یادداشت| «زبان فارسی»؛ زبان مادریِ شیرین‌تر از قندی به وسعت افغانستان -۱

دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم؛ در تقویم جهانی، روز 21 فوریه روز جهانی «زبان مادری» (International Mother Language Day) نامگذاری شده‌است. ابتکار عملی که در 17 نوامبر سال 1999 توسط «یونسکو» انجام شد و به جرئت می‌توان این اقدام را در شمار رفتارهای مثبت این نهاد سازمان ملل برشمرد که می‌تواند آثار مبارکی را در حفظ فرهنگ‌ها و آثار تمدنی به دنبال داشته باشد.

چرا روز جهانی «زبان مادری»؟

نامگذاری روزی به نام «زبان مادری»، به درخواست کشور بنگلادش از سازمان ملل انجام شده است. در سال 1952 میلادی که این کشور جزوی از کشور پاکستان به شمار رفته و پاکستان شرقی خوانده می‌شد، شماری از دانشجویان دانشگاه‌های متعدد شهر «داکا» که پایتخت امروزی بنگلادش است، در تلاش برای ملی کردن زبان «بنگالی» به عنوان زبان دوم پاکستان، تظاهرات مسالمت‌آمیزی را به راه انداختند که پلیس به آنان تیراندازی کرده و شماری از آنان در آن ماجرا کشته شدند.

پس از استقلال بنگلادش از پاکستان، به درخواست این کشور سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) روز 21 فوریه(دوم و یا سوم اسفند) را روز جهانی «زبان مادری» نامید.

زبان مادری این گونه تعریف شده است: «زبان نخست یا زبان مادری، زبانی است که کودک سخن گفتن به آن را یاد می‌گیرد یا آن را پیش از آغاز تحصیلات می‌آموزد، می‌توان گفت زبانی که فرد توانایی اندیشیدن و سخن گفتن به آن همانند دیگر سخنوران آن زبان را دارد».

در افغانستان زبان مادری چه کسانی «فارسی» است؟

بر اساس آمارهای متعدد، «زبان مادری» بیش از 50% مردم افغانستان «زبان فارسی» است. این آمار مستند به آمار جمعیت «تاجیک‌ها» و «هزاره‌ها» است که زبان اصلی یا همان زبان مادری آن‌ها «زبان فارسی» است. جدای از تاجیک‌ها و هزاره‌ها که جمعیت عمده فارسی‌زبان به حساب می‌آیند در مناطق مختلف افغانستان از جمله پایتخت، مناطق شرقی و مرکزی اقوام و طوایف دیگری نیز مانند سادات، قزلباش‌ها، ایماق‌ها و... هستند که زبان مادری آنان نیز فارسی است و به این ترتیب، درصد افراد فارسی‌زبان را به بیش از نیمی از جمعیت کل افغانستان بالغ می‌شود. ضمن اینکه اگر این پرسش را در این قالب مطرح کنند که: «چند درصد جمعیت افغانستان به زبان فارسی صحبت می‌کنند؟»، پاسخ کمی متفاوت‌تر است، چه اینکه بسیاری از «پشتو» زبان‌های این کشور و یا «ازبک‌ها»، نیز قادر به درک و فهم و تکلم به زبان فارسی هستند.

زبان فارسی در افغانستان گویش‌های مختلفی دارد؛ از فارسی هزارگی در مناطق مرکزی این کشور گرفته تا گویش‌های کابلی، هراتی، قندهاری و... که رنگین‌کمان زیبایی از گویش‌های این زبان مسحورکننده را در این کشور به وجود آورده است، همانند گویش‌های مختلف این زبان در ایران، مانند گویش تهرانی، اصفهانی، مشهدی، یزدی و... .

دوگانه انگاری فارسی و دَری؟!

اینکه فارسی‌زبان‌های افغانستان، به زبان «فارسی» سخن می‌گویند یا به زبان «دری»! و بعد عده‌ای به شدت بر این مطلب پافشاری دارند که زبان افغانستان «دری» است، نه «فارسی»، مسئله‌ای است که تا پیش از دهه 40 شمسی در افغانستان جایگاهی نداشته است.

نگاهی به تاریخ گذشته این کشور تا تصویب قانون اساسى افغانستان در سال 1343 شمسى، نشان می‌دهد که زبان گفتاری و دیوانی (به جز زبان پشتو و ازبکی و امثال آن‌ها ) این کشور به نام زبان فارسى یاد مى‌شده است. در کتاب‌های مدارس دولتی نیز کتابی با نام «مضمون فارسی» تدریس می‌شده است و عموم مردن نیز واژه «دری» را نشنیده بوده و سخن خود را «فارسی» می‌نامیدند.

برای نخستین‌بار پس از تصویب قانون اساسی این کشور در سال 1343 بود که واژه «دری» در ماده سوم از فصل اول این قانون که درباره یکی از دو زبان رسمی افغانستان بود، جایگزین واژه «فارسی» شد؛ این ماده می‌گوید: «... از جمله زبان های افغانستان، پشتو و دری، زبان‌های رسمی تاییدمى‌باشد».

به باور تحلیلگران تاریخی، دلیل اینکه چرا قانونگذاران این کشور واژه «دری» را جایگزین واژه «فارسی» کردند، نمی‌تواند انگیزه‌ای جز برخی نگاه‌های سیاسی و تاریخی داشته باشد؛ سخن بیشتر در این موضوع نیازمند مجال دیگری است، با این همه، دعوای «فارسی» یا «دری» درست کردن آن قدر سطح نازلی دارد که به باور همگان یک دوگانه انگاری است تا اینکه بخواهد از یک واقعیت سخن بگوید و به اصل این حقیقت که «زبان شیرین‌تر از قندِ فارسی» با گویش‌های رنگ‌رنگ و شیرین آن از بلخ تا کابل و بامیان، تا هرات و قندهار و... زبان مادریِ گروه‌گروه و خیل‌خیل از مردم افغانستان است، نمی‌تواند.

انتهای پیام/.