فراموش‌کردیم نوحه یک آیین است / نمی‌توان اثری ساخت که ۸۰ میلیون ایرانی بپسندند

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، نشست گفتمان موسیقی دفاع مقدس به مناسبت هفته دفاع مقدس و با حضور مصطفی محدثی خراسانی شاعر و ترانه‌سرا و منتقد ادبی و سه تن از کارشناسان موسیقی که در حوزه کاری خود از نخبگان دانشگاهی به شمار می‌آیند، در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. این نشست در سال‌های گذشته به همت سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس و با همکاریِ خبرگزاری تسنیم برگزار شده است.

در این نشست رامتین نظری جو، حامد حدیدی و مهدی سیدی‌نژاد از کارشناسان حوزه موسیقی حضور داشتند. این سه کارشناس در ماه‌های گذشته تحقیقات و پژوهش‌های مبسوطی درباره موسیقی دفاع مقدس انجام داده‌اند.

در این نشست هر کدام از حاضران به بیان دیدگاه‌های خود درباره تاثیرِ نوحه بر موسیقی دفاع مقدس و تاثیر دفاع مقدس بر نوحه پرداختند. در ادامه متن صحبت‌های حاضران در این گفتمان را می‌خوانید:

در ابتدای این نشست مصطفی محدثی خراسانی می‌گوید: این سه عزیزی که امروز در این نشست در کنار ما هستند، همگی از کارشناس موسیقی هستند که در حوزه کاری خودشان نخبه شناخته شده‌اند و به همین دلیل به سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس معرفی شده‌اند تا دوره‌ی دوران سربازی‌شان را در این سازمان بگذرانند.
هر سه عزیز دستی هم به موسیقی و ساز دارند و پژوهش‌های زیادی در عرصه موسیقی دفاع مقدس و تاثیر نوحه بر موسیقی دفاع مقدس داشته‌اند.

این شاعر و ترانه‌سرا تاکید می‌کند: دفاع مقدس اتفاقی نیست که تمام شده باشد. جریانی پویا و زاینده است که در تمام وجوه زندگی ما تاثیرگذاشته است. به نظر می‌رسد که زمان هنوز باید بگذرد تا به تاثیر دفاع مقدس بر هنر و جامعه پی ببریم.
دفاع مقدس هنر و ادبیات خاص خودش را دارد. همه دستاوردهای دفاع مقدس ریشه در فرهنگ ما داشته است. به نظر می‌رسید که دفاع مقدس تمام ویژگی‌های هنری و اصالت های ما را باردیگر فراخوانده و گرد هم آورده است.

محدثی می‌گوید:‌ امروز و در این جلسه از «گفتمان موسیقی دفاع مقدس» در خدمتِ سه پژوهشگر جوان هستیم که در یک سال گذشته وقتشان را صرف پروژه‌ای کرده‌اند که به بررسی نوحه در دفاع مقدس می‌پردازد. در واقع این تاثیر را از دو منظرِ تاثیر دفاع مقدس بر نوحه و تاثیر نوحه بر دفاع مقدس بررسی خواهیم کرد.

نوحه علاوه بر کارکرد مذهبی، کارکرد نظامی هم به دست آورد

رامتین نظری جو می‌گوید: ما چهارگونه موسیقی مذهبی داریم، ادعیه خوانی،‌ اذان، مناجات خوانی و نوحه خوانی. در این بین نوحه موسیقی بیشتری دارد. نوحه متر معین و ضربِ مشخص دارد و با کلام همراه است؛ به همین دلیل ویژگی‌های موسیقی‌اش بیشتر است. نوحه تصنیفی مذهبی است که با کلام همراه است. در نوحه شعر به شئون مذهب شیعه می‌پردازد. سابقه تاریخیِ نوحه به دوران صفویه برمی‌گردد که مذهب اصلی کشور شیعه شد و تا کنون هم ادامه داشته است.

او ادامه می‌دهد: در میان آثار موسیقی تصنیفی فکاهی و قدیمی داریم که از یک نوحه گرفته شده است. تصنیف معروف «زهره» که بدیع‌زاده آن را خوانده، برگرفته از یک نوحه است. تا قبل از دفاع مقدس نوحه کارکردی مذهبی داشت.

این کارشناس موسیقی می‌گوید: در دوران دفاع مقدس اتفاق جالب و کم نظیری رخ می‌دهد که براساس آن نوحه، علاوه بر حفظ کارکرد مذهبی، کارکرد نظامی هم به دست می‌آورد. ما در تمام کشورها موسیقی نظامی داریم و در جنگ‌ها هم سرودها و آثار موسیقی ساخته می‌شود. اما کمتر جایی را می‌توان پیدا کرد که موسیقی مذهبی آنها به موسیقی نظامی تبدیل شود.

فراموش کردیم که نوحه یک آیین است

مهدی سیدی می‌گوید: قبل از اینکه جنگ رخ دهد، انقلاب شکل گرفته است. انقلابی که روی ارزش‌های اسلامی تاکید دارد. حالا جنگی که شکل گرفته به معنیِ هجوم به نظام اسلامی است و مردم می‌دانند که باید برای دفاع از نظام اسلامی وارد عمل شوند. از این رو به نوحه روی می‌آورند. مداحان جنوبی نوحه خوان هستند اما مداحانی که از تهران می‌آیند، بیشتر مداح هستند.

او ادامه می‌دهد:‌ خیلی از نوحه‌هایی که اجرا می‌شده براساس آیین‌های مذهبی بوده که در آن زمان به جبهه‌ها راه یافته است. ما فراموش کردیم که نوحه یک آیین است. اگر قرار است نوحه را به مردم معرفی کنیم باید این نوحه را به همراه آیین آن برای مخاطب ارائه کنیم. نوع بررسی مراسمات در بین مداحان جنوبی متفاوت است. آنها هنوز هم براساس آیین‌هایِ جنوبی کارشان را دنبال می‌کنند.

نوحه‌خوان تاثیری بیشتر از یک ارکستر داشته است / نوحه مخاطب را برمی‌انگیزد

رامتین نظری جو می‌گوید: رزمندگانی که نوحه خوان بوده‌اند، موزیسین نبوده‌اند. ولی جنگ نیاز به برانگیختن دارد و نوحه این کارکرد را دارد. اول اینکه نوحه را به صورت دسته جمعی برگزار می‌کنند و ا ین باعث می‌شود که تاثیرش دو چندان شود. موسیقی‌های مذهبی در همه جای  جهان به صورت دسته جمعی اجرا می‌شوند.
وقتی نوحه دسته جمعی اجرا می‌شود، جمعیت مشارکتِ فعال می‌کند. این مشارکت به معنیِ همخوانیِ صرف نیست. حتی همان سینه زنی که سرِضرب‌ها اتفاق می‌افتد، مشارکت فعال را چند برابر می‌کند.

او ادامه می‌دهد: موسیقی در انسان عواطف انسانی را به جوش می‌آورد. مشارکت، شعر و موسیقی نوحه را به بهترین گزینه برای همراه کردنِ مردم تبدیل کرده است. ملودی‌های استفاده شده در دوران دفاع مقدس، ایرانی هستند. یک نوحه‌خوان تاثیر بسیار بیشتری از یک ارکستر بزرگ داشته است.

هنر بسیجی با نوحه وارد عرصه دفاع مقدس شد

محدثی خراسانی می‌گوید: به نوعی می‌توان گفت که هنر موسیقی بسیجیِ ما نوحه بوده است. ورود هنر بسیجی به جنگ در همین بخش نوحه شکل گرفت. نوحه‌خوان‌ها از دل مردم بلند شدند و وارد این عرصه شدند.

حاصلِ یک شعر و یک ملودیِ خوب نوحه‌ای ماندگار است

حامد حدیدی می‌گوید: بخش مهمی از کارکرد نوحه در دفاع مقدس، تهییج مردم برای حمایت‌های مردمی و بخشی هم به تهییج رزمندگان در جبهه‌ها بوده است. اسلام و مذهب و شیعه با فرهنگ مردم ایران گره‌های عمیقی خورده است. دفاع مقدس هم از ظرفیت‌های این فرهنگ استفاده کرد و نوحه هم در این میان به شدت تاثیرگذار بود.

او ادامه می‌دهد:‌ تعداد نوحه‌هایی که در همین هشت سال تولید شده معمولاً سیرِ ثابتی را طی کرده است. برای سرودن و ساختنِ ملودی نیازی به استودیو و سواد بالای موسیقی نیست. یک شعر و یک ملودیِ خوب مساوی با یک نوحه‌ی خوب بود. در بین سرودها هم اگر دقت کنید آثاری ماندگار شدند که از دل مردم بیرون می‌آمدند. گلریز روایت کرده که سرودهایمان را از دل شعارهای مردمی می‌ساختیم.

مهمترین نوحه‌خوانان؛ فخری، کویتی‌پور و آهنگران / نوحه‌های امروز هیچ عنصر هویتی ندارند

رامتین نظری‌جو می‌گوید: نوحه بار هویتی دارد. یعنی این نوحه‌ها متعلق به ماست. در دوران دفاع مقدس این خط‌کشی بسیار درست بوده است. فخری، کویتی‌پور و آهنگران نوحه‌خوان‌های مهم دوران دفاع مقدس بوده‌اند. بیشتر نوحه‌هایی که این مداحان خوانده‌اند در دستگاه سه‌گاه یا شور یا دستگاه دیگری از موسیقی ایرانی بوده است. یعنی فواصلی که اجرا می‌شده به گوش مخاطب آشنا بوده است.

او ادامه می‌دهد: خود نوحه هم به صورت دسته‌جمعی و براساس آیین‌هایِ ایرانی اجرا شده است. نوحه‌های اکنون ما اما هیچ عنصر هویتی ندارند. بیشتر این آثار فریژین، مینورتئوریک یا ملودیک هستند. فواصل آسانی دارند و پر کاربرد هستند. این با اصل ماجرا تناقض دارد. ما نوحه را برای اثبات هویتِ خودمان ارائه می‌کنیم اما هیچ عنصر هویتی ندارند. در شعرِ نوحه‌ها هم همین اتفاق رخ داده است.

این کارشناس تاکید می‌کند: آهنگران و کویتی‌ور متعلق به نسلی بوده‌اند که موسیقی ایرانی شنیده‌اند. اما الان حتی در صدا و سیما هم دارد فواصل موسیقی غربی و پاپ پخش می‌شود.

ما فضای دفاع مقدس را درک نکردیم

حامد حدیدی می‌گوید: مسئله محتوا نیست. مسئله این است که آثار دوران دفاع مقدس توسط کسانی تولید شده که آن فضا را درک کرده‌اند. ماها آن فضا را درک نکرده‌ایم و به خوبی هم به ما معرفی نشده است. یکی از مهمترین نکات درباره فرهنگ این است که باید به نسل‌های بعدی منتقل شود. وقتی این اتفاق‌ها نمی‌افتد، پس درک درستی از این فرهنگ ندارند و به طور طبیعی نمی‌توانند اثر مهمی را هم تولید کنند.

او ادامه می‌دهد: در این سال‌ها متخصصی برای اجرای نوحه‌های اصیل تربیت نشده و جریانی که توانِ تولید آثار اصیل را داشته و دارد، به درستی حمایت نشده است.

نوحه وابسته به مکان و اجرای زنده است

مهدی سیدی‌نژاد می‌گوید: نوحه وابسته به مکان و اجرای زنده است. بعد از جنگ نوع خاصی از هیئت‌ها شکل می‌گیرد. اگر ماجرای مدافعان حرم هست، چرا در همان حرم ما نوحه‌خوانی نداریم. مسجد جامع خرمشهر را به یاد بیاورید که چه نوحه‌هایی در دوران دفاع مقدس در آنجا اجرا شده است.

حامد حدیدی می‌گوید: باید بستر تولید آثار همگام با دفاع مقدس را فراهم کنیم. متخصصان زیادی باید تربیت شوند.

لزومی ندارد برای نوحه جدید زور بزنیم

نظامی‌جو می‌گوید: وقتی اثری بدون هویت تولید می‌شود، نباید جلویش را گرفت. اما باید حواسمان باشد که این کارها نوحه‌خوانی نیست. لزومی ندارد که ما زور بزنیم و نوحه‌ی جدید بسازیم. حدود هزار نسخه نوحه‌ی خوب از دوران دفاع مقدس داریم که فخری و آهنگران و کویتی‌پور آن‌ها را نوشته‌اند. روی اشعار این آثار می‌توان آثار جدید تولید کرد.

نمی‌توان اثری ساخت که 80 میلیون ایرانی آن را بپسندند

مهدی سیدی‌نژاد می‌گوید: ما نمی‌توانیم اثری بسازیم که هشتاد میلیون نفر ایرانی آن را بپسندند. به همین دلیل باید سبدبندی کنیم و بدانیم که کدام اثر برای کدام بخش از مخاطبان کارایی دارد.

انتهای پیام/