۶ ثمره هجرت تمدن‌ساز امام رضا (ع) از مدینه تا مرو
خداوند به واسطه هجرت امام رضا علیه‌السلام سیر رشد شیعه در ایران را در طول تاریخ فزاینده کرد تا به مرور زمان، این کشور مهیای تمهید ظهور امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، رفتارها و سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت وحی محدود در بستر تاریخ نیست بلکه هر کدام از آنها حاوی پیام‌های نهفته و عمیقی هستند که جز با تأمل در ابعاد مختلف آن نمی‌توان به نتیجه‌ی مطلوب دست یافت. متأسفانه این نگرش یک‌جانبه به رفتارهای ائمه علیهم‌السلام سبب می‌شود حیات و ممات این انوار مقدس را مانند مردم عادی تلقی کنیم؛ به این صورت که یک مدتی در دنیا آمدند، فعالیت‌هایی انجام دادند و آخر سر، دار فانی را وداع گفتند. این در حالی است که چهارده معصوم علیهم‌السلام مجرای خداییِ خداوند در زمین در هر زمان و مکانی هستند و خداوند از مجرای زلال ایشان بر دشمنان نقمت و بر خوبان نعمت جاری می‌کند؛ طبق قرآن، اهل بیت تدبیرکنندگان و تقسیم‌کنندگان امورِ عالم‌اند و در هر عصری خداوند به واسطه‌ی امام آن زمان و در شب قدر هر سال، تقدیر امور خلایق را رقم می‌زند؛ این امور گاهی مربوط به آن سال، گاهی مربوط به مدت طول عمر یک انسان و گاهی برنامه‌ای در راستای آینده است. گاهی یک رویداد را می‌توان ترکیبی بررسی کرد و با کنار هم قرار دادن عناصر آن صحنه، به نتیجه‌ی مدنظر دست یافت.
حال با این تصور، به رویدادی مثل هجرت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو (خراسان فعلی) از چه منظری می‌توان نگاه کرد تا اقتدار امام و مدیریتِ بی‌نقص خداوند در آن صحنه را نتیجه گرفت؟ آیا مأمون افسار امور را در اختیار داشت، یا اینکه خداوند او را به کار گرفت تا برنامه‌ی مدنظر خود را رقم بزند و به تعبیر قرآن، خداوند از مکر دشمنان علیه خود آنها بهره گرفت؟
برای رسیدن به پاسخ این مطلب، نیاز به بیان مقدمه‌ای کوتاه است: با قبول این اصل که خداوند نظام امور را بر دست گرفته و بناست تمام این امور را متصل به امر ظهور و پس از آن، قیامت کند، باید رویدادهای مربوط به عترت را به گونه‌ای بررسی کنیم تا به کشف برنامه‌های خدا دست یابیم؛ چرا که اهل بیت بدون مشیت خداوند کاری را انجام نمی‌دهند؛ همچنان که خداوند درباره این ویژگی عترت می‌فرماید «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمین؛ و تا خدا، پروردگار جهانیان، نخواهد، [شما نیز] نخواهید خواست» به قول علم منطق، مفهوم این عبارت یعنی «شما جز مشیت خدا را نمی‌خواهید و بر طبق مشیت خدا عمل می‌کنید.» در احادیث متعددی ذیل این آیه فرمودند ما اهل بیت بر اساس اراده و مشیت خدا عمل می‌کنیم. امام حسن عسکری علیه‌السلام در روایتی فرمود «... قُلُوبُنَا أَوْعِیَةٌ لِمَشِیَّةِ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى شِئْنَا» یعنی قلوب ما ظرف مشیت خداوند است، هرگاه خداوند (امری را) مشیت کند و بخواهد، ما همان را می‌خواهیم» یعنی مجرا و مجریِ مشیت خداوند هستیم؛ همچنان که امام حسین علیه‌السلام در پاسخ به سؤال فردی که پرسیده بود چرا قیام می‌کنید در حالی که از نتیجه‌ی آن با خبرید، فرمود رسول الله صلی الله علیه و آله در رؤیایم به من فرمود «اُخْرُجْ فَإِنَّ اللّهَ قَدْ شاءَ اَنْ یَراکَ قَتیلا»؛ یعنی خارج شو، چرا که خداوند مشیت کرده تو را کشته شده ببیند.» بنابراین رفتارهای اهل بیت رفتارهای من درآوردی و از روی رأی شخصی نیست بلکه این رأی، متصل به مشیت و اراده خداوند است.
با این مقدمه، حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو، حرکتی برنامه‌ریزی شده و حساب‌شده بود که نتایج آن را باید در آینده دید؛ مانند ماجرای قیام امام حسین و شهادت ایشان که این قیام، مسیر آیندگان برای حرکت به سمت تمدن الهی را هموار کرد و اگر نبود خون اباعبدالله، از اسلام جز نام و نشانی در تاریخ باقی نمی‌ماند. حرکت اربعینی که طی سال‌های اخیر به اوج خود رسیده و ملت‌های جهان را به سمت مرقد مطهر سید و سالار شهیدان سوق داده، جلوه‌ی بی‌نظیر قیام حسینی در سال 62 هجری بود. با این نگرش که مبتنی بر حقایق عینی است، آن زمان که امام رضا علیه‌السلام در سال 200 هجری و طبق مشیت خداوند و کاملاً عالمانه ولایتعهدی مأمون را پذیرفت، قیامی را آغاز کرد که ثمرات آن را در بستر تاریخ می‌توان رصد کرد و این ثمرات تا قیام خراسانی در مقطعی از آخرالزمان ادامه دارد. در واقع زمانی فرا می‌رسد که یاوران ظهور که طبق احادیث متعدد از شرق و یا ایران به قصد یاری امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه خروج می‌کنند، مهد حرکتشان از خراسان و در واقع از کنار مضجع مطهر امام رضا علیه‌السلام خواهد بود و آذوقه‌ی معنوی خویش را از آن امام بزرگوار دریافت می‌کنند. با این تحلیل، باید منتظر تحرکات دشمن علیه خراسان و حرم مطهر رضوی و یا تخریب چهره آن بزرگوار بود و برنامه‌های بازدارنده‌ای علیه آن داشت؛ دامن زدن بر فضائل و معجزات آن امام بزرگوار در قالب متن و هنر از این دست اقدامات است.
اما سوای از رویدادهای آخرالزمانی که ارتباطی مستقیم با خراسان و حرم مطهر رضوی دارد، قیام امام رضا علیه‌السلام در طول تاریخ سبب شد تا برادران، فرزندان و نوادگان آن حضرت به‌سوی ایران رهسپار شوند. اگر اکنون شهر قم مزین به نام حضرت معصومه سلام‌الله علیها شده و بسیاری از ایرانیان و بلکه جهان تشیع از کنار قبر مطهر ایشان ارتزاق می‌شوند و حاجاتشان برآورده می‌شود، به واسطه حرکت امام رضا علیه‌السلام به ایران بود. بنابراین خداوند به واسطه هجرت امام رضا علیه‌السلام سیر رشد شیعه در ایران را در طول تاریخ فزاینده کرد تا به مرور زمان، این کشور مهیای تمهید ظهور امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه شود. سوای از اینکه مسیرها و مناطق حرکت آن امام بزرگوار تا ایران، همواره مورد تقدیس اهالی آن منطقه قرار گرفته تا حدی که حضور امام هشتم در شهری مثل نیشابور سبب شده این شهر کوچک، یکی از قطب‌های معنوی کشور شود و از دیگر سو بستری برای رشد علمی و معرفتی دانشمندانی همچون عطار نیشابوری شود. ضمن آنکه صدور یکی از متواترترین حدیث شیعه یعنی سلسلةالذهب در این شهر صورت گرفت.
بنابراین در یک جمع‌بندی کلی به برنامه‌ی حرکت امام رضا علیه‌السلام از مدینه تا مرو می‌توان حداقل به این دستاوردها اشاره کرد:
1. رشد فزاینده تشیع در ایران با هجرت خویشاوندان ائمه
2. افزایش ظرفیت پذیرش علم آلمحمد(ص) در ایران
3. آشنایی اهل سنت ایران (که تا آن زمان غلبه‌ی کمّی داشتند) با حقیقت اخلاق، علم و فضائل عترت.
4. توسعه‌ی عقلانیت مبتنی بر ثقلین در ایران
5. تبدیل شدن شهرهایی مثل قم و نیشابور به قطب فرهنگی و نیز مهدهای تمدنی و تمدن‌ساز
6. مهد حرکت یاوران ظهور امام عصر عجل‌الله تعالی فرجه از خراسان و کنار مضجع مطهر رضوی (ع)
انتهای‌پیام/