خواص و فواید شگفت‌انگیز "عسل" برای درمان بیماریها!/ درمان خانگی مشکلات پوست و مو با "عسل"
از خواص و فواید شگفت انگیز عسل می توان به کاهش فشار خون، بهبود سطح چربی خون و تنظیم ضربان قلب اشاره کرد. عسل حاوی بسیاری از مواد مغذی و درمان بسیاری از مشکلات و بیماری‌هاست؛ در این مطلب به خواص شگفت‌انگیر عسل پرداخته‌ایم.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ از خواص و فواید عسل در درمان و کنترل بیماری های پوست و مو، بیماری های قلبی و عروقی، بیماری های معده و روده و به طور کلی بیماری های دستگاه گوارش و بسیاری بیماری های دیگر بهره می‌جویند.
حدود 320 نوع مختلف عسل وجود دارد که از نظر رنگ، بو و طعم متفاوت هستند.
مواد تشکیل‌دهنده عسل چیست؟
عسل بیشتر حاوی قند و همچنین ترکیبی از اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها، مواد معدنی، آهن، روی و آنتی‌اکسیدان‌ها است.
عسل به عنوان یک عامل ضد التهاب، آنتی‌اکسیدان و ضدباکتری نیز استفاده می‌شود.
یک قاشق غذاخوری عسل حاوی 64 کیلوکالری انرژی، 17 گرم کربوهیدرات و 17 گرم قند است.
خواص عسل چیست؟
مردم معمولاً از عسل به صورت خوراکی برای درمان سرفه و به صورت موضعی برای درمان سوختگی و بهبود زخم استفاده می‌کنند. عسل همچنین در درمان، کنترل و یا پیشگیری از بیماری‌های پوست و مو، بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری های دستگاه گوارش و برخی دیگر از بیماریها کاربرد دارد.
تأثیر عسل بر بیماری‌های قلبی ـ عروقی
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در عسل ممکن است با کاهش خطر بیماری قلبی مرتبط باشد. طبق یک بررسی، عسل میتواند به کاهش فشار خون، بهبود سطح چربی خون و تنظیم ضربان قلب کمک کند این عوامل می‌توانند عملکرد و سلامت قلب شما را بهبود بخشند.
درمان سرفه با عسل
مطالعات نشان می‌دهد که عسل میتواند به عنوان یک سرکوب‌کننده سرفه برای برخی از افراد مبتلا به عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و سرفه حاد شبانه عمل کند.
تأثیر عسل بر بیماری دستگاه گوارش
شواهد نشان می‌دهد که عسل میتواند به تسکین شرایط دستگاه گوارش مانند اسهال مرتبط با التهاب سیستم گوارشی کمک کند.
تأثیر عسل بر اعصاب
مطالعات نشان می‌دهد که عسل میتواند فواید ضد افسردگی، ضد تشنج و ضداضطراب داشته باشد. در برخی از مطالعات مشخص شده که عسل به پیشگیری از اختلالات حافظه کمک میکند.
استفاده موضعی از عسل برای درمان زخم
مطالعات نشان داده شده که استفاده موضعی از عسل باعث بهبود زخم، به ویژه در سوختگی‌ها می‌شود.
مروری بر 26 مطالعه در مورد مراقبت از زخم نشان داد که عسل در بهبود سوختگی‌های جزئی و زخم‌هایی که پس از جراحی عفونت کرده‌اند، مؤثر است.
اثرات ضد التهابی عسل
عسل حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی است که میتواند از بدن در برابر التهاب محافظت کند. التهاب میتواند منجر به انواع مختلفی از مشکلات سلامتی از جمله بیماری قلبی، سرطان و اختلالات خود ایمنی شود.
در یک مطالعه، ثابت شد که دو قاشق چای‌خوری عسل سرفه شبانه کودکان را تسکین می‌دهد و به بهبود خواب آنها کمک میکند. با این حال، پزشکان عسل را برای کودکان کمتر از یک سال توصیه نمی‌کنند.
عسل ضد پیری است
عسل به سلامت پوست کمک میکند و ضد پیری است. عسل بهترین مرطوب‌کننده طبیعی به خصوص برای پوست خشک است.
مالیدن عسل به لب‌ها به درمان ترک‌های لب در زمستان کمک میکند.
عسل دارای خواص ضدسرطان و ضدتومور است. همچنین یک ماده بی‌نظیر برای پاک‌سازی بدن از سموم است و میتواند با پایین آوردن سطح کلسترول خون، خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر را کاهش دهد. همچنین باعث تقویت قلب و بهبود گردش خون می‌شود.
آیا مصرف عسل باعث خرابی دندان‌ها می‌شود؟
این ماده غذایی با وجود اینکه بسیار شیرین است اما برای دندان‌ها مضر نیست و لثه‌ها را سالم می‌سازد و دندان‌ها را سفید میکند.
دیابتی‌ها عسل بخورند یا شکر؟
وقتی صحبت از مدیریت قند خون به میان می‌آید، عسل مزایای بیشتری نسبت به قند معمولی دارد؛ البته این به معنای امکان مصرف بیش از حد این ماده غذایی نیست.
اگرچه عسل نیز سطح قند خون شما را افزایش می‌دهد، اما آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن به محافظت در برابر سندرم متابولیک و دیابت نوع 2 کمک میکند. همچنین شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه مصرف روزانه و به اندازه مناسب عسل ممکن است سطح قند خون ناشتا را در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بهبود بخشد.
درمان زخم پای دیابتی با عسل
عسل همچنین یک درمان موثر برای زخم پای مرتبط با دیابت است. زخم پای دیابتی میتواند منجر به قطع عضو شود. محققان بر این باورند که قدرت شفابخش عسل ناشی از اثرات ضد باکتریایی و ضد التهابی آن است.
لاغری با مصرف عسل
در صورتی که شما از یک رژیم غذایی متناسب و متعادل پیروی کنید؛ عسل میتواند به کاهش وزن شما نیز کمک کند. متخصصین تغذیه توصیه می‌کنند قبل از رفتن به رختخواب یک قاشق عسل بخورید. همچنین می‌توانید صبح زود با معده خالی کمی عسل با آب گرم مصرف کنید. مصرف آن در اول صبح به افزایش متابولیسم کمک می کند که به نوبه خود در کاهش وزن سریعتر موثر است.
تقویت سیستم ایمنی با مصرف عسل
عسل دارای آنتی‌اکسیدان است و مصرف روزانه آن میتواند در درازمدت برای تقویت سیستم ایمنی مفید باشد و به همین دلیل است که عسل به عنوان یکی از بهترین مواد غذایی تقویت‌کننده سیستم ایمنی شناخته شده است.
ویژگیهای "عسل طبیعی" و راهکار تشخیص عسل تقلبی چیست؟
"عسل" در طب سنتی و تغذیه ایرانی ــ اسلامی از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و در منابع طب سنتی کشورمان کنار روایات متعدد، تأکید فراوانی بر مصرف عسل برای حفظ سلامتی و درمان طیف گسترده‌ای از بیماریها شده است.
اما بسیاری از مردم کشورمان با تصور اینکه در حال حاضر امکان دسترسی به عسل طبیعی و خالص وجود ندارد، عملاً خود را از این ماده غذایی شفابخش و بسیار مفید، محروم کرده‌اند یا سرانه مصرف آنها به‌دلیل چنین تصوراتی، در سطحی بسیار پایین قرار دارد.
درباره باورهایی نظیر اینکه امکان خرید عسل خوب و طبیعی در بازار مصرف کشورمان بسیار دشوار یا غیرممکن است، گفتنی‌های زیادی هست که در این مطلب به چند نکته ضروری در این خصوص می‌پردازیم.
نخست اینکه به‌خلاف تصور غالب، "عسل خوب " الزاماً عسلی نیست که از زنبوری تهیه شده باشد که آن زنبور صددرصد از گلهای دشت و باغها تغذیه کرده باشد بلکه حتی عسل زنبوری هم که مثلاً در فصل سرما توسط زنبوردار با شکر یا شیره‌های شیرین تغذیه شده باشد نیز دارای بخش قابل توجهی از خواص عسل طبیعی است و به‌راحتی میتوان با مصرف چنین عسلی که فرایند تولید آن توسط زنبور طی شده، از فواید مختلف ذکرشده برای عسل، منتفع شد!
نکته دوم اینکه برخی تصور دارند که عسل اصل و خالص الزاماً باید قیمتهای بسیار بالایی داشته باشد و عسل‌هایی که با قیمتهای نه چندان بالا در بازار به‌فروش می‌رسند، الزاما نمی‌توانند عسل طبیعی، مفید و قابل اعتمادی باشند!
در صورتی که این تصور نیز غلط است چرا که به‌راحتی خودمان می‌توانیم با زنبورداران خوب و باسابقه کشورمان صحبت کنیم و نادرست بودن چنین تصوری را متوجه شویم؛ بسیاری از زنبورداران و تولیدکنندگان عسل کشورمان، مثلاً عسل چهل‌گیاه خالص تولیدی خود در سر کندو را به‌قیمتهای بسیار پایین‌تری از تصورات ما به خریداران عمده بازار می‌فروشند.
در همین رابطه یکی از زنبورداران نمونه و برتر کشورمان درباره قیمت عسلهای تولیدی خود می‌گوید: "سالانه به‌طور میانگین 600 تا 800 کیلو عسل در دو مرحله برداشت می‌کنم، عسل بهاری و عسل تابستانی؛ عسل بهاری ارزانتر از عسل تابستانی و کیفیت عسل تابستانی بهتر است، در فصل تابستان زنبور عسل شهدهای متنوع‌تری را به کندو می‌آورد."
شکرک زدن عسل یعنی عسل تقلبی است؟!
نکته بعدی که درباره عسل خوب و خالص باید به آن اشاره کرد و تصورات نادرستی بین توده مردم درباره آن نیز وجود دارد، مسئله "شکرک زدن عسل" است؛ تصور عامه این است که اگر عسلی، شکرک زد یعنی آن عسل از شکر تهیه شده و اصلاً خالص و طبیعی نیست!
درباره این باور هم باید بگوییم که اصلاً این طور نیست؛ شکرک زدن عسل اصلاً ربطی به ناخالص بودن آن ندارد؛ در اصل آنچه به شکرک زدن عسل تعبیر می‌شود در اصل "رس بستن عسل" است که در واقع فرایندی طبیعی برای عسلهای خالص در سرمای هواست!
یعنی عسل خوب و خالصی که به‌هنگام عرضه به بازار به آن حرارت نداده باشند، در صورت قرار گرفتن در فضای سرد یا در یخچال به‌صورت طبیعی رس می‌بندد یا به‌اصطلاح عمومی، شکرک می‌زند؛ این رس بستن به‌دلیل آنزیم‌های طبیعی است که توسط زنبور تولید شده و در عسل وجود دارد!
جالب اینکه در صورت حرارت دادن مستقیم یا غیر‌مستقیم عسل، این رس از بین می‌رود و دیگر هم این رس بستن، تکرار نخواهد شد؛ البته مصرف عسلی که رس بسته به هیچ عنوان مشکلی ندارد و تمام خواص طبیعی آن در این حالت هم محفوظ و حتی عسلی که حرارت ندیده، دارای خواص بیشتری است اما اگر به‌هنگام مصرف، حالت رس بسته عسل، باب میل شما نیست، می‌توانید عسل را داخل یک ظرف شیشه‌ای بریزید و این ظرف را داخل ظرفی از آب جوش قرار دهید و برای چند دقیقه، آن را با شعله ملایم، حرارت دهید.
باور دیگری که درباره عسل وجود دارد، مسئله میزان "غلظت عسل" است و برخی تصور می‌کنند که عسل خوب و خالص حتماً باید غلیظ هم باشد در صورتی که میزان غلظت عسل ربطی به خالص یا ناخالص بودن آن ندارد و بسته به نوع گیاه و محلی که زنبور از آن تغذیه کرده و فصل آن، غلظت عسل هم میتواند متغیر و مختلف باشد.
عسل خالص چه رنگی است؟
همین مسئله در مورد "رنگ عسل" هم صادق است و بسته به نوع گیاه و گل‌هایی که زنبور برای تهیه عسل به‌روی آنها نشسته، رنگ عسل میتواند از زرد روشن تا قهوه‌ای تیره و حتی نزدیک به طیف رنگی سبز زیتونی و ... نیز باشد.
همچنین باورهایی نظیر سوختن یا نسوختن عسل در مجاورت شعله، میزان کشیدگی یا بریدن عسل و ... نیز الزاماً نمی‌تواند نشانه خالص یا ناخالص بودن عسل باشد؛ قاعدتاً میزان "ساکارز عسل" یکی از بهترین فاکتورهای تشخیص عسل خوب و طبیعی است که این فاکتور هم فقط از طریق انجام آزمایش در آزمایشگاه‌های ویژه، امکان‌پذیر و هر میزان که ساکارز عسل به عدد یک نزدیکتر باشد، از غذائیت و خلوص بالاتری نیز برخوردار است.
ساده‌ترین راهکار تشخصیص عسل طبیعی از تقلبی چیست؟
ذکر این نکته ضروری است که با توجه به تعدد مراکز و اشخاص عرضه‌کننده عسل در کشورمان، یکی از بهترین راهکارهای عملی برای اطمینان یافتن از طبیعی و خالص بودن عسل، اطمینان داشتن به فرد یا مرکز عرضه‌کننده عسل است و همان طور که گفته شد عسل خوب و خالص الزاماً نباید قیمتهای بالایی داشته یا تهیه آن در بازار مصرف حال کشورمان، کاری سخت یا ناممکن باشد.
در حال حاضر عسل عرضه‌شده توسط بسیاری از زنبورداران کشورمان و توسط افراد و مراکز مورد وثوقِ فروش عسل با ملاحظاتی که در این مطلب به آن اشاره شد، عسل خوب و طبیعی است و تمام خواص و فواید ذکرشده برای عسل را داراست؛ پس بهتر است با تغییر در نوع باور و اطلاعات خود، بار دیگر این ماده غذایی شفابخش و دوست‌داشتنی با خواص شگفت‌انگیز را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانیم و صرفاً به‌خاطر برخی باورهای غلط، خود را از مصرف "عسل" محروم نکنیم!
زهردرمانی
زهردرمانی یا BVT عبارت از استفاده از زهر زنبور عسل زنده برای اهداف درمانی است. اعتقاد زیادی برای مؤثر بودن آن در درمان برخی بیماریها نظیر ورم مفاصل، نقرس و برخی عفونت‌ها وجود دارد.
درمان‌های خانگی سنتی با عسل
درمان اگزما با عسل
اگزما یک بیماری پوستی است که باعث قرمزی، خارش و پوسته پوسته شدن پوست می‌شود. کسانی که از اگزما رنج می‌برند می‌توانند مخلوطی از عسل خام و روغن زیتون را روی پوست بمالند تا از این مشکل رهایی یابند.
فواید عسل برای شوره سر
عسل همچنین یکی از بهترین درمان‌های خانگی برای شوره سر است. این نه تنها موهای خشک را تغذیه میکند، بلکه موهایی صاف و نرم به شما می‌دهد.
برای درمان برفک دهان اطفال بالای یک‌سال، می‌توانید یک قاشق عسل یا عسل مخلوط شده با آب لیمو را به کودک خود بدهید.
فواید عسل برای ریزش مو
می‌توانید از عسل و اسطوخودوس برای جلوگیری از ریزش مو استفاده کنید. برای ساختن این ماسک مو باید دو قاشق غذاخوری عسل را با مقدار مساوی از روغن گیاهی مخلوط کرده و روی موهای خود بمالید. این ماسک مو را به مدت 15 دقیقه نگه دارید و سپس آن را قبل از شامپو بشویید.
درمان بی‌خوابی با عسل
برای آرامش و به خواب رفتن، یک قاشق چای‌خوری عسل را به یک لیوان شیر داغ اضافه کنید یا دو قاشق چای‌خوری عسل را به یک فنجان چای بابونه اضافه کنید.
ماسک صورت عسل و خیار
دو قاشق عسل را با دو قاشق آب خیار مخلوط کنید و به مدت 20 دقیقه آن را روی پوست صورت خود بگذارید. سپس صورت خود را با آب سرد بشویید. این ماسک باعث افزایش رطوبت و شادابی پوست شما می‌شود.
خواص موم عسل
موم زنبور عسل محصولی است که از لانه زنبور عسل تهیه می‌شود. موم زنبور عسل برای کلسترول بالا، درد و عفونت‌های قارچی پوست استفاده می‌شود.
موم زنبور عسل به دلیل خواص محافظتی و آبگریز خود، در کرم‌های ضدآفتاب، محصولات بهداشتی کودکان و برخی لوازم آرایشی استفاده می‌شود. همچنین از موم زنبور عسل در صنایع غذایی به عنوان افزودنی یا برای بسته‌بندی برخی محصولات استفاده می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از مخلوط موم زنبور عسل، عسل و روغن زیتون به مدت 12 ساعت در ناحیه ملتهب مقعد، درد و خارش ناشی از زخم مقعد را کاهش می‌دهد.
مطالعات اولیه نشان می‌دهد که استفاده از مخلوطی از موم زنبور عسل، عسل و روغن زیتون به مدت 12 ساعت برای بواسیر، درد، خونریزی و خارش ناشی از هموروئید را کاهش می‌دهد.
خواص عسل در روایات و احادیث
در سوره‌های مختلفی از قرآن نام عسل به میان آمده است. در آیه 68 و 69 سوره نحل آمده است: «پروردگارت به زنبور عسل وحی کرد که از کوهها و درختان و سقف‌های رفیع، منزل گیر و سپس از انواع میوه‌های شیرین (و از حلاوت و شهد گلهای خوشبو) تغذیه کن و راه پروردگارت را به اطاعت بپوی، آنگاه از درون آن، شربت شیرینی به رنگ‌های مختلف بیرون آید که در آن شفاء مردمان است. در این کار نیز آیتی (از قدرت خدا) برای متفکران پیداست.»
در روایات نیز بر مصرف عسل تأکید فراوانی شده است.
از امام علی(ع) نقل شده است که عسل، شفای هر بیماری است و بیماری‌ای هم در آن نیست؛ بلغم را کم میکند و دل را جلا می‌دهد. مکارم‌الاخلاق، ج1، ص399.
همچنین در حدیثی از امام رضا(ع) آمده است که هرکه می‌خواهد در زمستان از سرماخوردگی دور بماند، سه لقمه شهد (عسل) بخورد. بحارالانوار، جلد 62، ص 324.
پیامبر اسلام (ص) نیز فرموده‌اند «العسل شفاء»: عسل، درمان است.
«عسل» از مهم‌ترین دواها برای شفا
از مهم‌ترین دواها برای شفا، «عسل» است، عسل یک ماده غذائی بسیار مغذی و مقوی و شهدی شیرین و غلیظ است که زنبور عسل پس از تغذیه از گیاهان مختلف، آن را می‌سازد.
عسل در قرآن کریم
خداوند هم قرآن کریم و هم عسل را شفابخش نامیده است؛ قرآن کریم در آیه 57 سوره یونس می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ»؛ ای مردم به‌یقین براى شما از جانب پروردگارتان اندرزى و درمانى براى آنچه در سینههاست و رهنمود و رحمتى براى مؤمنان آمده است.
و در سوره نحل آیات 68 و 69 به خواص شفابخش عسل اشاره میکند: «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ. ثُمَّ کُلِی مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ و خداوند به زنبور[ان] عسل وحی کرد که در کوهها و درختان و بلندی‌ها منزل گیرید. سپس از همه میوه‌ها بخورید و راههاى پروردگارت را فرمانبردارانه بپویید [آنگاه] از درون [شکم] آن شهدى که به‌رنگهاى گوناگون است بیرون مىآید، در آن براى مردم درمانى است. راستى در این [زندگى زنبوران] براى مردمى که تفکر مىکنند نشانه [قدرت الهى] است.
قرآن کریم در آیات دیگری از زنبور به‌عنوان یک نشانه الهی یاد میکند که برای پرهیز از تفصیل بحث به آنها نمی‌پردازیم و به تبرک همین دو آیه کفایت می‌کنیم.
نظر «ابوعلی‌سینا» درباره عسل
نگارنده سالهاست با معجزه عسل آشنا شده و با تجربه آن، از خواص آن در درمان سریع و ثمربخش بیماری‌های متنوع حیرت‌زده شده‌ام؛ با تغذیه عسل و ترکیب آن با مواد غذائی دیگر، میتوان به پیشگیری بسیاری از بیماریها پرداخت همچنین از عسل یا ترکیبی از آن میتوان به عنوان «ضماد» بسیاری از بیماری‌های جلدی و سوختی‌ها را درمان کرد که تشریح آن فرصت مبسوط دیگری می‌طلبد.
طبیبان و حکما از دیرباز به اهمیت عسل واقف بودند و در طب اسلامی مباحث مبسوطی درباره خواص درمانی عسل آمده است. «ابوعلی‌سینا» در کتاب «قانون» پزشکی خود، نسخه‌های زیادی با عسل و موم تجویز کرده است.
وی می‌گوید: «عسل در طولانی کردن عمر و حفظ قدرت و توان انجام کار در سنین بالای عمر، کارآمد و مؤثر است» و در ادامه می‌گوید: «اگر میخواهید جوانی خویش را مصون دارید عسل بخورید. کسانی که سن آنها از 45 فراتر می‌رود، باید به‌طور منظم عسل را به‌خصوص با گردوی کوبیده میل کنند».
مخلوط عسل با آرد برای جراحات سطحی به‌خصوص به‌صورت ضماد مفید است. بیماری‌های ریوی و مراحل اولیه بیماری سل را میتوان با مخلوطی از «عسل و گلبرگ گل سرخ»، درمان نمود. این مخلوط اگر هنگام صبح و قبل از ظهر میل شود، بهترین نتیجه را خواهد داشت. عسل به‌مقدار کم در درمان بی‌خوابی نیز کاربرد دارد؛ اگر عسل را گرم کرده و به‌طور مکرر روی زخم تازه بمالند، آن زخمها را زود به هم می‌آورد. اگر آن را با نمک مخلوط نموده و به‌طور مکرر بر لکههای کبود بمالند، درمان‌کننده است.
به‌گفته استاد حسین خیراندیش؛ رئیس مؤسسه تحقیقات حجامت ایران، تعدادی از جانبازان حادثه آتش‌سوزی مسجد ارگ تهران، که پزشکان متخصص سوختگی از درمان آنها ناامید بودند، با عسل درمان شده و مراحل درمان آنان ثبت و شده و به تأیید پزشکان رسیده است.
طبیعت عسل گرم است، از این رو برای درمان بسیاری از بیماری‌های سرد مانند عوارض ناشی از سودا و بلغم میتواند مفید باشد. با تغذیه عسل یا ترکیبی از آن با گیاهان دارویی یا میوه‌ها، میتوان بسیاری از بیماری‌های عصبی، روحی، گوارشی و عفونی را درمان نمود. اما از همه اینها مهم‌تر آشنایی با یک عسل خوب است، فعلاً فرض می‌کنیم برای افزودن به سفره غذائی یومیه خود نیازمند آشنائی با عسل خوب هستیم.
ترکیبات عسل
عسل شهدی شیرین، غلیظ و چسبناک است که نوعی زنبور آن را تهیه میکند؛ زنبور عسل، بر اساس استعداد غریزی و خداداد خویش، گلهای مفید و شفابخش را دستچین کرده و عصاره آن را گرفته و پرورانده و به انسان هدیه می‌دهد. این هدیه، سرشار از مواد غذایی حیات‌بخش است و میتواند بسیاری از نیازهای غذایی انسان را برطرف کند، زیرا زنبور، بهترین املاح و ویتامین‌های گیاه را که در گل تجمع کرده، دریافت میکند و آن را به‌شکل شهدی می‌پروراند که قابلیت جذب فوق‌العاده‌ای در خون آدمی دارد؛ چنان که در آیه 69 سوره نحل هم به آن اشاره شد و در بازار هم دیده می‌شود، عسل‌ها رنگ‌های گوناگونی دارند. این رنگ‌های گوناگون حاصل تغذیه زنبور از گیاهان مختلف است.
در بازار ایران، اغلب عسل به‌رنگ‌های سیاه، قهوه‌ای روشن و تیره، به‌رنگ عقیق و سرخ مایل به زرد، سبز یشمی و... است. تا حدودی از رنگ عسل میتوان به نسبت عسل با محیطی که زنبور در آن زیسته آشنا شد، همچنین عطر و بوی عسل نواحی مختلف، متنوع است. عسل زنبور کوهستان‌های پردرخت جنگل‌های مازندران، گیلان، جنگل‌های حیران و نواحی کوهستانی اردبیل، رنگی سیاه و تیره دارند.عسل زنبوری که از باغات میوه در کوهستان‌های آذربایجان غربی، تغذیه میکند، اغلب «سرخ مایل به زرد» است. زنبورهایی که از نواحی «استپ» به‌ویژه از «گون» تغذیه می‌کنند، مانند کوهستان‌های طالقان، الموت، خمین، گلپایگان و... به‌رنگ «سبز مایل به یشمی» است. عسل نواحی کاشان، قمصر، نیاسر و... همانند گلهای محمدی «سرخ» و «معطر» هستند.
عطر، طعم و خواص تغذیه‌ای و درمانی این عسل‌ها، کمی متفاوت است مثلاً عسل سیب یا عسل گون، برای برخی از بیماریها اثربخشی بیشتری دارند. ورود به جزئیات امّا تخصص فوق‌العاده‌ای می‌خواهد که فراتر از حوصله این بحث است.
عسل خوب و بد و انواع آن
ابن‌سینا می‌گوید: «عسل بسیار خوب آن است که کاملاً شیرین و خوشبو بوده و رنگش متمایل به سرخی باشد». کیفیت و اثربخشی عسل خوب و طبیعی چندین برابر عسل نامرغوب و مصنوعی است، البته پیشنهاد می‌شود حتی اگر عسل خوب و نامرغوب در دسترس ندارید، دست از عسل نامرغوب هم برندارید زیرا در تولید همان عسل نامرغوب هم از فرآیند تولید عسل طبیعی استفاده شده یا عسل طبیعی در آن مخلوط شده است و میتواند تا حدودی آثار عسل را در خود داشته باشد.
اما عسل مصنوعی استفاده نکنید و به‌جای آن، برای تغذیه انواع شیره‌ها و شهدهای طبیعی دیگر مانند شهد خرما و شیره انگور و کشمش را به سفره غذائی خود اضافه کنید خوب است. اما فراموش نکنید که عسل خوب و طبیعی را زنبور با وحی الهی برای شما تهیه کرده است اما عسل تقلبی را شیادان با وسوسه‌های شیطانی و برای سودجویی ظاهری تهیه کرده‌اند. آنچه زنبوردار زحمتکش و مؤمن با پایه غرایز خدادادی زنبور به شما عرضه کرده تا آنچه یک شیاد عرضه میکند، ارزش غذائی و درمانی مساوی ندارد؛ در ادامه به انواع عسل خوب و بد اشاره کنیم.
الف: بهترین عسل، عسلی است که زنبور آن هم زیستی طبیعی و بدون دخالت انسان داشته است. این زنبور در کوهستان‌ها، شکاف صخره‌ها و درخت‌ها، لانه ساخته و کارخانه عسل‌سازی خود را بدون مراقبت و دخالت انسان ترتیب می‌دهد. نمونه این عسل‌ها را گروههایی از افراد باتجربه در صخره‌نوردی و گردآوری عسل، جمع و در بازارها عرضه می‌کنند. قیمت این نوع عسل، به‌دلیل محدودیت آن و دشواری گردآوری آن، بسیار بالاست. به‌دلیل محدودیت وجود آن در بازار و قیمت بالای آن، استفاده معمول آن برای خانواده‌ها به‌صرفه و آسان نیست. ممکن است برخی از عسل‌هایی که بدین نام در بازار فروخته می‌شود هم از این جنس نباشد به همین دلیل توصیه می‌کنیم در تهیه آن حتماً به افراد مطمئن مراجعه کنید. گاه شیادان با افزودن قیمت کالای نامرغوب مردم را فریب می‌دهند. لزوماً قیمت بالا نشانه خوبی عسل نیست. من سالهاست عسلهای خوب و طبیعی با قیمت نسبتاً پائین تهیه می‌کنم.
ب: عسل خوب، که برای استفاده معمول میتوان بدان دسترسی داشت، عسلی است که زنبور آن را زنبورداران پرورش می‌دهند و آن را در کندوها و اقلیم‌های مناسب نگهداری می‌کنند و زنبور با تغذیه طبیعی، به تهیه عسل اقدام میکند.
ج: عسل نامرغوب و تقلبی، به دو روش تهیه می‌شود:
در روش نخست، زنبور همچنان در فرآیند تولید دخالت دارد. در این روش به‌جای تغذیه طبیعی زنبور، به آن ترکیبی از مواد غذائی مصنوعی می‌خورانند و زنبور با وجود این تغذیه غیرطبیعی، با پردازش طبیعی محصول خود را عرضه میکند. این نوع عسل بازهم مفیدتر از عسلی است که در روش دوم تهیه می‌شود.
در روش دوم، که ساده‌تر است زنبور از نیمه راه دخالتی ندارد، یا حتی ممکن است زنبوردار زحمتکش، همه در فرآیند تولید عسل نامرغوب نقشی نداشته باشد و واسطه‌ها عسل مرغوب او را به عسل نامرغوب تبدیل کنند. در این روش، مقداری از عسل خوب و طبیعی، با مواد شیرین دیگری مانند شیره انگور، شیره خرما، شیره کشمش، توت و... یا ترکیبی از مواد گلوکزی مثل آب و قند، قند و آبمیوهها، عسلک و... مخلوط می‌کنند.
د: عسلی که اصل نیست؛ بدترین نوع عسل، چیزی است که 100 درصد مصنوعی بوده و اصلاً عسل نیست و یک شهد تقلبی است. در این روش، شهد تقلبی متشکل از مواد گلوکزی را که از انواع شهدها، شربت‌های قند، آبمیوهها، شیره نیشکر و یا میوه‌هایی مانند خرما، خربزه، هندوانه، کدو، توت و... را با تغلیظ آب به‌طریق مصنوعی و صنعتی تهیه می‌کنند. خوشبختانه این نوع عسل، در کشورهای صنعتی تهیه می‌شود و کمتر در ایران به تولید آن توجه شده است. در بازارهای ایران، اغلب عسلهای نامرغوب به دو روشی که در بالا ذکر کردیم ساخته می‌شوند و بدین ترتیب اندکی از خواص عسل خوب را دارا هستند.
روش شناسایی عسل خوب و مرغوب
تنوع عسل خوب و مرغوب در اقلیم‌های مختلف، از گذشته شناسایی عسل خوب را دشوار می‌کرد. حال با ورود عسل نامرغوب به بازار و طمع‌ورزی افراد سودجو، این شناسایی مهارت ویژه‌ای می‌خواهد؛ برخی گمان می‌کنند طعم، رنگ، میزان چسبندگی، میزان رطوبت، شعله‌ور شدن یا نشدن، شکرک زدن یا نزدن و... نشانه‌های خوبی برای شناسایی عسل مرغوب است اما این نشانه‌ها هیچ‌کدام قطعی نیست زیرا طعم، رنگ و میزان رطوبت عسل، رابطه مستقیمی با محیطی که زنبور در آن تغذیه کرده، دارد.
اگر تجربه کافی برای شناسایی عسل خوب ندارید، فعلاً به مشخصات و استانداردهایی که نهادهای مسئول برای تولیدکنندگان محصولات عمده، تعریف کرده‌اند اکتفا کنید. آزمایشگاه‌های معتبر برای تشخیص خلوص عسل و محاسبه میزان قند افزودنی به آن به مصرف‌کنندگان کمک می‌کنند. هنگام خرید عسل می‌توانید به پروانه‌های بهداشتی صادره از سازمان دامپزشکی کشور، پروانه بسته‌بندی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا پروانه استاندارد توجه کنید.
البته نشان‌های شرکت‌های مشهور لزوماً محصولات خوب عرضه نمی‌کنند، به‌علاوه بسیاری از محصولات طبیعی و خوب، نشان و علامت نهادهای مسئول یا تولیدکنندگان مشهور را ندارند، بنابراین اگر به فروشگاه‌های معتبر و افراد امین دسترسی دارید، برای تهیه عسل به آنها مراجعه کنید تا خودتان به شناسایی عسل خوب مهارت یابید.
به‌قول دکتر «اسفندیار رشید‌زاده» عسل‌شناس و زنبوردار نمونه کشور «برای مصرف‌کننده یک راه بیشتر برای تشخیص عسل وجود ندارد؛ آن هم استفاده از ابزارهایی است که بدن در اختیارش گذاشته است. با چشمانش شکل ظاهری عسل را ارزیابی میکند، با بینی‌اش آن را بو میکند، با زبانش آن را مزه‌مـزه میکند اگر مجموعه باب طبعش بود، اگر عسل به‌خصوص عطر و طعم گلها را داشت این عسل، عسل واقعی (طبیعی) است و ارزش آن را دارد که بهای آن را در حد معقول بپردازد».
در ادامه به چند روش ساده‌تر برای شناسایی عسل مرغوب اشاره می‌کنم. اما یادآوری می‌کنم که اولاً به یکی از این روش‌ها، نباید کفایت کرد. در ثانی، به‌دلیل تنوع محصولات مرغوب به‌دلیل محیط‌های اقلیمی متفاوت، ممکن است یک محصول مرغوب مشکوک جلوه کند.
الف: میزان چسبندگی؛ عسل خوب، چسبندگی فوق‌العاده‌ای دارد. این میزان را به چند روش میتوان آزمود؛
1. انگشتان سبابه و شست را به عسل آغشته کنید و با باز و بسته کردن آنها میزان چسبندگی را امتحان کنید.
2. دو ظرف را برای آزمایش انتخاب کنید. یک ظرف همراه با عسل که مانند پارچ یا مجرای سرریز آن باریک و نازک باشد، و ظرف دیگر که عسل را در آن بریزید. ظرف عسل را با ارتفاع حدود یک متر سرازیر کنید و یک رشته نازک عسل را به ظرف دوم سرازیر کنید. عسلی که مرغوب باشد و چسبندگی فوق‌العاده داشته باشد به‌صورت یک نخ، سرازیر می‌شود و تا ظرف پایینی برسد از ظرف بالایی دل نمی‌کند. اما شهد یا عسل نامرغوب «تلاپ»، «تلاپ» فرو می‌افتد.
3. یک ظرف شیشه‌ای ساده مثل لیوان را پر از آب سرد کنید. توجه داشته باشید که آب حتماً سرد و خنک باشد و ولرم نباشد، با یک قاشق مقداری عسل را از ارتفاعی بالاتر از لیوان، به آب بیفزایید. عسل مرغوب، به‌صورت یک رشته درون آب می‌ریزد و مانند طناب در قاعده لیوان جمع می‌شود و مدت مدیدی به همان حالت باقی می‌ماند و طعم آب سرد را شیرین نمی‌کند. اما شهد یا عسل نامرغوب، در این حالت، در اندک زمانی با آب سرد مخلوط می‌شود و رنگ و طعم شهد آرام آرام به کل آب سرایت میکند. عسل نامرغوب، درست مانند شهدی که برای تهیه شربت ساخته شده است، آب را شیرین میکند.
ب: پایداری ویژگی‌ها؛ عسل خوب و طبیعی، ویژگیهای خود را در حالت طبیعی از دست نمی‌دهد. این حالت به چند روش قابل آزمایش است؛
1. یک ظرف عسل خوب و طبیعی، رنگی یکنواخت دارد؛ اگر یک واحد از آن را جدا کنید، همانند بقیه ظرف عسل، یک میزان چسبندگی، رنگ، طعم و وزن دارد؛ غیرممکن است وزن مخصوص یک سانتی‌مترمکعب از یک ظرف عسل طبیعی، از وزن مخصوص بقیه ظرف بیشتر یا کمتر باشد حال آنکه ممکن است دیگر شهدها و عسلهای نامرغوب وزن مخصوص، رنگ و طعم یکنواختی نداشته باشند.
2. با گذشت زمان، میزان چسبندگی، میزان شیرینی، میزان مغذی بودن، طعم و عطر عسل طبیعی، تغییر نمی‌کند.
3. عسل طبیعی، کپک نمی‌زند و فاسد نمی‌شود. گزارش شده که در اهرام مصر، عسلهای بازمانده از هزاران سال پیش، همچنان سالم و قابل استفاده بوده‌اند.
4. البته گرمای زیاد یا سرمای زیاد بر عسل خوب هم تأثیر منفی دارد؛ رنگ برخی از عسلهای خوب پس از سرد شدن، کدر می‌شود و این اتفاق نمی‌تواند نشانه بد بودن عسل باشد.
ج: رطوبت؛ عسل طبیعی رطوبت چندانی ندارد. برخی افراد از میزان رطوبت عسل، تا حدودی به میزان طبیعی بودن عسل پی می‌برند؛ در این خصوص لازم به یادآوری است:
1. میتوان شیشه عسل را بالا و پایین کرد. از سرعت بالا و پایین رفتن حباب‌های داخل شیشه میتوان میزان رطوبت آن را دریافت.
2. با آزمون‌های اول و دوم که برای سنجش میزان چسبندگی عسل ذکر کردیم، و بررسی میزان کش آمدن عسل، می‌توانیم زیادی و کمی رطوبت آن را دریابیم.
د: طعم و مزه؛ عسل طبیعی شیرینی ویژه و طعم خاصی دارد البته بین عسلهای مختلف به‌دلیل تفاوت تغذیه زنبور و اقلیم زیستی آن، طعم‌های متفاوتی چشیده می‌شود اما عسل طبیعی از هرگونه و اقلیم، مزه‌ای ممتاز از شکر، شیره خرما و انگور و... دارد.
و: رنگ؛ عسل طبیعی رنگ‌های مختلفی دارد اما چنان که در بخش «پایداری ویژگی‌ها» گفتیم، رنگ آن یکنواخت است؛ اگر ظرف عسل شفاف و شیشه‌ای باشد، در جای جای یک ظرف عسل طبیعی، تفاوت رنگ، پررنگ یا کمرنگ بودن، دیده نمی‌شود؛ گذر زمان هم رنگ عسل طبیعی را تغییر نخواهد داد در حالی که دیگر شهدها و عسل غیرطبیعی براثر گذر زمان به‌دلیل تابش آفتاب، تبخیر و کاهش رطوبت و... رنگی تیره‌تر به خود خواهد گرفت.
ز: عطر و بو؛ عطر نیز نشانه دیگری برای شناسایی عسل خوب است البته همانند آنچه درباره طعم گفتیم بین عسلهای مختلف به‌دلیل تفاوت تغذیه زنبور و اقلیم زیستی آن، بوهای متفاوتی استشمام می‌شود؛ عسل غیرطبیعی یا نامرغوب یا بویی ندارد یا بوی آن جذاب نیست اما عسل طبیعی رایحه‌ای ممتاز و خوش دارد. اگر در یک اتاق کوچک، ظرف عسل را باز کنند، کسانی که شامه معمولی دارند و عسل را ندیده‌اند، حتماً از رایحه مطبوع، وجود عسل را در آن نزدیکی درمی‌یابند.
عسل‌هایی که زنبور آن از گلهای معطر همانند گل محمدی، زعفران، اقاقیا تغذیه کرده‌اند، رایحه خوشبو‌تری دارند تا عسل‌هایی که زنبورهای آن از باغ‌های میوه یا گون تغذیه کرده باشند، کسی که شامه‌اش به بوهای طبیعی آشناست و رایحه گیاهان معطر را می‌شناسد به‌راحتی از بوی انواع عسل، انواع گیاهانی را که زنبور از آن بهره برده شناسایی میکند؛ عسل گیاهان و میوه‌های معطر مانند گل‌محمدی، زعفران و سیب شامه‌نواز است، عسل گون هم خوشبو است اما بوی آن به‌اندازه مواردی که یاد کردیم، دلنواز نیست.
نحوه نگهداری عسل
نگهداری عسل طبیعی نیازمند محیط فریزری و یخچال نیست؛ عسل را در محیط طبیعی نگه دارید البته گرمای بالاتر از 40 درجه بر کیفیت عسل اثر می‌گذارد و خواص طبیعی آن را می‌کاهد.
اگر در عسل طبیعی، جانوری مثل سوسک یا پشه بیفتد، در درون عسل، به همان حالت اولیه معلق و سالم، باقی می‌ماند. لازم نیست چنین عسلی را دور بریزید، می‌توانید پشه یا جانور را از آن خارج کرده و از آنجایی که تغذیه از آن عسل مشمئز‌کننده است، آن را به‌عنوان ضماد برای درمان‌های جلدی و پوستی استفاده کنید.
به‌خلاف باور رایج بسیاری از مردم، شکرک زدن عسل نشانه بد بودن آن نیست؛ برخی از عسل‌ها، در سرما، شکرک می‌زنند و رنگ آنها کمی مات می‌شود؛ در واقع شکرک زدن عسل، پدیده طبیعی تبلور و بلوری شدن یا کریستالیزاسیون عسل است، دکتر شهرستانی استاد دانشگاه و مؤلف کتاب «زنبور عسل و پرورش آن» می‌نویسد: شکرک زدن عسل نه‌تنها دلیل بر بدی و تقلبی بودنش نیست بلکه به‌عکس معرف آنست که عسل کاملاً سالم بوده و به هیچ وجه بـا شکر مخلوط نشـده اسـت.
مزه، عطر، طعم، رنگ و بوی عسل فقط مربوط به گل هر منطقه است و به نژاد زنبور عسل بستگی ندارد؛ «نوع نژاد فقط در پرکاری و کم‌کاری تأثیر دارد».
انتهای پیام/
