ماهوارههای عبوری از آسمان ایران را رصد میکنیم/ تولید سامانه نقشهبرداری با هوش مصنوعی/ گفتگو با امیر فخری
رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح میگوید این سازمان با رصد ماهوارههای عبوری از آسمان کشور اطلاعات مورد نیاز در این زمینه را به نیروهای مسلح ارائه میدهد.
گروه دفاعی خبرگزاری تسنیم ـ سید محمد طاهری: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح در سال 1300 به عنوان شعبه نقشهبرداری اداره رکن دوم (اطلاعات) ارتش تأسیس شد و مسئول تهیه نقشههای مورد نیاز ارتش بود.
پس از آن، با گسترش دامنه علم جغرافیا، محدوده فعالیتهای این اداره نیز گسترش یافت و در سال 1313 اداره نقشهبرداری ارتش به اداره جغرافیایی ارتش ارتقا یافت.
در سال 1347 قانون تشکیل سازمان جغرافیایی در مجلس وقت تصویب و با ادغام سازمان نقشهبرداری کشور با اداره جغرافیایی ارتش، سازمان جغرافیایی کشور در وزارت جنگ آن زمان تأسیس شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان جغرافیایی کشور توسط شورای انقلاب منحل شد اما با شروع جنگ تحمیلی و ضرورت نیاز به اطلاعات مکانی، دوباره نگاهها به سمت سازمان جغرافیایی معطوف و این بار اداره جغرافیایی در وزارت سپاه تشکیل شد.
در سال 1367 با ادغام وزارت سپاه در وزارت دفاع و تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، اداره جغرافیایی وزارت سپاه و اداره جغرافیایی ارتش هم با یکدیگر ادغام شده و سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح تشکیل میشود.
حالا گستره فعالیتهای این سازمان از تهیه نقشه فراتر رفته و تمامی اطلاعات مکانی مورد نیاز نیروهای مسلح را تأمین میکند. علاوه بر این، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح وظیفه تأمین کلیه اطلاعات جغرافیایی مورد نیاز نیروهای مسلح در داخل و خارج از کشور را برعهده داشته و به همین جهت یکی از مهمترین سازمانهای پشتیبان نیروهای مسلح به شمار میرود.
خبرنگار دفاعی تسنیم در گفتگویی با امیر سرتیپ دوم مجید فخری رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح به ابعاد مختلف فعالیت این سازمان پرداخته است که در ادامه آن را میخوانید:
***
تسنیم: آنچه که مردم از سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح در ذهن دارند بیشتر پیرامون انتشار نقشه است و خیلی از ابعاد فعالیتهای این سازمان اطلاع چندانی ندارند. اما همانطور که از نام این سازمان پیدا است فعالیتهای آن مربوط به همه عرصههای جغرافیایی میشود. به عنوان سؤال اول بفرمایید که مأموریت و وظایف سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح چیست؟
امیر فخری: سال 1300 اولین ارگان رسمی نقشهبرداری کشور در ارتش تأسیس شد و از آن زمان تا امروز حوزههای مختلف کاری به مأموریتهای سازمان جغرافیایی اضافه شده است.
این فعالیت با نقشهبرداری زمینی، ژئودزی [زمینسنجی] آغاز و با نقشهبرداری هوایی و تولید اولین نقشههای پوششی کشور به اوج خود رسیده است و با توسعه فناوریهای دادهبرداری و تولید اطلاعات مکانی به مأموریتهای سازمان جغرافیایی هم اضافه شده است و امروز سازمان جغرافیایی در عرصههای مختلفی مانند جمعآوری دادههای زمینی، دریایی، هوایی و فضایی برای مأموریتهای نیروهای مسلح و کمک به عمران و آبادانی کشور فعالیت میکند.
موضوعات مرتبط با جغرافیای ایران مانند منابع آب، خشکسالی، آلودگی هوا، رودخانهها، دریاچهها و تولید فرهنگها، اطلسها، نمایهها و تحلیلها برای هشداردهی در مورد مسائل مختلف در مأموریت سازمان جغرافیایی است.
از سوی دیگر مطالعه و ارائه اطلاعات درباره غرب آسیا ایران، در حوزههایی مانند آب و هوا و اقلیم برای مثال ایجاد یک سد در یک کشور همسایه که سبب ایجاد ریزگردها میشود و روی اقیلم ما تأثیرگذار است از موضوعات مورد توجه سازمان است.
برای مثال وقتی مسأله آب میتواند در یک منطقه تبعات امنیتی داشته باشد نیروهای مسلح و به تبع آن سازمان جغرافیایی باید از زمانهای قبل روی این مسائل تمرکز کند و تحلیلهای مناسبی را در حوزههای آمایش سرزمینی و دفاعی ارائه دهد.
تسنیم: نیروهای مسلح در حوزههای مختلف به اطلاعات جغرافیایی نیازمند هستند. در این حوزه چه خدماتی را به نیروهای مسلح ارائه میدهید؟
امیر فخری: هر سربازی که روی زمین راه میرود، هر شناوری که روی دریا حرکت میکند و هر هواپیما و یا فضاپیمایی که روی آسمان حرکت میکند نیازمند اطلاعات جغرافیایی است.
نیاز نیروهای مسلح به دادههای مکانی روزآمد و دقیق همواره در سطوح تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی نیروهای مسلح وجود دارد. سازمان جغرافیایی از ابتدای تأسیس تا امروز مسئولیت تأمین اطلاعات جغرافیایی و دادههای مکانی مورد نیاز نیروهای مسلح را داشته است.
امروز این موضوع ابعاد پیچیدهتری به خود گرفته است؛ از زیر زمین تا سطح زمین و زیر بستر دریا تا سطح دریا و از هوا تا فضا به این دادهها نیاز است و اگر امروز شما میخواهید یک ماهواره را به فضا بفرستید باید مسیری را که قرار است پیمایش کند از قبل پیشبینی کنید و آنچه که در فضا پیش روی این ماهوارهبر هست در حوزه اطلاعات مکانی است و سازمان مسئولیت دارد این اطلاعات را ارائه کند.
از سوی دیگر، تأمین نقشههای مورد نیاز نیروهای مسلح از سطوح تاکتیکی، عملیاتی تا سطوح راهبردی برای تصمیمگیری سران نیروهای مسلح و تهیه آنها از سراسر دنیا با توجه به شرایط خاصی که داریم از وظایف سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح است.
تسنیم: آیا فعالیت شما محدود به مرزهای جمهوری اسلامی است یا تهیه اطلاعات ورای مرزهای کشور که مرتبط با حوزههای مختلف جغرافیایی در کشور است هم مربوط به شما است؟ در این حوزه چه فعالیتی کردهاید؟
امیر فخری: هر جایی که نیروهای مسلح فعالیت دارند نیازمند نقشه هستند. فرضاً یک ناوگروه از نیروی دریایی راهبردی ارتش به اقیانوسها سفر میکند مأموریتهایی که در ورای مرزهای آبی کشور انجام میدهند نیازمند نقشه است و یا هر نماینده از کشور در هر جایی نقش مستشاری ایفا میکند، نیازمند نقشه است.
علاوه بر تهیه نقشه، جمعآوری تمامی اطلاعات جغرافیایی رخدادهای طبیعی و غیر طبیعی که در کشورهای همسایه ما رخ میدهد و به نوعی میتواند مرتبط با ما باشد جزو وظایف سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح است.
برای پایش مستمر جغرافیای ایران و منطقه غرب آسیا از دو سه سال قبل تولید یک نشریه را در دستور کار خودمان قرار دادیم به نام «رصد جغرافیایی» که به بررسی همه رخدادهای جغرافیایی میپردازد.
علم جغرافیا با تمامی زیرشاخههایش حدود 35 رشته است که در سطح دکترا و پسا دکترا در دانشگاههای جهان تدریس میشود.
بنابراین حوزه جغرافیا بسیار گسترده است؛ برای مثال جغرافیای جمعیت به تمامی مسائل مرتبط با حوزه جمعیت میپردازد و ما باید تمام مسائل مرتبط با حوزه جمعیت در کشور و کشورهای همسایه را بدانیم تا با توجه به این تحلیلهایی که صورت میگیرد بتوانیم نیازمندی اطلاعاتی نیروهای مسلح در این حوزه را فراهم کنیم. بنابراین حوزههای فعالیت سازمان جغرافیایی به گستردگی حوزه جغرافیا است.
تسنیم: حکمرانی آب موضوع بسیار مهمی برای کشور ما است و ما مرزهای آبی مهمی داریم و در حوزه تأمین آب هم یک کشور خشک محسوب میشویم. ارائه اطلاعات جغرافیایی در این حوزه برای تصمیمگیری درست ما بسیار مهم است. چه اقداماتی در این حوزه داشتهاید؟
امیر فخری: موضوع حکمرانی آب به این اشاره دارد که ما چگونه بر اساس مطالعات و شناخت از منابع آب خودمان توانستهایم با تعامل و همکاری و فرهنگسازی این منابع را درست استفاده کنیم.
اصل موضوع این است که ما دستگاههای زیادی در کشور داریم که با موضوع مدیریت آب در ارتباط هستند و بیشتر به دنبال اجرای سیاستهای دستگاهی خودشان هستند. برای مثال وزارت کشاورزی مأموریت دارد با توجه به عرصههای در اختیار، سطح زیر کشت را در کشور طوری مدیریت کند که بتواند محصولات استراتژیک را برای کشور تأمین کند. در اینجا افزایش سطح زیر کشت به عنوان هدف مطرح میشود. وزارت نیرو هم مأموریت دارد از یک طرف برق مورد نیاز را تولید کند و از طرف دیگر این منابع را طوری مدیریت کند که آب مورد نیاز صنعت و کشاورزی و آب آشامیدنی را تأمین کند.
وقتی منافع این دستگاهها به تضاد میرسد، مشکلات جدی برای کشور به وجود میآید. این شده که الآن ما چند صد هزار چاه غیر مجاز در کشور داریم. ما نیاز به نهاد فرادستگاهی داریم که بتواند نیاز کشور در حوزه سیاستهای کلان حوزه آب را تنظیم کند و تضاد منافعی با سایر دستگاهها نداشته باشد. پس موضوع آب بیشتر به نحوه استفاده صحیح از منابع موجود مربوط است تا هم بتوانیم کشاورزی را توسعه بدهیم و هم بتوانیم منابع آبمان را درست مدیریت کنیم.
خُب، تمامی موضوعات مرتبط با سد سازی و سفرههای آب زیرزمینی در این حیطه قرار میگیرند. ما به هر حال از نزدیک هفتاد سال پیش دچار مشکلات آبی بودهایم و امروز با معضل بزرگی به نام فرونشست مواجهیم و اگر میخواهیم از این بعد موضوع را مدیریت کنیم تا دچار مشکلات بیشتر نشویم و بیش از این جغرافیا را دچار آسیب نکنیم، نیازمند هماهنگی هستیم تا سیاستهای کلان در این حوزه را تنطیم و بر اجرای آن نظارت کنیم.
در این حوزه ما در ارتباط با دانشگاهها، انجمنهای علمی، دستگاههای دولتی تلاش میکنیم کمک فکری برای تصمیمگیرندگان فراهم کنیم. البته نیروهای مسلح نیز در این حوزه مأموریتهایی دارند که باید نیاز آنها را هم تأمین کنیم.
تسنیم: فکر نمیکنید تعداد سازمانهایی که در حوزه جغرافیا در کشور فعالیت میکنند و دچار موازیکاری هستند، مشکلساز است؟ به نظر بیش از اینکه نیاز باشد در یک حوزه خاص نهاد فرا دستگاهی ایجاد کرد باید در حوزه جغرافیایی یک نهاد جامع ایجاد کرد تا اطلاعات متقن جغرافیایی را به کشور ارائه کرد. حالا فکر کنید مشکل آب حل شد خوب همین مشکل در سایر حوزهها به وجود میآید.
امیر فخری: در همه دنیا این مشکل وجود داشته است. ما مطالعات تطبیقی کردیم و دیدیم در برخی کشورها از 50 سال پیش سازمانهای مختلفی در حوزه اطلاعات مکانی و جغرافیا ایجاد شده و با همین مشکلاتی که ما دست و پنجه نرم میکنیم، روبرو بودهاند. اما برخی از آنها از 10 سال پیش به این فکر افتادهاند که یک نهاد جامع و قدرتمند داشته باشند تا همه این حوزهها را مدیریت کند.
تسنیم: در سالهای اخیر اقدامات خوبی در حوزه سنجش از دور در سازمان شکل گرفته است، در این باره توضیح دهید.
امیر فخری: در حوزه سنجش از دور، هم نیازمند ماهواره هستیم و هم بخشی از آن توسط سامانههای هوایی انجام میشود. ما موضوع بهکارگیری فناوری سنجش از دور را جدی دنبال کردیم. از دادههای سنجش از دور برای تولید نقشههای توپوگرافی استفاده میکردیم اما امروز از این اطلاعات در حوزه مدیریت بحران کشور مانند سیل و زلزله و آلودگی هوا استفاده میکنیم.
از این فناوری برای تولید نقشههای کاربری زمین هم استفاده کردهایم. با گروهی از برجستگان حوزه سنجش از دور داخل و خارج از کشور کاری را شروع کردیم. در سال 98 برای تولید تمام نقشههای کاربری زمین یک سال زمان در نظر گرفته بودیم اما الآن این ادعا را داریم که میتوانیم این کار را یکروزه انجام دهیم. این گروه سامانهای را تولید کردهاند که با استفاده از هوش مصنوعی میتواند در حداقل زمان نقشه کاربری زمین در پهنه مورد نظر را تهیه کرد.
در حوزه معدن به صورت ویژه کار کردیم. در حوزههای کشاورزی در مقولههای مختلف مانند سطح زیر کشت و آفات گیاهی پیشنهاداتی را به وزارت کشاورزی دادهایم و هم اکنون با سازمان آبخیزداری کشور در حال همکاری هستیم.
تسنیم: یکی از نیازهای کشور ایجاد منظومه ماهوارهای موقعیتیابی است؛ هرچند شما الآن هم اطلاعات چهار منظومه موقعیتیابی جهانی را دریافت میکنید؛ در این حوزه چه برنامههایی دارید؟ یعنی گلوگاه اصلی در راه رسیدن به منظومه ماهوارهای چیست، آیا ساخت ماهواره مسأله اصلی است یا پرتاب آن؟
امیر فخری: ما چند کار را در حوزه موقعیتیابی همزمان به پیش میبریم. سامانه موقعیتیاب ملی با همکاری دانشگاه مالک اشتر در حال تکمیل شدن است، که این سامانه به عنوان سامانه زمینی قرار است نیازمندی ما را پشتیبانی کند.
قبلاً این نگرانی وجود داشت که اگر ارسال داده از ماهوارههای GPS قطع شود برای ناوبری دچار مشکل میشویم مخصوصاً در مواقع بحرانی که دادهها را با خطا میفرستند. اما الآن چهار منظومه ماهوارهای در فضا قرار دارد که از دادههای آنها استفاده میکنیم. گیرندههایی را با همکاری شرکتهای دانشبنیان طراحی کردهایم که این گیرندهها اطلاعات هر چهار منظومه را به صورت همزمان به ما میدهد و اگر یک منظومه اطلاعتش را با خطا به ما بدهد از دادههای دیگری استفاده میکنیم و در فرآیند کلی مشکلی به وجود نمیآید.
یکی از گلوگاههای ما نرمافزار پردازش دادههای منظومههای موقعیتیابی بود که الآن یکی از شرکتهای دانشبنیان که سازمان از آن حمایت کرده این نرمافزار را طراحی کرده است و به این ترتیب ما گلوگاههای سخت و نرمافزاری را با کمک شرکتهای دانشبنیان برطرف کردهایم و الآن در حال دریافت و پردازش اطلاعات هستیم.
اما این موضوع ما را از داشتن منظومه ماهوارهای مستقل بینیاز نمیکند کما اینکه بسیاری از کشورهای مستقل دنیا به دنبال ایجاد این منظومه رفتهاند. چون اطلاعات این منظومهها فقط مربوط به مکان نیست و ما الآن از دادههای این چهار منظومه برای بسیاری از کارهای دیگر استفاده میکنیم. برای مثال برای اطلاع از وضعیت لایههای مختلف جوّی از این اطلاعات استفاده میکنیم. امواجی که از لایههای مختلف جوی عبور میکنند دارای مفهوم هستند و بنابراین از این تغییرات در رابطه با اینکه چه اتفاقی در لایههای بالایی جو میافتد و چه تأثیری روی مسائل اقلیمی ما دارد استفاده میکنیم و روی پردازش این اطلاعات کارهای ویژهای انجام دادهایم.
پس ما منظومه ماهوارهای برای موقعیتیابی نیاز داریم و زمانبندی لازم در این خصوص در عرصه فضایی کشور انجام شده است تا در یک بازه زمانی مشخص تعدادی ماهواره موقعیتیاب در فضا داشته باشیم که با هماهنگیای که سازمان فضایی کشور با وزارت دفاع دارد، امیدواریم این مسأله محقق شود. امیداریم به زودی شاهد قرارگیری منظومه ماهوارههای سنجش از دور و موقعیتیاب ملی در فضا باشیم.
تسنیم: رصد ماهوارهها هم یکی از وظایف سازمان شما است، اصولاً این کار به چه منظوری صورت میگیرد و در این حوزه چه توانمندیای دارید؟
امیر فخری: اینکه بدانیم چه ماهوارههایی از آسمان ایران عبور میکنند و چه مأموریتی دارند، برای ما مهم است. همه کشورهای پیشرفته دنیا این کار را میکنند و اینکه هر پرندهای که از آسمان کشورها عبور میکند میتواند نیات خیرخواهانه داشته باشد و یا برای جاسوسی استفاده شود.
سایت رصد ماهواره امام جعفر صادق(ع) در جاسب
بنابراین اینکه از فضای کشورمان مراقبت کنیم، مأموریت نیروهای مسلح است. همچنان که با تجهیزات مختلف عبور و مرور هواپیماها را رصد میکنند رصد ماهوارهها هم به عهده نیروهای مسلح است و بخشی از این کار به عهده سازمان است و ما با رصد انواع ماهوارهها اطلاعات لازم را به سازمانهای مختلف کشور ارائه میدهیم.
تسنیم: آیا الآن در زمینه نقشهبرداری از فناوری رادار سار استفاده میکنید؟
امیر فخری: رادارهای سار دادههای خوبی برای شناخت عوارض به ویژه اطلاعات ارتفاعی برای ما فراهم میکنند که برای تهیه نقشههای توپوگرافی برای ما اهمیت فراوانی دارد. در این زمینه ارتباط خوبی را با صنایع برقرار کردهایم و این سنجندهها تستهای موفقی هم داشته است و این فناوری در کشور بومی شده؛ دادههای بسیار مناسبی را برای سازمان میتواند تولید کند.
تسنیم: آیا در حوزه پهپادی به نوع خاصی از پهپاد برای کار خودتان نیاز دارید یا با همین پهپادهای موجود میتوانید کار کنید؟ اصولاً در حوزه پهپادی به چه توانمندی دست یافتهاید؟
امیر فخری: ما از پهپادها برای نقشهبرداری در پهنههای داخل کشور استفاده میکنیم. خُب اطلاع دارید که محدوده زمانی عکسبرداری هوایی در این بازه زمانی 9 صبح تا سه بعد از ظهر انجام میشود و برای این بازه زمانی پهپادی که بتواند 6 ساعت مداومت پروازی داشته باشد، برای ما کافی است.
بر همین اساس هم با مجموعههای وزارت دفاع و شرکتهای دانشبنیان ارتباط داشتیم. الآن گونههای مختلفی از این نوع پهپادها را استفاده میکنیم و مشکلی در این زمینه نداریم.
پهپاد خاص کار ما که به پهپادهای فوتوگراومتری معروف هستند، فقط لازم است عکسها دقیق باشد و امکان تولید نقشه را به ما بدهد. لذا ما به پهپاد با ثبات و پایداری هنگام عکسبرداری نیاز داریم.
تسنیم: چند سالی است که شما نمایشگاه ایران ژئو را برگزار میکنید. هدف از برگزاری این نمایشگاه چیست و چه آوردهای برای شما داشته است؟
امیر فخری: ما برای ارتباط با شرکتها و برونسپاری فعالیتها به بلوغ سازمانی و بلوغ شرکتهای خصوصی نیاز داریم. سازمان از گذشته بسیاری از کارهای خود را با شرکتهای خصوصی پیش برده است؛ زیرا بسیاری از فعالیتهای ما غیرنظامی است. این چند سال اخیر هم تعداد شرکتهایی که در این عرصه وارد شدند، بیشتر شده است. سال 97 حداکثر 2 شرکت در عکسبرداری هوایی داشتیم الآن بیش از 100 شرکت در این عرصه فعالیت دارند.
حوزه کار گسترش پیدا کرده است و فعالیت حوزه جغرافیایی هم بیشتر شده و دستگاههای دولتی به این اطلاعات بیشتر نیاز پیدا کردهاند و به تبع آن شرکتها هم به سمت رفع این نیازها پیش رفتهاند.
ما این نمایشگاه را با این نیت برگزار کردیم که هم شرکتهای دانشبنیان و هم دستگاههای دولتی تواناییها و نیازمندیهای خودشان را ارائه دهند. همچنین در این نمایشگاه نشستهایی را برگزار کردیم که نیازها به قابلیتها پیوند بخورد. در این نمایشگاه دانشگاهها حضور داشتند و ظرفیت شرکتهای دانشبنیان خودشان را ارائه کردند. همچنین دستگاههای متولی تولید اطلاعات مکانی با هم در یک جا حضور داشتند و اینها توانستند با هم مذاکره و هماندیشی کنند و این میتواند آغازگر جنبشی در حوزه اطلاعات مکانی باشد.
تسنیم: از چند سال قبل با هند ارتباط خوبی برای دریافت اطلاعات ماهوارهای برقرار کردید. طی این چند سال چه فعالیت مؤثری در حوزه ارتباط بینالمللی انجام دادهاید؟
امیر فخری: با کشورهای متعددی رفت و آمد داشتیم و اتفاقات خیلی خوبی افتاده است که هم عرصه صادرات خدمات فنی جغرافیایی در آینده نه چندان دور رخ میدهد و تأمین نیازمندیهای ما از سایر کشورها صورت میگیرد. هر جایی که دیپلماسی روابط خوبی برقرار کرده است حوزه اطلاعات مکانی هم سعی کرده خدماتی را ارئه دهد یا از ظرفیت و دانش آن کشور استفاده کند.
این حوزه، حوزه بسیار گستردهای است که نیازهای مختلف در آن به هم پیوند خوردهاند و عرصه برای صادرات خدمات مهندسی در این زمینه و انتقال فناوری فراهم است.
اطلاعات مکانی در همه عرصههای تصمیمگیری کشور مورد نیاز است و تصمیمگیریای میتواند درست باشد که بر پایه اطلاعات درست صورت بگیرد. ما از منظر اطلاعات مکانی دانشگاههای خوب و اساتید مطرح داریم که ظرفیتهای بزرگی برای کشور هستند و در چند سال اخیر شرکتهای دانشبنیان خلاقی در این عرصه وارد شدهاند.
دادهها و اطلاعات در دستگاههای متعدد پراکنده است؛ موازیکاری و دوبارهکاری زیاد صورت میگیرد؛ انسجام فعالیتها و تمرکز دادهها کمک میکند از ظرفیتهای موجود برای مدیریت بهتر کشور استفاده کنیم.
اگر در سطح کلان کشور سیاستگذاری و سرمایهگذاری بهتری در این عرصه صورت گیرد جایگاه بهتری در جهان خواهیم داشت. بر اساس ارزیابیهای سال 2018 رتبه هفتم را در منطقه داریم که بر اساس چشمانداز باید رتبه اول را داشته باشیم و برای دستیابی به این جایگاه باید سرمایهگذاری و حمایت بهتری از این حوزه صورت گیرد و یک نهاد قدرتمند برای راهبری حوزه جغرافیایی در کشور به وجود آید و منابع را متمرکز کند تا عواید آن برای بهکارگیری همه ظرفیتهای کشور در عرصه جغرافیایی به میدان آید.
انتهای پیام/؛