سرنوشت حزب حاکم ترکیه چه خواهد شد؟ بخش پنجم

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بیان مهمترین زمینه های تاریخی و اجتماعی ظهور حزب عدالت و توسعه ترکیه، پس از اشاره به نقش بی بدیل مرحوم نجم الدین اربکان در سربرآوردن تکنوکرات های اسلامگرا و زمینه های انشعاب گل، اردوغان و دیگران از حزب فضیلت، به این موضوع پرداختیم که زمینه های اجتماعی و اقتصادی برای پیروزی حزب عدالت و توسعه مهیا بود. چرا که دیگر سیاستمداران پیر ترکیه، هر کدام به نوعی امتحان خود را پس داده بودند و جامعه ترکیه، در جستجوی یک صدای تازه بود.

از آنجاییکه طرح شعارهای مهم و دلنشینی همچون مبارزه برای عدالت، فقرزدایی و مبارزه با فساد، توجه آحاد میلیونی مردم را به سوی خود جلب کرده بود، حزب عدالت و توسعه توانست در یک مدت کوتاه به اوج برسد و پایه های قدرت خود را تثبیت کند.

حالا 20 سال از آن دوران سپری شده و به گفته تحلیلگران سیاسی کارشناسان حوزه جامعه شناسی سیاسی ترکیه، مردم این کشور باز هم بر سر دوراهی قرار گرفته و به این جمع بندی رسیده اند که دوران این حزب نیز به سر آمده است.

نتایج نظرسنجی های میدانی نشان می دهد، حزبی که روزگاری بیش از 54 درصد از آرای مردم ترکیه را به خود اختصاص می داد، حالا به زحمت می تواند رای 30 درصدی بگیرد و این کاهش محبوبیت، نشانه آشکاری از فرا رسیدن دوران افول است.

اما ناظران سیاسی معتقدند که افول برای حزب اردوغان، الزاماً به معنای خداحافظی از دنیای سیاست نیست و این حزب، حتی در صورتی که شکست بخورد، از امکان آن برخوردار است که به قدرتمندترین حزب مخالف دولت آتی تبدیل شود و باز هم بر روند تحولات سیاسی، اثر بگذارد. اما در هر حال، از فراز و اوج افتاده و نمی تواند همچون گذشته، گفتمان غالب و مستولی جامعه را تعیین کند.

در بیان دلایل افول، باز هم باید به تاریخچه حزب رجوع کرد و به این موضوع پرداخت که چرا در 10 سال نخست، حزب عدالت و توسعه مداوماً بر ریل پیروزی و افزایش محبوبیت بود اما در دهه دوم، رو به فترت و کاهش محبوبیت رفت.

آیا آکپارتی، الگوی جدیدی از تحزب و رهبری حزب به دست داد؟

ترکیه را باید سرزمین تحزب و حزب بازی دانست. در تاریخ یکصد سال اخیر این حزب، صدها حزب سربرآورده اند که بسیاری از آنها، در حد یک گروه و دار و دسته کوچک باقی مانده و نتوانسته اند بر جریانات بزرگ و موازنه قدرت اثر بگذارند.

اما در دیگر سو و در احزاب بزرگ و قدرتمند نیز، تقریباً هیچگاه، شاهد این نبوده ایم که پست رهبری حزب، تابع الگوهای دموکراتیک و متکی به نظر جمعی باشد. به عبارتی دیگر، تمامیت خواهی، تک روی، تعیین تکلیف برای همه و دور زدن قوانین و مقررات کنگره، یکی از ویژگی های ثابت اغلب احزاب ترکیه بوده است.

این وضعیت حتی در دوران مرحوم اربکان نیز ادامه یافت. با آن که اربکان، واجد ویژگی های دیکتاتورمآبانه نبود، اما نوعی از رابطه مراد و مریدی، بین او و معاونین و شاگردانش پدید آمد که عملاً اجازه نمی داد مخالفت آشکاری با دیدگاه های رهبر حزب پدیدار شود.

اما به جرات می توان گفت در دوران تاسیس حزب عدالت و توسعه، زمینه آن فراهم آمد که مجموعه ای از کادرها و معاونین و ارگان های درون حزبی قدرتمند، برای کنترل رهبر حزب، صاحب امکان و مجال تاریخی شوند. یکی از دلایل مهم این وضعیت، توان بالای علمی و تخصصی کادرهای موسسی همچون عبدالله گل، علی باباجان، بلنت آرنچ و دیگران بود که هر یک از آنان در یک حوزه خاص، در گروه خود کم نظیر و نخبه بودند.

با آن که رجب طیب اردوغان در دوران شهرداری استانبول، نشان داده بود که تمایلات تک روانه و اقتدارگرایانه دارد، اما در حزب عدالت و توسعه و دست کم در سالیان نخست تاسیس حزب و تثبیت قدرت، جرات تک روی نداشت و کادرهای قدرتمند، در برابر او می ایستادند و در صورت لزوم، رهبر را مهار و تنظیم باد می کردند. اما این تجربه تنها در دهه نخست دوام آورد و رفته رفته شرایطی پدید آمد که اردوغان به میزان قدرت و قلمرو شخصی خود افزود.

پیوند خوردن سرنوشت حزب عدالت و توسعه با سرنوشت رهبر حزب، به یکی از چالش های مهم تبدیل شده و تصور می شود که کادرهای برجسته این حزب در غیاب اردوغان، شانس چندانی برای رهبری مقتدرانه نخواهند داشت.

دوگانه محرمانه گل – اردوغان

عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه، از سیاستمداران توانمندی است که در شکل گیری حزب عدالت و توسعه و تثبیت قدرت این حزب، نقش به سزایی داشته است. هر اندازه که اردوغان، اهل نمایش و خطابه و خودنمایی بود، گل، شخصیتی محجوب و کم حرف داشت و تصویری از یک سیاستمدار خویشتندار را به نمایش گذاشت که با متانت و وقار، مسائل را در آرامش و خونسردی مطرح می کند و در مواجهه با چالش ها، هیچگاه مرزهای احترام به مخالفین را در نمی نوردد.

گل در آغاز مسیر، پست هایی همچون وزارت امور خارجه، نخست وزیری و سپس ریاست جمهوری را تجربه کرد. او دانش آموخته اقتصاد است و مدتها در آمریکا و انگلیس تحصیل کرده و در عربستان سعودی نیز مشاور یک بانک بزرگ بوده است. اما اردوغان، تنها در حد کارشناسی مالی تحصیل کرده که حتی صحت و اصالت مدرک کارشناسی او نیز بارها به چالش کشیده شده است.

در یک کلام، اردوغان آدمِ دعوا و کت درآوردن بود، گل آدمی برای مذاکره، نقشه و برنامه. یکی دیگر از تفاوت های مهم اردوغان و گل، نوع و ماهیت برخورد و مواجهه آنان با مخالفین بود.

گل، نیز به عنوان یک سیاستمدار بچه مسلمان محافظه کار، دل پری از سکولارها و کمالیست ها و ملی گرایان داشت. اما در برخورد با مخالفین، هیچگاه اهل تحقیر و توهین و دعوا نبود. برخلاف او، اردوغان به راحتی به هر سویی حمله ور می شود و در کسری از ثانیه، برچسب هایی همچون خائن، مزدور، ضد دین و صفات دیگر را به این و آن می چسباند.

این شیوه کار و این منش های متفاوت شخصی و سیاسی، موجب شد که به شکل بی سر و صدا، نوعی از دوگانه و جبهه دوسویه اردوغان و گل پدید آید. اما گل، برخلاف اردوغان، هیچگاه تمایلی به برداشتن دستکش و حرکت به سوی رینگ بوکس نداشت و خیلی از منتقدین او، معتقدند که سکوت و متانت گل، نقش مهمی در رشد تمامیت خواهی و تک روی اردوغان ایفا کرده است.

اما گل، چنین نمی اندیشد و معتقد است که اگر سفت و سخت در برابر اردوغان می ایستاد، حزب لطمه می دید.

در جمع بندی این موضوع باید گفت، با آن که حزب عدالت و توسعه، شانس بالایی برای ایجاد یک الگوی جدید رهبری و تحزب داشت، اما رفته رفته به سوی همان الگوی قدیمی غلطید و تک روی های اردوغان، موجب آن شد که افراد توانمندی همچون عبداللطیف شنر و دیگران، از حزب خارج شوند.

حزب عدالت و توسعه یا آکپارتی در دهه نخست، در حوزه هایی همچون سیاست خارجی، اقتصاد، پروژه های عمرانی، افزایش آمار استخدام، مبارزه با فقر، بهداشت و آموزش، بها دادن به رسانه های آزاد و جذب سرمایه های خارجی، بسیار موفق عمل کرد. اما این عملکرد، صرفاً تابع توانمندی های درونی و پتانسیل های ذاتی حزب نبود و ادوات و ابزارهای دیگری را نیز به خدمت گرفت که بدون شک یکی از آنها، برخورداری از امکانات گسترده و مهم جنبش فتح الله گولن بود.

در بخش بعدی گزارش، به شکل مفصل به این موضوع خواهیم پرداخت.

انتهای پیام/