روزگار کم فروغ ادبیات کودک و نوجوان-۷ | کتاب کودک خوب؛ نتیجه همفکری هم زمان نویسنده، تصویرگر و ناشر است

به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، مساله تصویرسازی برای کتاب کودک موضوع مهمی است که متاسفانه به نظر می‌رسد در بازار کتاب ما در سال‌های اخیر به آن بی‌توجهی می‌شود. معمولاً برای کودکان در کتاب‌ها شخصیت سازی نمی‌شود و کودکان ایرانی دربرابر انبوه انیمیشن‌های خارجی و کتاب‌های کودک ترجمه شده که تصویرهای آنها با اصلاحات دم دستی و ناشیانه به همان شکل منتشر می‌شوند، بی‌دفاع مانده است.

بنابراین تصمیم گرفتیم، این موضوع مهم را از تصویرگران کتاب کودک در کشورمان جویا شویم که آنها با مشکلاتی مواجه هستند و چه راهکارهایی پیشنهاد می‌دهند. ندا عظیمی تصویرگر کتاب کودکی است که آثار خوبی از خود به جای گذاشته است، با ناشران مطرح کار کارکرده و حتی کارهایش در خارج از کشور هم موفق بوده است. در این باره با این تصویرگر کودک گفت وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: جایگاه تصویرگری کتاب کودک در کشور ما را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تصویرگری در ایران جایگاه خوبی دارد، اما با توجه به ظرفیت‌های تصویرگرهای ما خیلی خوب نیست. ما تصویرسازهایی داریم که در سطح دنیا کار می‌کنند و بسیار معروف هستند و سفارش‌های خوبی می‌گیرند؛ اما اگر مقایسه کنیم جایگاه این تصویرگرها در ایران را با آنچه که باید باشند، خیلی جایگاه خوبی ندارند و این شاید به خاطر این باشد که حق الزحمه ها هنوز خیلی کم است. مهم‌ترین نکته در این عرصه این است که ما حق کپی رایت را هنوز در کشورمان نداریم. در مجموع ظرفیت‌های تصویر سازهای ما خیلی عالی است و تصویرگران خوبی داریم اما جایگاهشان آن طور که باید و شاید نیست.

تسنیم: به عنوان یک تصویرگر کتاب کودک با چه مشکلاتی در این عرصه مواجه هستید؟

همانطور که قبلا اشاره شد یکی از آنها عدم رعایت کپی رایت است. برای خود من پیش نیامده اما برای همکارانم پیش آمده که برای کتاب و نشریات کار کردند بعداً دیدند که تصویرهایشان انیمیشن شده یا حتی روی محصولات دیگر کار شده است و هیچ حق الزحمه‌ای برای این دوستان درنظر گرفته نشده است. یکی دیگر از مشکلات ما به عنوان تصویرگر این این است که با ناشران دوستانه کار می‌کنیم یعنی بدون قرارداد برای ناشران کار می‌کنیم. البته بخشی از این موضوع به خود ما بر می‌گردد که نباید این طور کار انجام شود ولی به خاطر اینکه سفارش‌های ما جریان‌هایی را که باید طی نمی‌کنند ما با مشکلات قرارداد با ناشران مواجه هستیم.

مشکل دیگر هم اینکه خیلی وقت‌ها در فرآیند چاپ کتاب، گرافیک کار یا نهایی شده تصاویر را نمی‌بینیم اما قاعده‌اش این است که تصویرگر نتیجه نهایی کارش پس از چاپ را هم ببیند. من از تجربه خودم می‌گویم؛ من با یکی از ناشران خوب کار کردم و بعد از مدتی کتابم به یک کشور اروپایی رفت. ناشرش با من تماس گرفت و خواست کار را ببینم و نظر نهایی را بدهم و بعد چاپ شود. اما در کشور خودمان بعضاً تغییراتی در تصویر می‌دهند و کار را به هم می‌ریزد و تصویرگر در جریان قرار نمی‌گیرد.

تسنیم: هزینه تصویرسازی در کتاب کودک نسبت به کل هزینه‌های نشر چقدر است و آیا ناشران حاضر به هزینه کردن در این زمینه هستند؟

 هزینه‌های تصویرسازی بهتر شده. اگر نسبت به سال‌های گذشته بسنجیم که دستمزدها چندین برابر شده، هزینه تصویر سازی افزایش داشته اما آن طور که باید برابری کند با وقتی که یک تصویر ساز می‌گذارد و باید زندگی‌اش را بگذراند، اصلاً برابر نیست. اما دقیقاً جواب این سؤال را نمی‌توانم بدهم چون نمی‌دانم کل هزینه نشر یک کتاب چه قدر است. ما ناشران کوچک و بزرگ داریم بعضی ناشران هم دولتی هستند و خیلی هزینه می‌کنند. در این باره نمی‌توانم نظری بدهم چون صاحب نظر نیستم.

تسنیم: آیا در تصویرگری کتاب کودک ما شخصیت سازی می‌شود یا معمولاً کپی تصاویر خارجی همراه با چند اصلاح ظاهری است؟

بله شخصیت سازی می‌شود در کتاب‌های کودک و این جوری نیست که صرفاً کپی از کتاب‌های خارجی باشد ما شخصیت سازی‌های خوبی در کتاب‌هایمان داریم و این شخصیت سازی جنبه اولیه و مهم‌ترش به نویسنده‌ها بر می‌گردد و نویسنده‌ها باید شخصیت را به خوبی در داستانشان بیاورند و ما به آن شخصیت شکل و تصویر می‌دهیم ولی خیلی وقت‌ها پیش می‌آید این اتفاق از از طرف نویسنده نیافتاده اما باز هم تصویرپرداز شخصیت پردازی خوبی کرده است. اصلاً معتقد نیستم ما در کتاب‌ها شخصیت سازی نداشته‌ایم.

تسنیم: ناشران ما چه قدر به تصویر سازی کتاب‌های کودک اهمیت می‌دهند و حاضر هستند برایش هزینه کنند؟

امیدوارم ناشران به تصویرسازی کتاب کودک اهمیت بدهند. اما خیلی وقت‌ها هم پیش می‌آید که ناشری برای کتاب هزینه نکند. البته بستگی ناشر است. ناشران هم مشکلات متعددی دارند و دوست دارند کتاب‌های متعددی داشته باشند و به خصوص تصویرسازی کتاب کودک هزینه جدایی دارد و بعضی از آنها نمی‌توانند این هزینه را بپردازند، مجبور هستند رو به ترجمه بیاورند و تصاویر را با ویرایش‌هایی منتشر کنند. به هر حال ترجمه کتاب هزینه کمتری خواهد داشت تا تهیه و تألیف صفر تا صد یک کتاب. ولی ناشرانی که من با آنها کار کردم علاقه به نشر کتاب‌های داخلی دارند، اما نمی‌دانم هزینه تصویرسازی برایشان چه قدر است و این به شرایط مالی ناشران بستگی دارد که در سال‌های اخیر همه دچار مشکلات بیشتری شده‌اند.

تسنیم: یک کتاب با تصویرگری نامناسب برای کودکان چقدر می‌تواند در ذهن و شخصیت آنها اثرگذار باشد؟ و در مقابل یک تصویرسازی خوب مناسب با فرهنگ ما در کتاب کودکان چه آثاری در بلند مدت بر ذهن و شخصیت نسل آینده خواهد گذاشت؟

این سؤال خیلی کلیدی است. من تا خودم یک فرزند 5 ساله دارم که خیلی کتاب برایش می‌خوانم پس کسی را کنار دستم دارم که خیلی دقیق درباره تصویرها و داستان‌ها نظر بدهد و نظرش هم در این مساله خیلی خیلی مهم است چون بچه‌ها واقعاً به تصاویر و حتی جزییات دقت می‌کنند و با دقت می‌بینند وقتی گروه سنی پایین‌تر است به بعضی‌چیزها اهمیت می‌دهند و وقتی بزرگ‌تر می‌شوند موارد بیشتری برایشان مهم است. فضایی که کل کتاب دارد اگر نامناسب باشد خیلی به تصور بچه‌ها صدمه می‌زند. حتی گاهی می‌بینیم رنگ‌های کتاب چرک است و  بچه‌ها کتاب را پس می‌زنند. ممکن است رنگ‌ها در تصویر سازی خوب بوده‌اند، اما در چاپ رنگها کدر و خراب شده‌اند و در نتیجه بچه‌ها اصلاً آن کتاب را دوست ندارند و حتی نمی‌خواهند داستان خوانده شود و به انتها برسد.

حتی ظاهر کتاب کودک هم خیلی مهم است. حتی در داستان‌ها مواردی است که آدم مردد می‌ماند چه طور آن را برای بچه توضیح دهد. چیزی که من خودم با آن مواجه بودم و به دوستان نویسنده‌ام هم گفته‌ام این است که تعدادی از کلمات واقعاً برای بچه‌ها قابل فهم نیست و باید در ویراستاری تغییر کند.

در تصویر پردازی هم همین است گاهی اگر زاویه‌های پیچیده و سختی در کار بیاید یا تصاویر آبستره بیاید واقعاً برای بچه‌ها قابل هضم نیست و ممکن است در ذهنشان مدت‌ها بماند و ممکن است سمت مطالعه کتاب‌های این شکلی نرود.

به هر حال این تاثیرگذاری بلند مدت است. کما اینکه خود ما از تصاویری که در دوران کودکیمان در کتاب‌ها بوده و توسط استادان بزرگ طراحی شده، هنوز در ذهنمان مانده است. مثل تصاویر استاد زرین کلک یا آقای ممیز و تمام استادانی که در برهه‌ای برای ما کار کردند و هنوز در ذهنمان است. این تصاویر آن قدر شیرین و لطیف هستند و در ذهنمان حک شده و هنوز هم که هنوز است آنها را به یاد داریم. به هر حال ماندگاری تصاویر در ذهن بچه‌ها جنبه با ارزشی است  و باید به بچه‌ها و ذهنیتشان احترام بگذاریم.

تسنیم: نکته پایانی و مد نظر شما در این حوزه چیست که دوست دارید درباره آن سخن بگویید؟

من از تجربه شخصی خودم می‌گویم به نظرم ما تصویرسازان قبل از تصویرسازی باید با نویسنده‌ها هم فکری کنیم و این جور نباشد که تصویرگر انتظار داشته باشد نویسنده عیناً چیزی را بنویسد و او همان را تصویرسازی کند. من با استادان بزرگ این حوزه حتی با خود آقای رحماندوست این چنین کار کردم. می نشستیم و درباره شعرها و داستان‌ها هم فکری می‌کردیم و حتی ایشان می‌گفتند من نظرم در این قسمت شعر یک دختر بچه بوده و این خیلی در نظر من تصویرگر تأثیر دارد.

خیلی جاها من به یک نویسنده گفتم مثلاً اگر تصویر یک حیوان باشد جذاب‌تر از یک آدم است و خلاصه هم فکری‌های بین تصویرگر و نویسنده خیلی مهم است و اینکه بگوییم اول متن نوشته شود و بعد تصویرسازی شود، درست نیست و این یک پروسه و سه ضلع یک مثلث متشکل از نویسنده و ناشر و تصویرگر است و این سه ضلع باید همزمان با هم فکر کنند و تصمیم بگیرند و در کتاب‌هایی که این همکاری هم زمان می‌افتد نتیجه نهایی خیلی بهتر است تا کتاب‌هایی که ناشر سفارش یک کتاب را به نویسنده بدهد و بعد متن آماده را به تصویرگر بدهند. حتی گرافیک بعد از تصویرسازی هم باید در این مثلث قرار بگیرد. تهیه کتاب یک کار گروهی است و هر چه این گروه از اولین قدم‌ها با هم باشند نتیجه بهتر خواهند بود.

انتهای پیام/