چالش زنگزور؛ موضع ایران درباره تحولات قفقاز چیست؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، ارمنستان و جمهوری آذربایجان در هفته‌های گذشته به مرز مشترک نیرو گسیل کردند و هفته‌هاست که گمان می‌رود جنگ جدیدی پیرامون کریدور مسدودشده لاچین به‌منظور ایجاد کریدور زنگزور، در قفقاز رخ خواهد داد.

ماجرا از این قرار است که باکو با مسدود کردن مسیر ارتباطی میان قره‌باغ به ارمنستان موسوم به دالان لاچین، تلاش می‌کند به ایروان فشار آورد تا آن کشور با اشغال بخشی از خاکش توسط جمهوری آذربایجان در استان سیونیک موافقت کند که در نتیجه آن خط ارتباطی میان باکو، نخجوان و ترکیه از درون ارمنستان برقرار شود.

«ایوان کیسیک» تحلیلگر مسائل سیاسی در یادداشتی که در وب‌سایت پرس‌تی‌وی منتشر شد به وضعیت بحرانی قفقاز و آتش زیر خاکستر رویارویی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان پرداخت و دالان فرضی زنگزور را که دولت الهام علی‌اف بر ایجاد آن اصرار دارد همچنین دیدگاه ایران درباره قره‌باغ را بررسی کرد.

در این نوشتار می‌خوانیم:

پس از افزایش دوباره تنش‌ها بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مورد سرزمین‌های مورد مناقشه، مقامات ایرانی مکرر هشدار دادند که هرگز اجازه تغییرات مرزی در قفقاز را نخواهند داد.

اخیراً دولت الهام علی‌اف آنچه را که عملیات ضد تروریستی نامید در قره‌باغ آغاز کرد و موجی از نگرانی در سراسر منطقه به وجود آورد. باکو اعلام کرده که روسیه و ترکیه را در این باره مطلع کرده است.

وزارت خارجه جمهوری آذربایجان در بیانیه‌ای خروج کامل نیروهای ارمنی از قره‌باغ را تنها راه صلح توصیف کرد و ارمنستان از شهروندان خود در خانکندی [مرکز استان خودمختار قره‌باغ] خواست تا پناه بگیرند.

در 3 سپتامبر، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران پس از دیدار با همتای ترکیه‌ای خود هاکان فیدان، موضع تهران را تکرار کرد که هیچ‌گونه تغییر ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز، از جمله تغییر مرزها را تحمل نخواهد کرد.

6 روز بعد، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در گفتگوی تلفنی با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، گفت که تهران آماده است تا نقش مؤثری در جلوگیری از درگیری جدید و هرگونه تغییر مرزهای تاریخی در منطقه مورد مناقشه ایفا کند.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در 10 سپتامبر گفت که مقامات جمهوری آذربایجان به تهران اطمینان داده‌اند که قصد حمله نظامی علیه ارمنستان را ندارند و تحرکات اخیر یک اقدام نظامی متعارف پیش از فصل زمستان است. در همان روز، ایران ادعای انباشت سربازان در مرز با جمهوری آذربایجان را بی اساس خواند.

کریدور زنگزور چیست؟

راهگذر زنگزور که گاهی اوقات نخجوان ـ سیونیک یا مِغری نیز نامیده می‌شود، یک راهگذر حمل و نقل پیشنهادی است که از استان سیونیک ارمنستان عبور می‌کند و جمهوری آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل خواهد کرد. این کریدور با عبور از دره رودخانه ارس، در جنوب ارمنستان در امتداد مرز با ایران و در غرب، به ترکیه ادامه می‌یابد. در حال حاضر تنها مسیر ارتباطی میان باکو با نخجوان فقط از مسیر خاک ایران است [که ایران برای اتباع جمهوری آذربایجان در مدت 30 سال گذشته فراهم کرده است.]

در توافق آتش‌بسی که به جنگ سال 2020 میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان پایان داد، بر بازگشایی مسیرهای ارتباطی مسدود شده تأکید شد اما دو کشور نیز این نکته را به روش‌های مختلف تفسیر می‌کنند.

باکو آن را به عنوان پایه‌ای برای باز کردن راهگذر زنگزور [و اشغال استان سیونیک ارمنستان] می‌بیند، در حالی که ایروان آن را به معنای باز کردن جاده‌ها و راه‌آهن‌های موجود در این کشور می‌داند که از دوران شوروی سابق ساخته شده بود.

دو کشور دیدگاه متفاوتی در مورد مفهوم راهگذر، تعریف آن، وجود نقاط کنترل و ملیت نگهبانان دارند که این نقاط را کنترل می‌کنند. باکو خواستار عبور بدون مانع و بدون بازرسی از مسیر استان سیونیک به جمهوری خودمختار نخجوان است و وقتی ایروان از انجام این کار خودداری کرد، تهدید کرد که طرح برنامه‌ریزی شده را به شکل یکجانبه و در اصل، از طریق مداخله نظامی و اشغال جنوب ارمنستان، اجرا خواهد کرد.

موضع ایران چیست؟

پس از حمایت قدرت‌های بیگانه و موفقیت نسبی باکو در جنگ 3 سال گذشته، تبلیغات بسیاری در داخل جمهوری آذربایجان برای ساخت مسیر زنگزور به وسیله به‌کارگیری ابزارهای نظامی [و اشغال خاک ارمنستان] انجام می‌شود. موضوعی که جمهوری اسلامی ایران به شدت با آن مخالف است.

در حقیقت، ایران از اتصال مسیرهای حمل و نقل در قفقاز بدون حذف هیچ یک از همسایگان بزرگ یا کوچک خود استقبال می‌کند، اما تغییرات ژئوپلتیک در منطقه را به شدت رد می‌کند.

برخی از بازیگران بین‌المللی ضد ایران چنین موضعی را دشمنی ادعایی با جمهوری آذربایجان و ترکیه خوانده‌اند و استدلال می‌کنند که تهران در تلاش است تا آنها را منزوی کند و از ارمنستان حمایت کند؛ موضوعی که از واقعیت به دور است.

موضع تهران در مورد نقض مرزهای موجود چیز جدیدی نیست، اما بخشی از رویکرد رسمی ایران است که در کشورهای دیگر در منطقه از جمله عراق، کویت، لبنان، قطر، فلسطین، سوریه، ترکیه و یمن هم دیده شده است. این موضع جمهوری اسلامی در چند دهه اخیر بدون توجه به وضعیت متفاوت روابط دوجانبه با کشورهای ذکر شده هرگز تغییری نکرده است. دقیقاً به همین علت است که علی‌رغم روابط خوبی که ایران با روسیه دارد، اما تمامیت ارضی گرجستان و اوکراین را به رسمیت می‌شناسد.

جمهوری آذربایجان هم از این قاعده مستثنی نیست زیرا موضع بدون تغییر تهران این است که قره‌باغ بخشی از جمهوری آذربایجان است که از سوی الهام علی‌اف نیز مورد استقبال و ستایش قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی به این علت با تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه مخالفت است که با تغییر مرزهای موجود در قفقاز جنوبی، زمینه سیاست‌های انتقام‌جویانه و نیز استفاده از سلاح و طبعاً افزایش پیامدهای آن تشدید می‌شود. در نتیجه آرامش ایران نیز به خطر می‌افتد. در صورت وقوع یک جنگ طولانی دیگر، محور مواصلاتی ایران با هر دو کشور قطع خواهد شد و ده‌ها هزار پناهنده ممکن است به ایران سرازیر شوند؛ مانند آنچه در جنگ اول قفقاز روی داد.

ایران همواره ضمن احترام به حقوق اقلیت ارمنی (درون جمهوری آذربایجان)، از ادغام صلح‌آمیز قره‌باغ در جمهوری آذربایجان حمایت و با تشدید تنش‌ها مخالفت کرده است. در مقابل، جمهوری اسلامی بر همکاری با هر دو کشور فوق در ساخت کارخانه‌ها، سدها، جاده‌ها و سایر زیرساخت‌ها و همچنین گنجاندن ارمنستان و جمهوری آذربایجان در راهگذرهای بین‌المللی مانند راهگذر شمال ـ جنوب برای ارتباط با جهان متمرکز است.

منظور از راهگذر شمال ـ جنوب، مسیری است که منطقه اوراسیا به ویژه روسیه را به منطقه جنوب آسیا به ویژه هند از مسیر فلات ایران متصل می‌کند و طبعاً ایروان و باکو نیز می‌توانند از این مزیت و خان نعمت بهره‌مند شوند.

ایران اتصال پایدار باکو به نخجوان، اتصال زمینی به ترکمنستان و آسیای میانه را در اختیار مردم جمهوری آذربایجان قرار می‌دهد و راه‌آهن به آستارا در دست ساخت است که می‌تواند این سرزمین را به کریدور شمال ـ جنوب یعنی به اقیانوس هند متصل کند.

در ماه مارس سال گذشته، ایران و جمهوری آذربایجان یک یادداشت تفاهم در مورد توسعه بیشتر راهگذر موجود میان باکو به نخجوان از مسیر ایران به عنوان جایگزین راهگذر زنگزور از طریق قلمرو ارمنستان امضا کردند.

یکی دیگر از ویژگیهای رویکرد ایران در منطقه، حل اختلافات از طریق قالب 3+3 یعنی 3 کشور ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان و 3 کشور منطقه (ایران، روسیه و ترکیه) بدون دخالت قدرت‌های خارجی است.

چشم‌انداز تهران برای قفقاز این است که سکان ثبات منطقه باشد، در حالی که قدرت‌های فرامنطقه‌ای می‌خواهند این ناحیه را به یک محل جدید برای التهاب‌آفرینی و آشوب تبدیل کنند. ایران به خوبی از برنامه‌های چند دهه‌ای انگلیس و آمریکا برای ادغام حوزه مورد علاقه خود در سراسر قفقاز به آسیای مرکزی آگاه است، که شامل تسخیر اجباری هر 3 کشور منطقه‌ای کوچکتر و در نتیجه انزوای ایران و روسیه است.

انتهای پیام/؛