چرا تجربه ۲۷ساله نمایشگاه استانی را کنار می‌گذاریم؟/ الگوی حذف ناشر نباید به نمایشگاه کتاب تهران تسری یابد
احمد عطایی مدیر انتشارات قدر ولایت ازجمله منتقدان طرح جدید برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب است که معتقد است وزارت ارشاد نباید دستاوردهای ۲۷ساله برگزاری این نمایشگاه‌ها را به بهانه حضور ضعیف ناشران که ناشی از سیاستهای غلط دولت بوده است، کنار بگذارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خانه کتاب و ادبیات ایران نمایشگاه کتاب آذربایجان شرقی را با استفاده از ظرفیت آثار منتشرشده ناشران فعال سراسر کشور در سالن‌‌های یکپارچه به صورت حضوری و همچنین با مشارکت کتابفروشان سراسر کشور به صورت مجازی از چهارشنبه هفدهم آبان تا یکشنبه بیست‌ویکم آبان 1402 در تبریز برگزار کرده است. به این شکل بازگشت نمایشگاه‌های استانی کتاب که موافقان و مخالفان بسیاری داشته است، پس از چند سال انجام شد.
به‌گفته «علی رمضانی» مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، شروع دوباره این نمایشگاه‌ها با مطالعات مختلف روی وجوه گوناگون دوره‌های گذشته آن ممکن شد. برای برپایی دوباره این رویداد در استان‌ها مطالعاتی در ساختار آن صورت گرفته و نسبت نمایشگاه با بافت فرهنگی و اقتصادی استان‌ها بررسی شده است.
در نهایت برای شیوه برگزاری نیز به دو بخش حضوری؛ با عرضه و فروش یکپارچه آثار ناشران کشور و حضور ناشران استانی و بخش مجازی؛ با حضور کتابفروشی‌های سراسر کشور رسیده‌اند. عدم استقبال ناشران از شیوه برگزاری نمایشگاه‌های کتاب پیشین و صرف نظر از حضور یا واگذاری به دیگران، کاهش کیفیت محتوایی نمایشگاه‌های استانی، تخفیف‌های نامتعارف و عدم توزیع مناسب یارانه‌ها و هزینه بالای برگزاری نمایشگاه برای ناشران و عوامل دیگر باعث شد ضرورت برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی با شیوه جدید احراز شود.
همزمان با اعلام خبر برگزاری نمایشگاه کتاب تبریز، فراخوان شرکت ناشران در این نمایشگاه نیز منتشر شد،. شرایط اعلام‌شده در این فراخوان موافقت‌ها و مخالفت‌هایی را با شیوه برگزاری میان ناشران به وجود آورد؛ برخی شیوه جدید را موجب فراهم کردن حضور گسترده ناشران دانستند و برخی نیز از توسعه توزیع کتاب سخن گفتند. مخالفان اما بیشتر به شیوه برگزاری انتقاد داشتند که در مصاحبه معاون اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی به آن اشاره شده بود و همان شیوه هایپرمارکتی و حذف ناشر از نمایشگاه بود.
حالا در آخرین روز از برپایی نمایشگاه کتاب آذربایجان شرقی، «احمد عطایی» مدیر انتشارات قدر ولایت و از ناشران جبهه فرهنگی انقلاب معتقد است که قطع شدن پای ناشر از نمایشگاه مهمترین آسیب است و نباید اجازه داد این الگو به نمایشگاه کتاب تهران تسری پیدا کند. به گفته عطایی، دستاوردهای 27ساله برگزاری نمایشگاه را نباید کنار گذاشت؛ دستاوردهایی که در تعامل ناشر با مخاطب، با مدیران استانی، و... ایجاد شده است. متن گفت‌وگوی تسنیم با عطایی به شرح ذیل است:
* تسنیم: جناب عطایی، شما از غایبان نمایشگاه کتاب آذربایجان شرقی بودید؛ به چه دلیل در این نمایشگاه شرکت نداشتید؟
انتشارات قدر ولایت در نمایشگاه استانی آذربایجان شرقی (تبریز) شرکت نکرد؛ البته ثبت نام اولیه را انجام دادیم، ولی وقتی متوجه شیوه حضور شدیم و گفت‌وگوهای مدیرعامل خانه کتاب و مسئول اداره ارشاد استان آذربایجان شرقی را خواندیم، متوجه شیوه و روش برگزاری نمایشگاه شدیم، بعد انصراف دادیم. اتفاقاً پس از انصراف از طرف خانه کتاب و آقای رمضانی با بنده تماس گرفته شد و علت انصراف را جویا شدند. من به تفصیل دلایل انصراف را مطرح کردم و حتی مسئول پیگیری نیز تأیید کرد که استدلال‌های بنده صحیح است. اما تلویحاً گفت که خانه کتاب این شیوه را پیش گرفته تا ببیند نتیجه چه می‌شود؛ این در حالی است که کارها را در حوزه فرهنگ با آزمون و خطا نمی‌توان پیش برد و فرهنگ حوزه‌ای نیست که هر کس در آن آزمون و خطا کند.
* تسنیم: درباره دلایل انصراف نشر «قدر ولایت» از نمایشگاهی که در حال برگزاری است، بفرمایید؟
از سال 1371 که نمایشگاه‌های استانی کتاب شروع به کار کرد، تاکنون 26 دوره برگزار شده است. در این میان 5 سال به دلیل شیوع کرونا و 2 سال نیز به دلیل به روی کار آمدن دولت جدید و... این نمایشگاه‌ها برگزار نشده‌اند؛ بنابراین ما با یک تجربه 26 تا 27 ساله مواجه هستیم، که در همه دوره‌ها مِن‌جمله دوره فعلی، مسئولان وزارت ارشاد اعم از معاون فرهنگی، مدیر خانه کتاب و... از آن تجلیل کرده‌اند و از ماهیت و اهداف نمایشگاه‌های استانی دفاع کرده‌اند؛ بنابراین این پذیرفته نیست که یکباره این تجربه 26 ساله را کنار بگذاریم و با چند ایراد به سراغ آزمون و خطا برویم.
* تسنیم: ایراداتی را که به نمایشگاه استانی کتاب گرفته شده است، چه اندازه وارد می‌دانید؟
آنچه آقایان مطرح می‌کنند این است که ناشران در نمایشگاه‌های استانی ضعیف حضور دارند. برخی ناشران البته قدرتمند حضور دارند و برخی نیز به توزیع‌کننده می‌سپارند و توزیع‌کننده به نمایندگی از چند ناشر در نمایشگاه شرکت می‌کند. نقطه ضعف دیگری که به نمایشگاه‌های استانی گرفته شده این است که برگزاری نمایشگاه به صورت متمرکز مانع از حضور کتاب‌سازها است و با نظارت مانع حضور کتاب‌های ضعیف و کپی شده خواهند شد. در عین حال استدلال کرده‌اند که به تقویت کتابفروشی‌ها خواهند پرداخت. این در حالی است که در طرح‌های قبلی، کتابفروشان استان غرفه مستقل داشتند و شرکت می‌کردند.
اما در پاسخ به این ایرادات باید بگویم که نمی‌دانم سال 1371 این مسئولان چند ساله بوده و چه می‌کردند؛ ما که از اولین دوره‌ها شرکت داشتیم، می‌دانیم که دقیقاً مدیران نشر در نمایشگاه شرکت می‌کردند و مدیران با حضور در یک استان به رایزنی درباره اوضاع نشر، وضعیت بازار و... بین خود و مسئولان فرهنگی آن استان می‌‌پرداختند؛ با امام جمعه، استاندار و... دیدار و تعامل می‌کردند. تعامل با دانشمندان و نخبگان فرهنگی استان و... بخش دیگری از تعاملات ناشران در سال‌های اولیه نمایشگاه‌های استانی بود که نتایج درخشانی به همراه داشت.
در اساسنامه نمایشگاه‌های استانی 10 دستاورد برای حضور ناشران استخراج کردند که عملیاتی شدن این دستاوردها با حضور ناشران ممکن است.
در نامه به معاون فرهنگی ارشاد انتقاداتم را مطرح کردم
بنده در نامه‌ای که به معاون فرهنگی وزارت ارشاد آقای احمدوند هفته گذشته ارسال کردم، به این 10 دستاورد و نقش ناشر در تحقق آن‌ها اشاره کردم و پرسیدم که این دستاوردها را با چه چیزی می‌خواهند جایگزین کنند؟ من در این نامه نوشتم که آیا می‌توان از یک روحانی خواست که هر وعظی که می‌خواهد بالای منبر کند را بنویسد و ما بدهیم فرد دیگری بخواند؟ آیا اثر دارد؟ آیا می‌توان به معلمی گفت که به مدرسه نرو و توضیحات را به یک مسئول در مدرسه بگو، او آن‌ها را منتقل خواهد کرد؟ آیا می‌توان نقش واعظ یا معلم را حذف کرد؟ آیا حضور چهره به چهره و نفس به نفس را می‌توان با چیزی جایگزین کرد؟
اگر حضور ناشران در نمایشگاه کتاب در سال‌های گذشته ضعیف شده به سیاستهای معاونت فرهنگی و خانه کتاب باز می‌گردد. در سال‌های نخست، هزینه ایاب و ذهاب و هزینه اقامت ناشران یا پرداخت می‌شد یا از امکانات موجود در استان نظیر مهمانسراها و حسینه‌ها برای ارائه خدمات به ناشر استفاده می‌شد. آن زمان برای ناشر صرف می‌کرد که خودش یا مدیر بازرگانی‌اش را بفرستد. ولی از اواخر دولت دهم، این هزینه‌ها را لغو کردند. گفتند ما هزینه اقامت و هزنیه ایاب و ذهاب را نمی‌دهیم؛ همه به عهده ناشر است.
سرمایه‌گذاری برای کار نشر و فرهنگ در درازمدت جواب می‌دهد. اگر دولت انتظار دارد ناشر با قدرت تمام در نمایشگاه شرکت کند، این انتظار نابه‌جایی است که ناشر به تنهایی همه هزینه‌ها را بپذیرد و بعد با یک نمایشگاه ضعیف مواجه باشد. در نمایشگاه‌های استانی رفته رفته تبلیغات استانی به شدت ضعیف شد؛ هماهنگی نهادهای استانی برای برگزاری و... کمتر شد؛ اختلافات استان‌ها نیز آرام آرام بر کمرنگ‌شدن نمایشگاه‌های استانی سایه انداخت. اتفاقاتی دیگری نیز در کاهش کیفیت نمایشگاه‌های استانی دخیل بود. برای نمونه نمایشگاه را بیرون از شهر برگزار کردند، یا در کنار نمایشگاه کتاب نمایشگاه‌های دیگری همچون نمایشگاه خوار و بار و نمایشگاه صنایع دستی نیز برگزار شد که موجب شد تا کتاب به سایه برده شود. در نتیجه ناشران برای مقرون به صرفه شدن حضور، به سمت واگذاری نمایندگی به توزیع‌کننده‌ها رفتند.
البته ما در مؤسسه قدر ولایت تا آخرین نمایشگاهی که برگزار شد، همیشه در افتتاحیه‌ها شخصاً حضور پیدا کرده و برای نمایشگاه نیز مدیر بازرگانی را می‌فرستادم.
چرا وزارت ارشاد تجربه 27ساله برگزاری نمایشگاه‌های استانی را کنار می‌گذارد؟
حال پرسش من این است که دوستان وزارت ارشاد به جای اینکه نواقص تجربه 27 ساله را اصلاح کنند و به نقاط قوت باز گردند، چرا این تجربه را کلاً کنار می‌گذارند؟
علت حضور ضعیف ناشران در نمایشگاه‌های اخیر استانی سیاستهای اشتباه خانه کتاب بود
آقای رمضانی مدیرعامل خانه کتاب مصاحبه مفصلی کردند و گفته‌اند که ما هزینه حضور ناشران را به صفر رسانده‌ایم؛ خُب، نقش ناشر را نیز به صفر رسانده‌اید. این دستاورد حضور 27 ساله را کجا بردید؟ علت اینکه ناشر ضعیف شرکت کرد، سیاستهای معاونت فرهنگی و خانه کتاب بود، این سیاست‌ها را باید اصلاح می‌کردید، نه اینکه پای ناشر را از نمایشگاه قطع کنید و دستاوردها را از ناشر و نمایشگاه بگیرید.
من تولید‌کننده مواد غذایی نیستم که تولید کنم و دیگران محصول من را توزیع کنند. من تولید فکر و فرهنگ می‌کنم؛ جهت‌گیری‌های غیرفرهنگی را اصلاح می‌کنم؛ سبک زندگی را اصلاح می‌کنم؛ باید در تعامل مستقیم با مخاطب باشم؛ این را از من گرفتند.
چرا در سامانه فروشگاهی خانه کتاب کتاب‌سازی‌ها هم عرضه می‌شوند؟/ پای ناشر از نمایشگاه نباید قطع شود
دلیل دومی که برای شیوه جدید نمایشگاه آورده شده این است که با شیوه جدید مانع از حضور کتاب‌سازها شده‌اند. این در حالی است که اکنون خانه کتاب سامانه فروشگاهی دارد که به بازار کتاب تبدیل شده است. در این سامانه کتاب‌ساز شرکت ندارد؟ هر نوع کتابی را فرد نمی‌تواند بخرد؟ چرا آن را که مجازی است و رویش تسلط دارند، درست نکردند؟ نباید به این بهانه‌ها پای ناشر را از نمایشگاه قطع کنند.
* تسنیم: پیشنهاد شما به عنوان یکی از پیشکسوتان نشر برای به حداقل رساندن نواقص نمایشگاه‌های استانی چیست؟
به نظر من ارشاد می‌توانست یکسری ملاک‌ها و شرایط برای شرکت ناشران در نمایشگاه قرار دهد و از ناشران بخواهد برای حضور در نمایشگاه استانی این شرایط را رعایت کنند. هر ناشری این ملاک‌ها را نپذیرفت و نداشت، حضور نداشته باشد. یکی از این ملاک‌ها این باشد که کتاب قاچاق و کتاب‌سازی شده حضور نداشته باشد. از روی فهرست ناشران به راحتی می‌توان این‌گونه کتاب‌ها را تشخیص داد.
همچنین باید این معیار را ذکر می‌کردند که ناشر تنها می‌تواند خود یا مدیر بازرگانی‌اش در نمایشگاه شرکت کند و نمی‌تواند به موزع نمایندگی دهد. با اندکی سرمایه‌گذاری می‌شد پای ناشر یا یکی از مسئولان و اعضای هیئت مدیره نشر را به نمایشگاه باز و حضورش را تقویت کرد.
نباید اجازه داد الگوی حذف ناشر به نمایشگاه کتاب تهران تسری پیدا کند
من در نامه‌ام به آقای احمدوند هم مطرح کردم که با حذف ناشر از نمایشگاه استانی مخالفم و نباید اجازه داد که این الگو به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز نفوذ پیدا کند. حضور ناشر در نمایشگاه استانی همان‌طور که گفتم حداقل 10 دستاورد دارد که نمی‌توان این دستاوردها را جایگزین کرد. ما 26 دوره ناشر را با مخاطب درگیر کردیم، جایگزین این تعامل چه چیزی خواهد بود؟ اگر منِ ناشر در نمایشگاه استانی 100 میلیون هم کتاب بفروشم، ولی دستاوردهای غیرمادی حضورم را از دست بدهم، صرف نمی‌کند. من درازمدت را فدای سود کوتاه‌مدت کرده‌ام؛ ما ناشران برای چه به نشر آمدیم؟ فقط دغدغه اقتصادی نداشتیم که اگر داشتیم صنف‌‌های بهتری بود. ما برای اینکه در عرصه فرهنگ نقش داشته باشیم به فضای نشر آمدیم.
ناشران جبهه انقلاب دستاوردهای فرهنگی نشر را با چیزی معاوضه نمی‌کنند
من از قول ناشران فرهنگی جبهه انقلاب می‌گویم که ما ناشران، دستاوردهای فرهنگی نشر را با چیزی معاوضه نمی‌کنیم؛ با دولت‌های مختلف پابرجا ماندیم تا به تعبیر حضرت آقا در جهاد تبیین نقشی داشته باشیم.
چرا انجمن ناشران کودک که منفعت دارد باید امور نمایشگاه را به دست بگیرد؟
* تسنیم: انتقاد شما به شیوه جدید برگزاری نمایشگاه‌های استانی تنها به حذف حضور ناشران باز می‌گردد؟ یا موارد دیگری نیز مورد توجه است؟
موضوع اصلی همان حذف حضور ناشر است، اما مسئله دیگری نیز وجود دارد؛ دولت سیزدهم به لطف خدا اعلام کرد که تعارض منافع را جدی می‌گیرد، بنابراین هر کسی که منافع دارد، نباید در رأس و تصمیم‌گیری آن موضوع حضور داشته باشد. خانه کتاب اعلام کرده است که ما موضوع را به انجمن ناشران کودک و نوجوان واگذار کرده‌ایم؛ خُب این انجمن از ناشران کتاب کودک و نوجوان که همه ذی‌نفع هستند، تشکیل شده است؛ نمی‌توان به آن‌ها گفت که آثار ناشران را چینش کن، بفروش، تسویه کن، در این صورت چه اتفاقی می‌افتد؟
چرا انجمن ناشران کودک و نوجوان باید امروز نمایشگاه استانی را به دست گیرد؟
بین برخی از ناشران، اختلافات سیاسی و مالی است. رقابت بین ناشران زیاد است. چرا باید انجمن ناشران کودک و نوجوان که عملکردش را در نمایشگاه کتاب در بخش کودک و نوجوان نشان داده است، این کار را انجام دهد؟ مشخص است کدام کتاب‌ها، و کدام ناشران در دسترس قرار می‌گیرند، کدام کتاب‌ها بهتر معرفی می‌شوند و...
* تسنیم: آقای عطایی، در چند روز گذشته برخی از کتابفروشان از جمله کتابفروشان تبریز نیز به طرح انتقاد داشتند. در مجموع همیشه کتابفروشان به برپایی نمایشگاه استانی و حضور ناشران انتقاد داشته‌اند. انتقاد آن‌ها را چقدر جدی می‌دانید؟
انتقاد کتابفروشان درست است. به هر حال کتابفروش سرمایه‌گذاری کرده و به دنبال فروش و سود است، با برپایی نمایشگاه در هر استان ظرفیت خرید خانواده‌ها در مدت نمایشگاه پر می‌شود و بعد از آن به حداقل می‌رسد، اما به هر حال مخاطب نیز حق دارد تا به همه عناوین نشر دسترسی داشته باشد؛ یک کتابفروشی چقدر ظرفیت دارد تا همه عناوین را در دسترس قرار دهد؟ اصلاً ممکن است؟ خیر.
20 درصد عناوین نشر نیز در کتابفروشی‌های استانی ویترین نمی‌شود
اما در بسیاری از شهرها فروشگاه کتاب نداریم. بنده در استان آذربایجان دو سالی زندگی کردم و به بسیاری از شهرها و روستاهای استان سفر کردم. بسیاری از شهرها فروشگاه ندارند چه برسد به روستاها. دوم اینکه فروشگاه‌های کتاب در طول سال تبلیغ زیادی برای فروش کتاب و ترویج کتابخوانی ندارند. اگر ظرفیت نشر را سالانه 100 هزار عنوان بدانیم، 20 درصد این ظرفیت نیز در کتابفروشی‌ها ویترین نمی‌شود. در نمایشگاه‌های استانی اما حداقل 50 درصد ویترین می‌شود. پس باید گفت، آقای فروشگاه کتاب به نمایشگاه استانی انتقاد داری، انتقادات هم درست است، اما جایگزین آن چه داری؟ آیا سپردن فرهنگ استان به چند کتابفروشی کار درستی است؟
انتهای پیام/؛
