کوتاه‌مدت راهکارهای محلی خاصی را برای این امر متصور نیستیم؛ چراکه به طور کلی اقلیم منطقه تغییر کرده است و باید سیاست‌های کلان برای این موضوع پیش‌بینی و اجرا شود. همانطور که وزرا و مسئولان مرتبط با حوزه آب و محیط زیست کشورهای منطقه تفاهم‌هایی در این خصوص انجام داده‌اند اما باید این تصمیمات به اجرا گذاشته و حقابه‌های کشورها رعایت شود تا شاهد تأثیرات آن باشیم.
وی تصریح می‌کند: در داخل کشور و استان نیز باید با فرهنگسازی و سیاستگذاری درست مصرف آب را مدیریت کنیم تا سطح آب‌های زیرزمینی فروکش نکند و رطوبت زمین حفظ شود. مردم را ترغیب کنیم که از ایجاد بیابان جلوگیری کنند و در زمان طبیعت‌گردی، بوته‌ها و سبزی‌های صحرایی را نچینند و آن‌ها را آتش نزنند. از بین بردن پوشش گیاهی یک منطقه برای کشت دیم و کشاورزی نیز به بیایان‌زایی منجر می‌شود. باید این راهکارهای کوتاه‌مدت را برای پیشگیری از انتشار ریزگردها به‌کار بگیریم.
حال جلوگیری از گسترش انتشار ریزگردها نیازمند عزم جدی مسئولان و مردم است تا با سیاست‌های صحیح، مصرف منابع آبی در بخش‌های مختلف به‌ویژه کشاورزی بهینه شود، سدسازی‌ها با برنامه‌ریزی دقیق و متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای انجام گیرد و در سطح کلان گفت‌وگوی بین کشورها به داشتن محیط زیستی سالم و پایدار بینجامد.
انتهای پیام/ن
