آمیختگی دانش، معماری و فرهنگ در مدارس تاریخی قزوین / از التفاتیه تا مسعودیه + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، قزوین به عنوان شهری که در دوران صفویه دومین پایتخت این سلسله و در دوران قاجار هم همواره یکی از دارالحکومه‌ها بوده، همواره یکی از پایگاه‌های علمی مهم کشور محسوب می‌شده و به همین خاطر در دوره‌های مختلف تاریخی مدارس مختلف در این کهن‌شهر احداث شده است.

با این حال آن دسته از مدارس تاریخی قزوین که در دوران قاجار ساخته شده‌اند، بناهای زیباتری و وسیع‌تری دارند و امروز هم جزو جاذبه‌های گردشگری بی‌بدیل استان و کشور محسوب می‌شوند و جالب اینکه برخی از این مدارس تاریخی امروز هم در قالب مدارس علمیه به محل تحصیل و تحقیق طلاب علوم دینی تبدیل شده‌اند و در روزهای عید نوروز بازدید از این مدارس تاریخی می‌تواند گردشگران و مسافران را با تاریخ آموزش و تدریس در این کشور آشنا کند.

مدرسه التفاتیه

این مدرسه در دوره پادشاهان مغول و به دستور یکی از حاکمان خیرخواه به نام «خواجه التفات» ساخته شده و به نام همین حاکم دوره مغول هم مدرسه التفاتیه نامیده شده که البته تاریخ دقیق احداث آن نامشخص است. این مدرسه در ضلع شمالی خیابان امام خمینی(ره) و روبه‌روی مسجد حاج‌ملا‌آقای فقیه ساخته شده و مدرسه‌ای یک طبقه با حیاطی به شکل مربع است.

ساختمان این مدرسه دارای 15 حجره است که 10 حجره در اضلاع شرقی و غربی این بنا، 3 حجره در شمال و 2 حجره هم در ضلع جنوبی این بنای تاریخی واقع شده‌اند. این مدرسه همچنین دارای یک ‌آب‌انبار در وسط حیاط خود است که می‌تواند حدود 100 هزار لیتر آب را در خود نگه‌ دارد. با این حال این مدرسه که تا دوران پهلوی اول فعال بود و محل پرورش طلاب و روحانیون بود، امروز دیگر فعالیت آموزشی ندارد.

مدرسه ابراهیمیه

این مدرسه در محله آخوند و با فاصله کمی در جنوب امامزاده سلطان سیدمحمد در 2 طبقه ساخته شده است. این مدرسه دارای یک مدرس(محل تدریس) در ضلع شمالی، 18 باب حجره در طرفین و یک نمازخانه در ضلع جنوبی است. ضمن اینکه درب این مدرسه هم در ضلع جنوبی بنا قرار گرفته است.

بانی ساخت این مدرسه فردی به نام میرزا حاج‌محمدابراهیم بوده و به همین خاطر مدرسه ابراهیمیه نامگذاری شده، اما بین مردم به نام «مدرسه جدید» هم شناخته می‌شود.

مدرسه حیدریه

این مدرسه در محله «پنبه‌ریسه» و در گذر بلاغی قرار گرفته و در دوران حکومت قاجار احداث شده است. در نخستین سال‌های قرن 14 هجری شمسی اداره فرهنگ این مدرسه را تعمیر کرد و نام دبستان حمدالله مستوفی را برای آن انتخاب کرد. با این حال در سال 1334 هجری شمسی بخش شمالی مدرسه حیدریه را تخریب کردند و دبستان دیگری در آن ساختند که دبستان «خواجه نصیرالدین» نامیده شد.

این مدرسه در گذشته 2 در ورودی داشته است که یکی در سمت غرب و دیگری در سمت شرق بنا بوده است. این مدرسه حیاط بزرگی دار د که حجره‌های آن در اضلاع شرقی و غربی بنا قرار گرفته‌اند. بنای این حجره‌ها از آجرهای پخته بدون هیچ تزئیناتی ساخته شده که در گذشته جایگاه فراش یا خادمان مدرسه بوده است.

مدرسه سردار

این مدرسه در محله قملاق (خیابان مولوی) و روبه‌روی آب‌انبار سردار کوچک قرار گرفته و از زیباترین مدارس تاریخی قزوین است که در پلانی به شکل مربع‌مستطیل و در 2 طبقه ساخته شده است. مدرسه سردار 32 حجره دارد که 24 حجره هم‌اندازه و 8 حجره اندازه‌های متفاوتی دارند که 4 حجره بزرگ‌تر و 4 حجره هم باریک و دراز هستند.

در 4 ضلع حیاط این مدرسه کتیبه‌‌ای با کاشی‌ بنفش قرار دارد که با خط نستعلیق و به رنگ سفید اشعار محتشم کاشانی را بر این کتیبه نوشته‌اند. در وسط حیاط مدرسه سردار حوض سرپوشیده بزرگی واقع شده که یک‌متر از سطح حیاط مرتفع‌تر است و در ایام محرم برای تغزیه‌خوانی از آن استفاده می‌شد.

سردر مدرسه با کاشی‌های رنگارنگ زیبا آراسته شده و اشعاری به خط تستعلیق بر این سردر روی سنگ مرمر نوشته شده است. بنا به اسناد تاریخی از سال 1290 شمسی کم‌کم از رونق این مدرسه و حضور طلاب دینی در آن کاسته شده و در سال 1315 دیگر طلبه‌ای در آن تحصیل نمی‌کرد. به همین خاطر اداره فرهنگ در آن دبستانی دایر کرد تا جلوی تخریب آن گرفته شود.

مدرسه صالحیه

این مدرسه هم در محله قملاق و خیابان مولوی قرار گرفته و در 2 طبقه ساخته شده که طبقه اول مدرسه و طبقه دوم آن مسجد است. حجره‌های شمالی این مدرسه در زیر مسجد قرار گرفته و در مجموع این مدرسه جزو بزرگ‌ترین مدارس تاریخی قزوین و کشور است.

در وسط حیاط این مدرسه حوض سنگی بزرگی به شکل صلیب ساخته شده که در گذشته آب آن از طریق قنات تأمین می‌شد. این مدرسه دارای مدرس (محل تدریس) است. این مدرسه در مجموع 7 باب هجره دارد.

سردر این مدرسه تزئینات کاشی‌کاری دارد و دارای یک کتیبه است که در آن اشعار به رنگ لیمویی روی کاشی لاجوردی نوشته شده که البته برخی از ابیات این شعر به دلیل تخریب ناخوانا شده است.

بانی ساخت مدرسه صالحیه «حاج ملامحمدصالح برغانی» (برادر شهیدثالث) از مجتهدان به‌نام دوره قاجار بوده است. این بنا بعد از مرمت‌هایی که توسط میراث فرهنگی انجام شده، امروز دوباره مورد استفاده طلاب علوم دینی قرار گرفته است.

مدرسه مسعودیه (شیخ‌الاسلام)

این مدرسه هم در ضلع شرقی خیابان سپه و در قرون پیشین به دستور یکی از امرای ترکمانیه قزوین به نام «آقاسی» ساخته شده بود؛ اما چون حاج‌میرزا آقاسی وزیر مشهور محمدشاه قاجار این مدرسه را تعمیر کرده که این مدرسه به نام حاج میرزاآقاسی هم مشهور شده است.

اما در سال 1321 هجری قمری میرزامسعود شیخ‌الاسلام (از رجال مشهور دوره مشروطه) اقدام به تجدیدبنای این مدرسه و 2 حیاط خلوت و یک مسجد به ساختمان این مدرسه الحاق کرد. ساختمان مدرسه به طور کامل از آجر ساخته و با گچ بندکشی شده است. در این مدرسه در ضلع غربی بنا قرار گرفته است. در ضمن این بنا دارای 12 باب حجره دارد.

اداره فرهنگ از سال 1326 هجری شمسی مدرسه مسعودیه را مرمت کرد و دبستانی 6 کلاسه به نام مسعود در آن دایر کرد و به تازگی این هم مدرسه دوباره تعمیر شده و مورد استفاده طلاب علوم دینی قرار گرفته است. در کتیبه‌ای که به خط نسخ روی کاشی لاجوردی نوشته شده و در ایوان غربی قرار دارد، وقف‌نامه و فهرست موقوفات این مدرسه توسط خوشنویسی به نام علی سکاکی مکتوب شده است.

به گزارش تسنیم، برای معرفی مدارس علمیه و تاریخی شهر قزوین که پیشینه تاریخی برخی از آنها به دوران مغول و صفویه می‌رسد، تلاش‌های زیادی از سوی نهادهای متولی به ویژه میراث فرهنگی صورت نگرفته است و شایسته است که در جهت شناساندن و معرفی بیشتر این اماکن تاریخی آثار مستند و تلویزیونی از این بناهای زیبا و جذاب تهیه شود.

انتهای پیام/ن