شاعران جوان غالباً حوصله عرق ریختن و کلمه‌ورزی ندارند
صادق رحمانی داور بخش شعر بزرگسال جشنواره شعر فجر می‌گوید: زبان شاعران به طور غالب به سمت سهل‌انگاری زبانی پیش می‌رود، شاعران جوان غالباً حوصلۀ عرق ریختن و کلمه‌ورزی ندارند و امید اندکی برای استعداد فوق‌العاده قابل تصور است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هفدهمین جشنواره شعر فجر جمعه 14 بهمن ماه برگزیدگان خود را معرفی خواهد کرد، در این دوره در بخش شعر بزرگسال با 3 زیرمجموعه شعر کلاسیک، شعر نو و شعر محاوره 8 اثر به عنوان نامزد نهایی معرفی شده‌اند، بخش محاوره نیز هیچ نامزدی نداشته است.
عباس باقری، صادق رحمانی، عبدالرحیم سعیدی‌راد، ایرج قنبری، زهرا محدثی خراسانی، جلال محمدی و سعید یوسف‌نیا داوران بخش «شعر بزرگسال» در این دوره جشنواره شعر فجر بوده‌اند.
خبرگزاری تسنیم، در آستانه برگزاری اختتامیه هفدهمین دوره با صادق رحمانی شاعر و سردبیر مجله ادبی چامه که داوری آثار شعر بزرگسال به ویژه در حوزه شعر نو در این دوره را برعهده داشته، گفت‌وگو کرده است. وی در این گفت‌وگو بیشتر متمرکز بر مجموعه شعرهای نو بود و معتقد است که فضای شعرهای نو در سال 1400 به سمت فضای بی‌رنگی می‌رود. این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
تسنیم: در بخش شعر نو با چه ویژگی‌هایی در کتاب‌هایی که در سال 1400 منتشر شده‌اند، روبرو هستیم؟
به هنگامی که ویژگی‌های شعر نو (سپید و نیمایی) را در طی این سال‌ها نگاه می‌کنیم، در می‌یابیم که شعر نو ، از عصر پس از انقلاب تا به امروز سه ویژگی اساسی را تجربه کرده است. اول تجربه شعرهای فعال و حماسی، دوم تجربه شعرهای رمانتیک منفعلانه و سوم شعرهای فردگرایانه که انعکاسی است از درون شاعر. یعنی ما در طی این چهل سال این سه سبک شعر را پشت سر گذاشته‌ایم.
هر کدام از این سبک‌ها را می‌توان بر اساس تمایز‍‌های زبانی، بلاغی و اندیشه‌ای بررسی کرد. شاعر شعر نو برای بیان حساسیت‌هایش در مواجهه با جهان و جامعه‌اش باید صادق باشد و شعرش گزارشی باشد از تغییرات و تحولات اجتماعی.
فضایی بی‌رنگ در شعر نو/ شاعران با روح زمانه هماهنگ نیستند
کتاب‌های ارزیابی شده در این دوره از جشنواره نشان از فضایی بی‌رنگ در شعر نو دارد. مجموعه‌شعرهایی که ارسال شده بود بیانگر این بود که شاعر با روح زمان و تغییرات زمانه هماهنگ نیست، بلکه شعرها بیان‌کننده احساس‌های درونی و انعکاسی از فردیت شاعر را با خود دارد. وقتی چنین باشد تقریباً شعرها در یک فضای فکری مشابه سیر می‌کند.
تسنیم: ارزیابی شما از کتاب‌ها به لحاظ مضمون اشعار، موضوع، زبان و فرم چگونه است؟
باید بگویم، شاعرانی که کتاب‌هایشان در این دوره بررسی شد، در حوزه زبان شاخصه خاصی نداشتند. گاهی شاعر با استفاده از کلمات و واژه‌هایی نشان می‌دهد که چه نوع گفتمان فکری و ایدئولوژیک را دنبال می‌کند، در این هنگام خوانندگان حرفه‌ای شعر نو به خوبی می‌توانند دریابند که موقعیت زبانی و تفکری که پشت آن قرار گرفته چیست؟، به کدام تحولات اجتماعی ارجاع دارد؟ در این صورت است که می‌شود فهمید که نگاه فلان شاعر به چه بخشی از گفتمان اجتماعی یا مذهبی تعلق دارد.
مجموعه شعرها کمتر رنگ و بوی انقلابی، مذهبی و ایدئولوژیک داشتند
مجموعه شعرها به طور عام کمتر رنگ و بوی انقلابی، مذهبی و ایدئولوژیک دارند و به همین جهت بود که گفتم شعرهای این دوره بی‌رنگ هستند. رنگ شعرهایی با گفتمان انقلابی سرخ است. این رنگ در دهه هشتاد به خاکستری گرایید و امروزه شعرها به سمت بی‌رنگی گرایش پیدا کرده است. این موضوع را می‌توان هم در مضامین انتخابی شاعران پیدا کرد و هم در زبان و فرم.
زبان شاعرها به طور غالب به سمت سهل‌انگاری زبانی پیش می‌رود، به صورتی که نمی‌توانیم تشخیص دهیم که زبان به کار رفته در شعر چه مقدار تند و تپنده است، یا چه اندازه نا آرام و پرشتاب و چه مقدار قطعیت در آن وجود دارد. در خصوص فرم نیز ساختار متمایزی در بررسی کتاب‌ها به چشم نمی‌آید. همه ویژگی‌های نهفته در شعر حالت طبیعی دارند و خروج از نُرم و طبیعت زبان به جز در کارهای یکی از شاعران دهه هفتاد که پنج شش دفتر شعر از ایشان بررسی شد در دیگر مجموعه‌ها شاخص نبود و شاعران جوان غالباً حوصلۀ عرق ریختن و کلمه‌ورزی ندارند.
تسنیم: آیا موضوعات به دغدغه‌های شخصی شاعر بیشتر اشاره داشتند، یا فراتر از آن رفته و همگام با دغدغه‌های اجتماعی انسان معاصر بوده است؟
در جلسه اول بررسی از دو هزار و اندی مجموعه شعر در بخش شعر نو، به صد و چند مجموعه شعر رسیدیم، زیرا با یک نگاه می‌شد فهمید که چه مقدار این مجموعه به آرمان نهایی نزدیک یا دور است. اگر شاعر بتواند از پل دغدغه‌های فردی به سمت تجربه‌های فراگیر و اجتماعی عبور کند، کار بزرگی انجام داده است.
اما آن‌چه در این مجموعه‌ها مطالعه کردیم، صرفاً تجربه شخصی شاعر است که راه به اجتماع نمی‌برد. همین موضوع فرق بین شاعرهای نوآمده و شاعران با تجربه است که دغدغه‌های درونی‌اش را گویی برای همه مردم گفته است.
ضعف در اندیشه و گفتمان نهفته در کلمات کتاب‌های شعر نو
تسنیم: نقطه ضعف کتاب‌های شعر منتشر شده در بخش شعر نو از نظر شما چه بود؟
باید عرض کنم که گروه داوری، همه شعرهایی را که در سال 1400 منتشر شده بود، را در دست بررسی قرار نداده، فقط مجموعه‌شعرهایی را که به جشنواره رسیده بود با دقت و چند لایه بررسی کرد. به نظر من یک شعر وقتی خوانده می‌شود باید در ذهن خواننده تأثیرگذار باشد. شعر باید ذهن را به واکنش وا دارد. در بین شعرهایی که خواندیم کمتر شعری را دیدیم که انرژی و حرکت داشته باشد. گاه یک شعر از یک مجموعه، چنین خصوصیتی داشت و هنگامی که کل شعرها را مطالعه می‌کردیم آن شعر خاص را هم کم‌رنگ می‌کرد. ضعف در اندیشه و گفتمان نهفته در کلمات، ضعف در زبان و ساختار نحوی و ضعف در فرم و در نهایت ضعف در تألیف به چشم می‌آمد. البته شاید به این دلیل باشد که بسیاری از شاعرهای جوان، تجربه شعر کلاسیک و یا شعر نیمایی را در کارنامه خود ندارند.
تسنیم: در سال‌های اخیر روند رو به رشد انتشار کتاب‌های شاعران از یک سو نوید پیدا شدن استعدادهای درخشان در این عرصه را می‌دهد و از سوی دیگر ما با حجم کثیری از آثار بی‌مایه و زرد روبرو هستیم که نگران‌کننده هستند، در بخش شعر نو وضعیت چگونه بود؟
طبق آمار خانه کتاب بیش از 5 هزار مجموعه شعر و دیوان و درباره شعر چاپ و منتشر می‌شوند. ما از بین همه این‌ها به سه تا چهار مجموعه خوب می‌رسیم که به خواندن می‌ارزد. آسیبی که به وجود آمده است این است که هر شاعر نوآمده‌ای به هنگامی که حساب‌هایی در فضای مجازی دارد و شعرهایش را بدون گذر از فیلتر نقد عالمانه منتشر می‌کند و پیام‌های تعارف‌آمیز تحویل می‌گیرد، امید اندکی برای استعداد فوق‌العاده قابل تصور است. استعدادهایی در این سال‌ها معرفی شده‌اند، اما توان ادامه را در آن‌ها نمی‌بینیم. به هر حال هر شاعر مستعدی، نقطه شروع خوبی دارد. این نقطه شروع باید به نقطه اوج برسد و به اندازه‌ای ادامه بدهد که به شاعری شناخته‌شده و صاحب‌سبک تبدیل شود. با این همه نباید از سابقه لطف ازل نومید بود. بی‌گمان چهره‌‌هایی در آینده وضعیت شعر را درخشان‌تر از امروز خواهند کرد.
انتهای پیام/