پاسخ مرکز پژوهش‌های مجلس پیرامون علل و نواقص مرمت گنبد مسجد امام(ره) و مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان
با مشاهده شدن خطاهای فاحش مرمتی بر پیکر بناهای شاخص تاریخی گنبد مسجد امام(ره) و مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان این موضوع از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مورد بررسی و نتایج علل و دلایل آن اعلام شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان ، به دنبال فراز و نشیب‌های 11 ساله مرمت گنبد مسجد امام(ره) و پیچ و خم‌ها و اختلاف نظرهای کارشناسی و عملیاتی در خصوص مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و مشاهده شدن خطاهای بی‌سابقه بر ظاهر این ابنیه‌های شاخص جهانی، پای بررسی علل و عوامل آن نه تنها به تمامی سطوح عالی اصفهان، بلکه به وزارتخانه، مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری باز شد. به دنبال پیگیری موشکافانه علت بروز نواقص مشهود بر این بناهای فاخر ایران اسلامی از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مسئولان عالی رتبه استانی و کشوری این موضوع از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار گرفت که گزارش علل و نواقص مرمت گنبد مسجد امام(ره) و مسجد شیخ لطف‌الله به شرح زیر است:
از آنجا که دو اثر مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ لطف الله اصفهان در فهرست‌های ملی و جهانی قرار دارند هر گونه مداخله در آن مستلزم مجوز حاکمیتی است و نیازمند فرآیند اجرایی قابل رصد و در عین حال مبتنی بر روش‌های علمی است. اجرای اقدامات مرمتی در حوزه آثار ملی و بین‌المللی در سطح استانی، ترک تشریفات در انتخاب مرمت کار، استفاده از استاد کار نو ساز سنتی به جای مرمت کار، عدم اختصاص بودجه ملی برای مرمت و تکیه بر دریافت بودجه قطره‌چکانی نبوده طرح جامع مرمت، غیرقابل پذیرش و خطای راهبردی است.
در گنبد مسجد امام علی‌رغم تذکر کارشناسان در مورد مشکلات مشکلات سازهای اصلاح کاشی‌ها در دستور کار قرار گرفت. متاسفانه این اقدام صورت گرفته در مورد مسجد امام را نمی‌توان برابر دانست، بلکه نوسازی صورت گرفته است. لازم به ذکر است این اثر ثبت جهانی است و لزوم نظارت بر کیفیت فرآیند مرمت، حداقل انتظار از بدنه تخصصی است. این رخداد زنگ خطری برای سایر آثار تاریخی - فرهنگی شهر اصفهان به حساب می‌آید. مقایسه تصاویر از 160 سال پیش تا سال 1389 و حتی پس از آن نیز در حین کار تا تعویض کاشی‌های آخرین ترک نشان می‌دهد کاشی‌های شکم گنبد یعنی 30 درصد از کل کاشی‌های گنبد تغییری نداشته، اما در مرمت اخیر کاشی‌های شکم گنبد نیز تخریب و تعویض شده‌اند. به واسطه عدم به‌کارگیری ابزار موثر برای کنترل دقیق فرم محل آزمون و خطا قرار گرفته است. به معنای تخریب بخشی از میراث فرهنگی کشور است. همچنین مشکل گنبد شیخ لطف الله، مسئله کاشی‌کاری و عدم تخصص فرد انتخاب شده در اجرا است که البته این موضوع را باید در نبود طرح جامعه مرمت و فقدان نظارت جستجو کرد.
اقدام مرمت بنای تاریخی مشابه تشخیص بیماری و درمان آن است که برای تجویز مناسب و دقیق باید قبل از هر اقدامی تمامی مسائل و مشکلات بیمار مورد بررسی قرار گیرد، متاسفانه اقدام مرمت مورد بررسی مصداق بی‌توجهی به سابقه، مشکلات زیرساختی و تاکید بر ظواهر را تجویزهای غیرکارشناسی بوده است. طبیعتا این درمان یا اثر مثبتی نخواهد داشت یا موجب بیماری‌های دیگری خواهد شد.
دو محور اساسی طرح ( 1-کیفیت طرح پیشنهادی 2- نظارت بر اجرای طرح پیشنهادی) و اجرا (3-کیفیت اجرا 4 -مصالح استفاده شده برای اجرا )کیفیت یک فرآیند مرمت را تضمین می‌کنند. شواهد موجود نشان می‌دهد که حداقل های مورد انتظار به شرح زیر رعایت نشده است.
1. در خصوص طرح مرمت، اساس طرح‌های مرمت کارشناسی شده‌ای برای گنبدها وجود ندارد که توسط کمیته یا شورای فنی مورد بررسی قرار گرفته باشد. غلبه به سلیقه فردی یا گروهی، انجام مرمت بدون تاکید بر مستندات و مطالعات تاریخی موجب شده تا طرح مرمتی قابل قبولی تدوین نشود. متاسفانه در این مرحله مطالعه و شناخت دقیق مستندنگاری، مراجعه به آرشیو سوابق مرمت، مطالعات سازهای، انتخاب و گزینش روش مناسب اجرا، تصمیم‌گیری در مورد روش‌های نوین در فرایند مرمت صورت نگرفته است. لذا طرح جامع مرمت که نقشه راه و مسیر اصلی نظارت را فراهم می‌سازد، تدوین نشده است. بنابراین از این به بعد در صورتی که نظارتی هم صورت گرفته باشد، بر مبنای غیر علمی و کاربردی بوده است. (در نمونه گنبد مسجد امام، عدم آسیب شناسی اصولی و طی مراحل ذکر شده در این مرحله موجب شد تا صرفا مرمت کاشی در دستور کار قرار گیرد که اساساً انتخاب نادرستی بود).
2. در خصوص اجرای طرح نیز متاسفانه نظارت مناسبی صورت نگرفته است نبود طرح جامع مرمت قابل استناد و علمی، عدم شناخت صحیح نیازهای اساسی مرمت، و تغییرات مدیریتی در طول دوره مرمت، طولانی شدن فرآیند اجرای مرمت، نبود نگاه کارشناسی به موضوع نظارت بر مطبوعات گنبدها از جمله دلایل این فرایند نظارتی برای اجرای طرح است.
3. در خصوص کیفیت اجرای طرح نیز به دلایل متعددی مثل عدم وجود آهنگ( شابلون متحرک دور گنبد) وابسته متحرک و همچنین تکیه بر روش دستور دستور کاری در حین اجرا کیفیت اجرا غیرقابل قبول است ضمناً به واسطه عدم تعلق بودجه کافی و کامل در حین اجرا بازه زمانی مرمت طولانی شده و این موضوع به عنوان آسیب آسیبی زمینه‌ای در چند دست شدن مرمت ها نیز نقش آفرینی کرده است. لازم به ذکر است تصمیمات غیرکارشناسی در حین اجرا از قبیل بی توجهی کامل به مشکلات جدی سازهای در دوپوش گنبد مسجد امام، استفاده از هیلتی برای تخریب بخش هایی از کاشی های تاریخی مسجد امام همچنین ساب زدن و استفاده از روغن برزک و مواد دیگر برای آجر ها و کار بنای تاریخی مسجد شیخ لطف الله به عنوان تمیز کردن که منجر به رنگ پریدگی شده، همچنین روشن شدن مرمت گنبد مسجد چهارباغ با وجود حضور داربست در سالیان بسیار طولانی و غیره) اثرات جانبی بسیاری برای سازه، زیر ساخت و نمای گنبدها ایجاد کرده است که کیفیت اجرا را غیرقابل پذیرش کرده است.
4. در خصوص کیفیت مواد و مصالح در اجرا نیز نظارت صحیح رخ نداده است. رنگ و شکل نقوش از جمله مواردی است که با کاشی های دارای اصالت و قدیمی گنبدها همخوانی ندارد.
بنابراین در کلیت می‌توان گفت اقدامات صورت گرفته در منجمد گنبدها غیر استاندارد و خارج از کشور و علم مرمت صورت گرفته است.
پافشاری به ادامه فرایند مرمت گنبد اما به شکل فعلی کار غیر کارشناسی است و بایستی این اقدام متوقف شود. برای اصلاح وضعیت فعلی لازم است تا با استفاده از ظرفیت‌های ملی و با تاکید بر امانتداری در مرمت و حفظ اصالت بناهای مذکور چند اقدام اساسی صورت گیرد:
- با توجه به جهانی بودن این آثار شایسته است به شکل همزمان از ظرفیت‌های علمی، اجرایی و نظارتی در سطوح بین‌المللی، ملی و استانی استفاده شود.
- با توجه به حساسیت موضوع، با هم‌اندیشی در سطح بین‌المللی و ملی جهت ارائه انتقادات و پیشنهادات در قالب مقالات مرتبط، می‌توان گام‌های بلندی برداشت در راستای معرفی بهتر و حفاظت این آثار نفیس جهانی که نشان دهنده هنر بی‌نظیر معماری ایرانی اسلامی هستند.
- شورای عالی نظارتی بر مرمت این گنبد ها با حضور کارشناسان تراز اول پیشکسوتان میراث فرهنگی تشکیل شود تا در نقش گروهی بی‌طرف، نظارتی دقیق و همه جانبه را برعهده گیرند.
- برای مرمت صحیح و اصلاح وضعیت کنونی گنبدها لازم است تا در اسرع وقت و قبل از هر اقدام دیگری با استفاده از روش های صحیح مرمت طرح جامعی (شامل تمام بحث‌های مرتبط با سازه آجری یا پوسته کاشی) توسط متخصصین تراز اول تدوین شود که تمامی ابعاد و زوایای ظاهری و زیرساختی گنبدها توجه داشته باشد و به تایید شورای عالی نظارت برسد.
- انتخاب استاد کار مرمت ( ونه استادکار نوساز) به عنوان پیمانکار مرمت باید از ساز و کاری رسمی و عمومی صورت گیرد و از تمامی ظرفیت‌های ملی برای این مورد استفاده شود.
- طرح جامع مرمت مصوب بایستی از حاکمیت کسب مجوز نموده و در چهار فاز کیفیت طرح پیشنهادی نظارت بر اجرای طرح پیشنهادی، کیفیت اجرا و مصالح استفاده شده برای اجرا تحت نظارت کوتاه مدت و میان مدت شورای عالی قرار گیرد.
- بودجه اختصاص داده شده بایستی به صورت ملی منحنی و تخصیص کامل داشته باشد و وابسته به بودجه‌های استانی و سالانه نگردد.
انتهای پیام/163
