نقش بریکس در منافع سیاست خارجی روسیه؛ فرصت تاریخی برای مسکو

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، گروه بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است که با پذیرش پنج عضو جدید، یعنی مصر، ایران، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اتیوپی که به طور رسمی به این اتحادیه پیوسته اند، بیش از 40 درصد از جمعیت جهان و بیش از 30 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) را شامل می شود.

بریکس به عنوان قالبی از همکاری چندجانبه حدود پانزده سال است که فعالیت داشته و در طول این دوره، از اولویت های مهم سیاست خارجی و اقتصادی روسیه بوده است.  طی این سال ها کشورهای بریکس نفوذ ژئوپلیتیکی قابل توجهی را به عنوان یک موازنه موثر در برابر G7 و دیگر اتحادیه های اقتصادی و سیاسی به دست آورده اند. در چارچوب اهداف و چشم انداز بریکس، این اتحادیه فرامنطقه ای توانسته از طریق تعاملات و ارتباطات با کشورهای عضو فرصت هایی را برای روسیه در پیشبرد اهداف سیاست خارجی در مقایسه با دیگر اتحادیه های تاریخی به دست آورد.

تمرکز مسکو بر نهادهای غیرغربی

از زمان تیرگی روابط روسیه با غرب، مسکو تمرکز خود را به سمت نهادهای غیرغربی معطوف کرده و حرکت خود را از نظم تحت سلطه غرب پس از «جنگ سرد» به تحقق اهداف توسعه ملی با گسترش اتحادیه بریکس و پذیرش عضوهای جدید انجام داده است.

سطح تعاملات اعضا حتی اگر برای تمرکز بیشتر بر مسائل سیاسی با مسائل اقتصادی حاکم بر بحث محقق نشود، اهمیت تعلق این ابرقدرت سابق به باشگاهی از «قدرت‌های با نفوذ» و «غیر غربی» را نمی‌توان نادیده گرفت. بریکس بخشی جدایی ناپذیری از تلاش‌های روسیه برای دنبال کردن یک سیاست چندجانبه است.

از دیدگاه روسیه، بریکس و اعضای جدید آن به کرملین این امکان را می‌دهند که برای نظم جهانی چندقطبی بیشتر فشار آورده و نقطه‌ای کلیدی در دوران ریاست جمهوری پوتین باشد.

مقامات روسیه همچنین بر اهدافی چون کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا و پیشبرد اهداف استراتژی مشارکت اقتصادی بریکس تا سال 2025 تاکید دارند. اتحادیه بریکس برای روسیه حائز اهمیت است، جایی بدون آنکه «بازیگر مسلط» باشد، توانسته «تعادل را با کشورهای قدرتمندتر یا پیشرفته‌تر حفظ کند».

لازم به ذکر است که بریکس به عنوان یک گروه از قرار گرفتن خود به عنوان یک ائتلاف ضد غرب خودداری کرده و کشورهای عضو در سیاست های خارجی خود همکاری نزدیک با غرب را دنبال کرده اند. با این حال، اعضا توافق کرده اند که در مورد موضوعات و اهداف مشترک با یکدیگر هماهنگ باشند.

به نظر می رسد که روسیه از نظر تاریخی خود را محکوم به دوستی با همسایگان سنتی خود (جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی) ندانسته و در تلاش است از طریق گسترش دامنه همکاری و تعاملات با کشورهای عضو، موقعیت جغرافیایی، اندازه، فناوری و قابلیت‌های لجستیکی خود را از این جبر جغرافیایی فراتر ببرد.

فرصت تاریخی کسب شریک و متحد

روابط روسیه با اعضای اتحادیه بریکس دارای درجات متفاوتی است که نوع ارتباطات در گروی اولویت ها، اهداف و چشم انداز سیاست خارجی روسیه تعریف شده است.

قوی ترین شریک دوجانبه مسکو، مصر است. از نظر اقتصادی امارات، ایران و عربستان سعودی در اولویت های همکاری با روسیه به دلیل اهمیت انرژی قرار گرفته اند. از این رو در زمان گذر به نظم نوین جهانی، روابط با چین، برزیل و ایران نه تنها می تواند قابل توجه باشد، بلکه شاید بسیار مهمتر از روابط با قزاقستان، ارمنستان و گرجستان باشد.

روسیه دارای فرصتی تاریخی برای تمرکز بر منافع خود، به دست آوردن شرکا و متحدانی است که امکان ایجاد روابط واقعاً سودمند متقابل با آنها وجود داشته باشد، بدون اینکه تحت الشعاع مسئولیت بیش از حد و ظاهراً تاریخی روسیه در قبال شرکای "سنتی" فوق الذکر قرار گیرد.

تنوع در زمینه های مشارکت، فضایی را  برای روسیه مهیا ساخته که روسیه  قادر به متعادل ساختن اتحادهای نه کاملاً سودمند و همچنین امکان تقویت نفوذ خود در مناطق تاریخی است. 

بنا بر این بحث در مورد ایجاد یک محیط بین المللی جدید که بریکس نقش مهمی در آن ایفا می کند، در مقوله فضاهای بزرگ و ابرمنطقه ها است. اجلاس سران بریکس که امسال در روسیه برگزار شد باید نقطه شروع جدیدی برای روسیه در زمینه ایجاد یک جهان «مبتنی بر قوانین»، بلکه جهانی بسیار درست، منصفانه و چند قطبی باشد.

اهداف روسیه از حضور در بریکس

بر این اساس اهداف استراتژیک روسیه را در اتحادیه بریکس می توان در مواردی زیر نام برد:

- اصلاح سیستم پولی و مالی بین المللی برای تسهیل رشد اقتصادی روسیه،

- گسترش تدریجی همکاری سیاست خارجی با شرکای بریکس،

- مشارکت بریکس برای تقویت شخصیت چندجانبه سیاست خارجی روسیه و تقویت مواضع بین المللی روسیه،

- ارتقای روابط دوجانبه با کشورهای عضو و

- گسترش حضور فرهنگی روسیه در جهان

اما از طرفی حضور اعضایی که روابط و تعاملات خود را با غرب داشته و در اتحادیه بریکس با روسیه نیز پیمان همکاری دارند را باید با احتیاط بیشتری دنبال کرد. چراکه همین ارتباطات خود عاملی در به وجود آمدن زمینه های احتمالی مناقشه با روسیه خواهد بود.

زمینه های احتمالی مناقشه

با توجه به اینکه بریکس به عنوان یک گروه متشکل از کشورهایی با اهداف سیاست خارجی کاملاً متفاوت است، تأثیر آن به عنوان یک گروه، به ویژه در حوزه سیاسی، چندان آشکار نبوده است.

بنابراین، فقدان چشم‌انداز مشترک برای بریکس نیز چالشی است که کشورهای عضو باید در سال‌های آینده آن را حل کنند. از جمله این چالش ها قرار گرفتن 3 کشور چین و هند و روسیه در این اتحادیه است.

با توجه به ظهور چین با چشم انداز ابتکار یک کمربند و جاده، علاقه مند به اقیانوس هند و اقیانوس آرام و روسیه در ترویج ایده خود از اوراسیا بزرگ و از آنجایی که کشورهای عضو در واکنش به وضعیت ژئوپلیتیک اطراف خود، تمرکز خود را بر سایر ابتکارات آغاز می کنند، بریکس باید بر «توسعه ظرفیت نهادی خود» برای حفظ ارتباط مستمر خود و تقویت تعامل اقتصادی درون بریکس تمرکز داشته باشد.

در واقع، بریکس، پیش از هر چیز، مجموعه ای از بزرگترین اقتصادهای در حال توسعه است. بنابراین این اقتصاد توسعه است که می تواند مناسب ترین ابزارهای تحقیقاتی را ارائه دهد و به احتمال زیاد به بینش هایی در مورد روندهای رایج تکامل کشورهای بریکس دست یابد. با این حال، این رویکرد تا حد زیادی توسط محققان بریکس نادیده گرفته شده است.

به طور خلاصه، عملکرد بریکس با انعطاف پذیری رویکردها در مورد موضوعات مورد توجه مشترک مشخص شده است. ایجاد یک نشست منظم سران و همچنین سازوکارهای سطح وزیران در زمینه های مختلف منجر به ایجاد چارچوبی برای ادامه همکاری شده است.

راه اندازی انجمن تجاری و شورای تجاری بریکس نیز توسعه تشویقی برای ترویج تجارت و سرمایه گذاری است. با ایجاد موفقیت آمیز NDB و در حال حاضر حتی دفاتر منطقه ای آن (با برنامه هایی برای گسترش عضویت)، این احتمال وجود دارد که همکاری اقتصادی در کنار تمرکز بر علم و فناوری، نوآوری، تجارت، کشاورزی و انرژی به عنوان یک هدف اصلی برای بریکس باقی بماند.

در حالی که روسیه با تحریم های اقتصادی و محکومیت بین المللی به خاطر جنگ علیه اوکراین دست و پنجه نرم می کند، بریکس به یک مجمع مهم برای مسکو تبدیل شده تا نشان دهد که در سطح بین المللی منزوی نیست. روسیه نه تنها به گسترش سطح تعاملات بریکس نیاز دارد، بلکه گسترش بریکس به مسکو در جهت پیشبرد سیاست خارجی موثر است.

نویسنده: معصومه محمدی، کارشناس مسائل روسیه

انتهای پیام/