چند کلامی با مدیر جدید شبکه مستند| ای کاش چرخ را از نو اختراع نکنید/ مستند، "سینمای جسارت" است، جسور باشید
حسین زارع‌زاده مدیر شبکه‌ای در تلویزیون شده که به دلیل ماهیتش، نیازمند جسارت و استفاده از همه سلیقه‌های فکری است.
خبرگزاری تسنیم - گروه فرهنگی
نیمه تیرماه بود که محسن یزدی از شبکه مستند رفتنی شد تا یکی از مهم‌ترین شبکه‌های تلویزیون بدون مدیر باقی بماند، تا اینکه در اواسط آبان ماه، حسین زارع‌زاده با حکم معاون سیما سکاندار شبکه مستند سیما شد.
اکنون فارغ از حواشی‌ها، قصد داریم مروری بر همه آن چیزهایی داشته باشیم که درباره شبکه مستند و مدیر جدید آن قابل بحث خواهد بود.
زارع‌زاده چهارمین مدیر در شبکه‌ای است که به دلیل نوع ماهیت آن ارتباط تقریباً زیادی با بدنه مردمی دارد؛ پیش از او، امیر تاجیک، سیدسلیم غفوری و محسن یزدی مدیریت این شبکه را برعهده داشتند. افرادی که یا تجربه طولانیِ مستندسازی داشتند و یا در این عرصه مدیریت کرده بودند. امیر تاجیک مستندساز شناخته شده‌ای است، سید سلیم غفوری سابقه تهیه‌کنندگی چند ده مستند را در موسسه فرهنگی میثاق برعهده داشته و محسن یزدی نیز پیش از تکیه زدن بر صندلی شبکه مستند، مدیر مرکز مستند سوره بود.
زارع‌زاده اگرچه سابقه تهیه‌کنندگی 2-3 مستند و برنامه تلویزیونی را در کارنامه خود دارد، اما به نظر می‌رسد در مقایسه با مدیران قبلی سابقه کمتری در سینمای مستند دارد. شاید عده‌ای این موضوع را نقطه ضعف بدانند اما داشتن سابقه در عرصه مستندسازی الزاماً نمی‌تواند ضامن موفقیت باشد و باید دنبال فاکتورهای دیگری گشت.
چرخ را از نو اختراع نکنید!
قبل از هر چیز، این نکته واضح و مبرهن است که شبکه مستند در طول حداقل 5 سال اخیر، یکی از شبکه‌های سرپا و موفق تلویزیون بوده است. این موضوع دلایل متعددی دارد که برخی از آنها در ادامه این متن اشاره می‌شود، اما آنچه که قابل توجه است این است که زارع‌زاده میراث‌دار شبکه‌ای شده که از قدرت خوبی برای اقناع مخاطبان برخوردار است. بنابراین به نظر می‌رسد که مدیر جدید این شبکه کار سختی در پیش دارد. او فرصت چندانی برای آزمون و خطا ندارد و اصلاً شاید دلیلی برای این کار هم نباشد. ادامه مسیر 3 مدیر قبلی با کمی اصلاحات و البته درنظرگرفتن چاشنی خلاقیت و نوآوری، می‌تواند مسیر درستی برای شبکه مستند باشد. پس به قول قدیمی‌ها بهتر است که مدیر جدید به دنبال اختراع چرخ از ابتدا نباشد!
3 مدیر قبلی شبکه مستند در کنار همه کارهایی که کردند، هر کدام، یک یادگاری برای شبکه مستند باقی گذاشتند. در دوران تاجیک، شبکه HD شد، سلیم غفوری جدول پخش شبکه را منظم و دقیق کرد، به طوری که در دوران مدیریت او تغییرات بسیار کمی در کنداکتور شبکه رخ داد و محسن یزدی نیز پای طیف‌های مختلف را به شبکه مستند باز کرد تا این شبکه برای همه سلایق برنامه داشته باشد. در این شرایط، مدیر جدید باید 3 دستاورد مدیر قبلی را حفظ کرده و در کنار آنها به فکر برنامه‌سازی‌های جدید برود.
طبیعتاً شبکه HD خواهد ماند و مناقشه‌ای نیست، اما حفظ جدول پخش منظم و همکاری با مستندسازان طیف‌های مختلف فکری، باید در اولویت مدیر جدید قرار گیرد. اولاً جدول پخش منظم، ضامن حفظ مخاطب است؛ هر کس می‌داند که دقیق در چه ساعتی می‌تواند مستند مورد علاقه‌اش را از تلویزیون ببیند. برای مثال، باکس حیات وحش که یکی از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های این شبکه است، هر شب ساعت 23 روانه آنتن می‌شود و مخاطبان سال‌هاست که به این باکس عادت دارند. بنابراین تغییر در جدول پخش، مخاطبان را فراری می‌دهد.
تلویزیون، رسانه ملی است؛ کسی را کنار نگذارید
ثانیاً، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران یک پسوند مهم را یدک می‌کشد و آنهم «رسانه ملی» است. اگر همه مدیران سازمان، به این کلیدواژه اساسی، عمیقاً فکر و عمل کنند، حتماً تلویزیون می‌تواند جایگاه اثرگذار خود در دهه 1360 تا حتی اوایل دهه 1390 را دوباره پس بگیرد و رسانه‌های خارجی زبان را به حاشیه براند. «ملی بودن» تلویزیون یعنی آنکه این رسانه باید برای همه سلایق مردم، برنامه داشته باشد. برنامه‌سازی برای همه سلایق، زمانی محقق می‌شود که همه برنامه‌سازان با سلایق متنوع دعوت به همکاری شوند. اتفاقی که در شبکه مستند مسبوق به سابقه است و مدیر جدید باید آن را ادامه بدهد.
برای خیلی‌ها عجیب بود که مناظره صادق زیبا کلام و خسرو معتضدی از صدا و سیما بدون سانسور پخش شود؛ شبکه مستند آن را پخش کرد و دستاوردش این بود که مخاطبان صدا و سیما به‌جای آنکه کنترل تلویزیون را به دست گیرند و سراغ رسانه‌های معاند فارسی‌زبان بروند، برای دقایقی تلویزیون جمهوری اسلامی را تماشا کردند و این اتفاق دقیقاً همان چیزی است که این روزها از صدا و سیما انتظار داریم. کاری کند تا مردم سراغ رسانه‌های فارسی‌زبان نروند.
اگر بخواهیم از منظر دیگری به این موضوع نگاه کنیم باید اشاره کرد که سینمای مستند، سینمای جسارت و آگاهی‌بخشی است. شاید به همین دلیل است که به سینمای مستند لقب سینمای پیشرو را داده‌اند. برخورد محتاطانه با سینمای مستند یعنی مرگ و پایان آن. حسین زارع‌زاده باید به این موضوع نیز دقت ویژه‌ای داشته باشد.
بنابراین اگر لحظه‌ای به این فکر شد که شاید بهتر باشد فلان مستندساز را به خاطر تفاوت نگاهش کنار بگذاریم یا مستندهای خنثی پخش کنیم، مرتکب خطا شده‌ایم. البته ذکر این نکته ضروری است که منظورمان از تنوع سلیقه، دقیقاً منطبق بر چارچوبِ اعتقادی و عرف مردم مسلمان ایران است نه چیزی فراتر.
مدیر جدید چه باید بسازد؟
سوال بسیار مهمی است که پاسخ درست به آن موفقیت را برای مدیر جدید به ارمغان می‌آورد و هرگونه پاسخ اشتباه به آن، شبکه مستند را از وضعیت مطلوب دور می‌کند.
برای پاسخ به این سوال باید مهندسی معکوس کرد؛ یعنی بدانیم مخاطب دوست دارد چه ببیند و براساس همان پیش رفت؛ حال، مخاطب دوست دارد چه ببیند؟ بخشی از پاسخ به این سوال را مرکز تحقیقات صدا و سیما به صورت شفاف می‌دهد. در آمارهایی که این مرکز از پربیننده‌ترین و محبوب‌ترین برنامه‌های سازمان ارائه می‌دهد، شبکه مستند یک نماینده دارد و آنهم مستند حیات وحش است. مستندهایی که از قضا از بسیاری از برنامه‌های پر اسم و رسم‌دار تلویزیون نیز مخاطب بیشتری دارند. از روی همین آمار می‌توان بخشی از سلیقه مخاطب تلویزیون را فهمید. مستندهای حیات وحش طرفدار دارند و سرمایه‌گذاری روی آن سودآور خواهد بود.
همانطور که در بالا اشاره شد شبکه مستند باکس ثابتی برای مستندهای حیات وحش دارد که عمده آنها مستندهای خارجی‌اند، اما فراموش نکنیم که ایران زیستگاه بسیاری از حیواناتی است که هر کدام به تنهایی می‌توانند سوژه یک مستند حیات وحش جداگانه باشند. بنابراین ساخت مستند حیات وحش از کشور زیبا و پهناورمان حتماً مخاطبان را پای شبکه مستند می‌آورد. تجربه یک دهه اخیر نیز نشان داده که مستندسازان حیات وحش ایرانی چیزی کم از گروه‌های خارجی ندارند و کارشان را به خوبی بلدند. بنابراین شبکه مستند باید برای آنها آغوش باز کند.
فرار از مستندهای آپارتمانی
دوباره به نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات صدا و سیما برگردیم و به یاد روزهایی بیفتیم که «ایرانگرد» از تلویزیون پخش می‌شد. مستندی پرمخاطب که در لیست برنامه‌های محبوب تلویزیون قرار می‌گرفت. مقصود ما در اینجا فقط «ایرانگرد» نیست که از قضا فصل جدید آن نیز توسط جواد قارایی در حال ساخت است، بلکه مقصود اصلی توجه به ژانرِ مستندهایی است که مخاطبان ذاتاً آنها را دوست دارد. مستندهای بوم‌گرایی که خارج از فضای شهری و آپارتمانی ساخته می‌شوند، مخاطبان بسیاری دارد و سرمایه‌گذاری روی ساخت آنها حتماً مخاطبان زیادی را برای شبکه مستند به ارمغان می‌آورد.
اما در نقطه پایانی باید توجه داشت که شبکه مستند باید تریبونی برای بیان دغدغه‌های جامعه باشد. مسائل اجتماعی و موضوعات سیاسی دغدغه مردم ایران است و جدول پخش شبکه مستند نباید خالی از این آثار باشد.
جمله مشهوری است که می‌گویند، «خانه مستند، تلویزیون است.» همین جمله کوتاه، رسالت سنگینی را به دوش مدیر جدید این شبکه می‌گذارد، چرا که شبکه مستند، تخصصی‌ترین تریبون برای پخش فیلم‌های مستند است. شبکه‌های دیگر تلویزیون در کنداکتور خود مستند نیز پخش می‌کنند اما وظیفه اصلی‌شان نیست و انتظار از شبکه مستند این است که خانه‌ای برای مستندسازان باشد.
جشنواره تلویزیونی مستند میراث ماندگار مدیران قبلی شبکه مستند است که اکنون هفتمین دوره خود را پشت سر می‌گذارد. فضای این جشنواره به‌گونه‌ای است که بسیاری از فیلمسازان حاضر در آن از مستندسازان شهرستانی‌اند. ادامه این جشنواره حتماً می‌تواند رویش‌های جدیدی را به سینمای مستند کشور معرفی کند.
انتهای پیام/
