آیا امام حسین حج خود را نیمه تمام رها کرد؟
درباره حج سال ۶۰ امام حسین دو دیدگاه مطرح است؛ برخی می‌گویند امام حسین ابتدا نیت حج واجب داشته اما آن را به حج عمره برگردانده و عده‌ای معتقدند که امام حسین از ابتدا با نیت حج عمره وارد مکه شده است؛ در این مطلب این دو دیدگاه بررسی شده است.
به گزارش تسنیم در برخی نقل‌های تاریخی آمده است امام حسین برای اینکه به دست مأموران یزید بن معاویه دستگیر نشود، حج خود را ناتمام گذاشت و نیتش را از عمره تمتع به عمره مفرده برگرداند و در روز ترویه (8 ذی‌الحجه) مکه را به سوی کوفه ترک گفت؛ اما بر اساس برخی شواهد تاریخی و روایات، امام حسین از همان ابتدا، نیت عمره مفرده داشت و اصلا حج را شروع نکرد تا آن را ناتمام بگذارد؛ چراکه قربانی نکرد و از میقات، احرام نبست و از پیش برای رفتن آماده بود.
بررسی تاریخی، حدیثی
درباره خروج امام حسین(ع) از مکه دو دیدگاه وجود دارد، برخی آن را حج ناتمام نامیده‌اند چراکه معتقدند امام حسین(ع) حج خود را تبدیل به عمره مفرده نموده و از مکه خارج شد، اما بنابر دیدگاه دیگر، امام حسین(ع) از ابتدا نیت عمره مفرده کرده بود نه حج.
دیدگاه اول: عمره تمتع
بنابر دیدگاه برخی عالمان شیعه، امام حسین(ع) در آغاز قصد حج تمتع داشت؛ ولی مجبور شد آن را ناتمام بگذارد. شیخ مفید در کتاب الارشاد می‌نویسد:
«وقتی امام حسین(ع) تصمیم گرفت به عراق برود، خانه خدا را طواف و بین صفا و مروه سعی کرد و از اِحرام خود خارج شد و آن را عُمره قرار داد؛ زیرا با دستگیر‌شدن در بین مناسک نمی‌توانست اعمال حج را به پایان برساند؛ چون می‌خواستند او را دستگیر کنند و نزد یزید بن معاویه ببرند؛ از این روی امام با خانواده خود و شیعیانِ همراهش از مکه خارج شدند.»
فتال نیشابوری در روضة الواعظین، شیخ طبرسی در اعلام الوری، سیدمرتضی عسکری و برخی مُحَدّثان و مورخان با این نظر همراه‌اند.
دیدگاه دوم: عمره مفرده
برخی بر خلاف قول اول، گفته‌اند امام حسین(ع) برای عمره تمتع مُحرِم نشد و عمره تمتعش را به عمره مفرده تبدیل نکرد، بلکه امام(ع) با عمره مفرده وارد مکه شد و با طوافِ وداع یا عمره مفرده ماه ذی الحجه، بدون تبدیل نیت، از مکه خارج شد.
برای این نظر، شواهدی تاریخی و روایی ارائه شده است:
شواهد تاریخی دیدگاه دوم
1. امام حسین(ع) از ابتدا تصمیم داشت از مکه خارج شود و از شهادت خود در کربلا مطلع بود؛ چراکه پیش از حرکت از مدینه به سوی مکه، در عالم خواب از پیامبر(ص) شنیده بود: «ای حسین! گویا به همین زودی می‌بینم که در سرزمینی به نام کربلا کشته و ذبح می‌شوی.
2. حرکت امام از مدینه به مکه، در ماه‌های عمره مفرده یعنی ماه‌های رجب و شعبان صورت گرفته است، نه در ماه‌های حج (شوال، ذی القعده و ذی الحجه.)
3. امام حسین(ع) سه روز قبل از حرکت، با ابن عباس و محمد حنفیه و دیگران گفتگوهایی کرد و آنان اصرار می‌کردند امام از رفتن به عراق منصرف شود. امام به ابن عباس گفت: «تصمیم گرفته‌ام در این یکی دو روز به جانب عراق حرکت کنم ان شاء الله.» همچنین امام در روز هفتم یعنی یک روز قبل از حرکت گفت: «من فردا صبح حرکت خواهم کرد ان شاء الله». از این گفتگو فهمیده می‌شود که امام قصد حج نداشت، بلکه مقدمات سفر به عراق را آماده کرده بود.
4. با توجه به روایت امام صادق(ع) که در شواهد روایی خواهد آمد امام قصد عمره تمتع نکرد؛ زیرا برای این کار باید به یکی از میقاتهای پنجگانه میرفت و اِحرام می‌بست نه در اَدنی الحِل. این مطلب یعنی حضور در مواقیت خمسه که فرسنگها از مکه فاصله دارد، برای امام نه در تاریخ آمده و نه در جوامع روایی ذکره شده است.
5. حاجی‌ای را که دشمن یا دیگری از حج وا داشته «مصدود» گویند. بنابر احکام حج، چنین فردی می‌تواند در همان محل ممنوع‌شده، یک شتر یا گاو یا گوسفند قربانی کند و بعد از تقصیر از احرام خارج شود. اما درباره حج امام(ع) هیچ اشاره‌ای به قربانی‌کردن نشده است تا قرینه‌ای برای مصدودبودن امام باشد.
6. گفتار ابومِخنَف که می‌گوید: «حسین بر گِرد خانه خدا طواف کرد و بین صفا و مروه سعی نمود و کمی از موی خود را چید و از عمره خود بیرون آمد. آنگاه به سوی کوفه روانه شد و ما همراه مردم به منا رو کردیم» در این سخن هیچ اشاره‌ای به این نشده است که امام حج را به عمره مفرده تبدیل کرد.
شواهد روایی دیدگاه دوم
1. حدیث صحیح ابراهیم بن عمر الیمانی: از امام صادق(ع) درباره کسی سؤال شد که در ماه‌های حج، عمره مفرده به‌جا آورده، سپس به شهر خود بازگشته است. امام فرمود: جایز است... حسین بن علی(ع)، روز ترویه به سوی عراق رفت؛ در حالی که به عمره مفرده مُحرِم شده بود.
2. صحیحه معاویة بن عمار: معاویة بن عمار گوید به امام صادق(ع) عرض کردم فرق عمره تمتع و مفرده چیست؟ امام فرمود: عمره تمتع با حج مرتبط است و کسی که عمره مفرده انجام می‌دهد هنگامی که آن را به پایان برساند، می‌تواند به هرجا که می‌خواهد برود و امام حسین(ع) در ذی الحجه عمره مفرده به‌جا آورد، سپس در روز ترویه به عراق رفت...
مضمون گفتار سیدمحسن حکیم در کتاب مُستَمسَک العُروه الوثقی، آیت الله خویی در المعتمد، آیت الله گلپایگانی در کتاب تقریرات البیع و محقق نجفی در جواهر الکلام این است که از ظاهر این روایات معلوم می‌شود خارج‌شدن امام حسین(ع) از مکه به سوی عراق در روز ترویه از باب اضطرار نبوده است، بلکه امام عمره مفرده انجام داده است.
نتایج فقهی
خروج امام حسین(ع) از مکه در روز ترویه از چند نظر مورد توجه فقها قرار گرفته است.
1- از مباحث مطرح در مورد حج، بحث در مورد جواز خروج فرد از مکه در ایام دهه ذیحجه است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع) فردی که وارد مکه می‌شود چنانچه تا ماه ذی‌الحجه در مکه بماند نمی‌تواند از مکه خارج شود و باید بماند و حج را به جای بیاورد. ابن براج از فقهای شیعه با توجه به این روایت و روایات دیگر فتوا داده است که اگر فردی روز ترویه در مکه باشد باید احرام حج ببندد و به منا برود و حج به جای بیاورد. برخی دیگر از فقها با استناد به برخی روایات گفته‌اند که فرد می‌تواند در دهه اول ذیحجه از مکه خارج شود حتی اگر اضطراری هم در کار نباشد.
2- یکی از مباحثی که فقها مطرح کرده‌اند این است که آیا امکان تبدیل نیت وجود دارد یا چنین چیزی امکان ندارد. برخی از فقها می‌گویند امکان تبدیل نیت وجود ندارد و بنابراین این قول که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تبدیل کردند با قواعد فقهی مطابقت ندارد. اما اگر فقیهی بتواند ثابت کند که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تغییر دادند آنوقت آن قاعده فقهی را هم مخدوش کرده است.
3-یکی دیگر از مباحثی که فقها طرح کردند، بحث درباره جواز انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه است. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه جایز نیست در مقابل گروهی با تمسک به برخی روایات دیگر مدعی هستند که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه صحیح است. اگر اثبات شود که امام حسین عمره مفرده را انجام دادند آنگاه قول دوم تثبیت می‌شود.
استناد فقها به دو روایت
فقهای شیعه به این دو روایت استناد می‌کنند و طبق عمل امام حسین (علیه‌السّلام) (به منزله سنت) فتوا می‌دهند. برای نمونه:
1. آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم، با اشاره به دو روایت مورد بحث، می‌فرماید: ... در مقابل اخبار یاد شده که اهل بیت روایت کرده‌اند، نمی‌توان به آنچه در بعضی از کتاب مقتل آمده که امام حسین عمره خود را عمره مفرده قرار داد، اعتماد کرد. مفاد کتب مقتل این است که عمره امام عمره تمتع بوده و آن را به افراد تبدیل کرد»؛
2. مرحوم آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی می‌فرماید: «شکی نیست که از دو روایت گذشته (روایت ابراهیم یمانی و معاویة بن عمار) استفاده می‌شود که خروج امام حسین (علیه‌السّلام) در روز ترویه، طبق قاعده بوده؛ نه به دلیل اضطرار ... کسی که نمی‌خواهد حج انجام دهد، برای او خروج از مکه، حتی در روز ترویه، جایز است.»
گفتنی است که از روایت اول استفاده می‌شود امام هنگام ورود به مکه (سوم شعبان) ؛ محرم به احرام عمره مفرده بوده و همان زمان عمره را انجام داده است؛ اما از روایت دوم استفاده می‌شود که حضرت پیش از خروج از مکه (روزهای اول ذی‌الحجه) عمره مفرده انجام داده است و جمع این دو (یعنی انجام دو عمره در ظرف چهار ماه اقامت امام در مکه) ممکن است.
شواهد فقهی دو روایت
علاوه بر دو روایات گذشته، شواهد فقهی دیگر نیز گواهی می‌دهد عمره‌ای که امام حسین انجام داد، عمره مفرده بوده است. آن شواهد از این قرارند:
1. اگر امام در ماه ذی الحجه، محرم به احرام تمتع شده بود، باید برای بستن احرام به یکی از میقاتهای پنجگانه (مسجد شجره، جحفه، یلملم، قرن المنازل و وادی العقیق) میرفت که هرکدام فرسنگها تا مکه فاصله دارد؛ اما حضور امام در هیچ یک از آنها در تواریخ یا جوامع روایی ذکر نشده است؛
2. در فقه حج، ثابت شده است که اگر کسی پس از احرام عمره یا حج، مصدود شود (یعنی دشمن یا شخص دیگری او را از رفتن به مکه یا عرفات منع کند و راه دیگری هم نداشته باشد)، باید در همان محلی که ممنوع شده، قربانی کند و از احرام خارج شود؛ پس تنها با نیت تبدیل به عمره، از احرام خارج نمی‌شود.اگر امام حسین (علیه‌السّلام) پس از احرام، مصدود شده بود، می‌بایست به همین کیفیت قربانی می‌کرد؛ در حالی که چنین امری در تاریخ یا کتب حدیث ثبت نشده است.
انتهای پیام/
