اقدام زلنسکی در تغییر فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین به چه معناست؟
ولودیمیر زلنسکی تمام اقتدار رسانه‌ای خود در سراسر جهان را در ساخت تصویر یک پیروزی بزرگ و قریب الوقوع برای اوکراین در نتیجه یک ضد حمله موفق سرمایه‌گذاری کرد و پس از شکستی سنگین احساس کرد که توسط فرماندهان ارتش فریب خورده است.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، روابط تیره بین ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین و والری زالوژنی، فرمانده کل ارتش ، بیش از یک سال است که بر سیاست داخلی اوکراین سایه افکنده است. مدت‌ها بود که انتظار برکناری زالوژنی که سرانجام در 8 فوریه (19 بهمن) انجام شد، وجود داشت. اما اخبار مربوط به این موضوع همچنان سایر رویدادها را تحت الشعاع قرار داد و باعث شد تا پیش بینی‌های مختلفی در مورد آنچه در انتظار ارتش اوکراین تحت فرماندهی جدید است ایجاد شود.
مطمئنا این تغییر تحول پیامدهای سیاسی داخلی را نیز دربر دارد. زلنسکی با اخراج زالوژنی ریسک بزرگی را انجام داد. زیرا برای بقای سیاسی خود به شدت با اجماع و خواست عمومی‌مخالفت کرده است.
استعفای با رنگ و بوی سیاسی
استعفای فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین به شدت دراماتیک بود. تنش‌ها در چند ماه گذشته افزایش پیدا کرده بود و سرانجام در 29 ژانویه در جلسه‌ای که در کی‌یف برگزار شد، زلنسکی از زالوژنی دعوت کرد تا داوطلبانه استعفا دهد، اما فرمانده نیروهای مسلح اوکراین این موضوع را نپذیرفت. سرانجام پس از عجیب‌ترین گمانه زنی‌ها و چند روز انتظار، پایانی دیدنی در تاریخ رقم خورد.
از همان ابتدا، رابطه زلنسکی و زالوژنی مانند یک داستان کاملاً هالیوودی به نظر می‌رسید، در افکار عمومی اوکراین بهترین مردان کشور، رئیس جمهور و ژنرال، شانه به شانه هم برای دفاع از کشور ایستاده‌اند.
جای تعجب نبود که رسانه‌های غربی و اوکراینی در جهت تاثیرگذاری در افکار عمومی غرب از این دو یک قهرمان ساخته بودند؛ این یک طرح و یک کهن الگویی روشن و ساده بود. اما واقعیت‌های میدانی اوکراین خیلی سریع این تخیلات را اصلاح کرد. این اختلاف نه پس از پیروزی و یا شکست روس‌ها، بلکه در اوج جنگ رخ داده بود.
دو اشتباه اساسی آینده روابط میان زلنسکی و زالوژنی را تحت تاثیر قرار داد، سرخوشی زودرس از موفقیت در چند عملیات و برخورد نابهنگام جاه طلبی‌ها. زلنسکی تمام اقتدار رسانه‌ای خود در سراسر جهان را در ساخت تصویر یک پیروزی بزرگ و قریب الوقوع برای اوکراین در نتیجه یک ضد حمله موفق سرمایه‌گذاری کرد و پس از شکستی سنگین احساس کرد که توسط فرماندهان ارتش فریب خورده است.
پس‌از آن مشخص شد که رئیس جمهور زلنسکی دیگر نمی‌خواهد فرماندهی مستقل نیروهای مسلح و خودمختاری ارتش را به طور کلی تحمل کند. پس‌از آن بود که انتقادها از عملکرد ارتش از سوی سیاسیون و متقابلا تصمیمات سیاسی از سوی نظامیان بالا گرفت.
در شرایط فعلی رئیس جمهوری اوکراین می‌خواهد استعفای زالوژنی را به عنوان بخشی از «احیای مجدد سیستم» معرفی کند، اما بعید به نظر می‌رسد که کارساز باشد. حتی برای بی‌تجربه‌ترین ناظران هم واضح است که دلیل اصلی استعفای فرمانده کل ارتش رقابت‌های سیاسی بوده است.
در همین ارتباط برخی کارشناسان نزدیک به هسته مرکزی دولت اوکراین اعلام می‌کنند که اگر اختلافات میان زالوژنی و زلنسکی در نحوه مدیریت میدان جنگ بود همچنان می‌توانستیم شاهد همکاری این دو نفر باشیم اما پس از انتشار رتبه بندی‌ها، جایی که محبوبیت زالوژنی در میان مردم اوکراین و محافل سیاسی غربی شروع به پیشی گرفتن از زلنسکی کرد، دیگر فرصتی برای حضور دو مدیر در یک اقلیم نبود.
زلنسکی متقاعد شده است که کل سیستم به صورت عمودی باید برای رئیس‌جمهور کار کند. برای رئیس‌جمهور و اطرافیانش این موضوع که زالوژنی با تکیه بر محبوبیتش در نزد مردم می‌توانست از دولت امتیازات سیاسی کسب کند، در حالی که تبعات تمام شکست‌ها بر عهده رئیس‌جمهور و تیم سیاسی وی بود وضعیتی غیرقابل تحمل ایجاد کرده بود.
در نهایت زلنسکی تغییر بزرگ را انجام داد و به همراه فرمانده‌کل نیروهای مسلح چندین مقام امنیتی و عالی رتبه دیگر را نیز جابه‌جا کرد. دیگر هیچ چهره غیرقابل جایگزینی خارج از دفتر رئیس جمهور باقی نمانده است.
زلنسکی می‌دانست که تهدید نظامی‌روسیه از بروز نارضایتی‌های عمومی‌جلوگیری خواهد کرد. اما با این حال مقامات امنیتی و زلنسکی به معترضان احتمالی هشدار دادند «که مراقب باشند تا میدان3 (انقلاب رنگی دیگر) با حمایت سرویس‌های ویژه روسیه در اوکراین سازماندهی نشود»
اما مطمئنا آن‌طور که کرملین و دستگاه امنیتی روسیه به آن امید داشتند، کودتای نظامی در اوکراین رخ نخواهد داد. ارتش اوکراین به خوبی می‌داند که هرگونه چالش جدی برای زلنسکی به نفع دشمن است. اگرچه به سیستم امنیتی دستور داده شد در صورت بروز هرگونه ناآرامی‌در پایتخت و تحرکات ناخواسته، نیروها در حالت آماده‌باش باشند.
با این حال، این امر یک پیروزی سیاسی برای زلنسکی محسوب می‌شود که می‌تواند برای آینده سیاسی وی یک برگ برنده باشد. اختیارات قانون اساسی رئیس جمهور در اردیبهشت ماه (1403) منقضی خواهد شد و در چنین شرایط جنگی این پیروزی سیاسی زلنسکی به یادها خواهد ماند.
این در شرایطی است که در نظرسنجی انجام شده در ماه ژانویه 2024 یک سوم مردم اوکراین اعتقاد دارند که اداره کشور در مسیر اشتباهی قرار گرفته است.
فرمانده ارتش ریاست جمهوری
اما چهره جانشین زالوژنی یعنی «ژنرال الکساندر سیرسکی» کاملاً مخالف ایده‌ها و تفکرات زالوژنی است. او در روسیه به دنیا آمد (بستگانش هنوز در روسیه زندگی می‌کنند) و تحصیلات خود را در مدرسه فرماندهی عالی مسکو گذرانده است.
البته سیرسکی نیز به گروه نخبگان نظامی غربی اوکراین تعلق دارد. حتی در زمان یانوکوویچ، او از طریق همکاری با ناتو در بروکسل در حال فعالیت بود و از معرفی استانداردهای ناتو در نیروهای مسلح اوکراین حمایت کرد. با این حال، سیرسکی به دلیل سن (فرمانده جدید هشت سال از سلف خود بزرگتر است) و سابقه، مشخصاً متعلق به مدرسه نظامی‌شوروی است. همه اینها پیشاپیش مانع از آن می‌شود که فرمانده جدید بتواند مانند زالوژنی به یک شخصیت سیاسی مهم و محبوب در اوکراین تبدیل شود.
سیرسکی دارای تجربه رزمی زیادی در میادین نبرد است. در سال 2015 در دفاع از دبالتسفه شهری در استان دونتسک خدمت کرد و سپس فرماندهی نیروهای مشترک در دونباس را بر عهده گرفت. زلنسکی پس از به قدرت رسیدن در سال 2019، ژنرال را به عنوان فرمانده نیروی زمینی اوکراین منصوب کرد.
در طول جنگ تمام عیار با روسیه، سیرسکی درکارنامه خود دارای دو عملیات موفقیت آمیز بوده است؛ دفاع از کیف در فوریه و مارس 2022 (که برای آن توانست عنوان قهرمان اوکراین بدست آورد) و ضد حمله در تابستان و پاییز 2022 که توانست روس‌ها را مجبور به عقب‌نشینی از منطقه خارکف کند. پس از این عملیات بودکه برای اولین بار سران اوکراینی شروع به صحبت در مورد این واقعیت کردند که ژنرال سیرسکی می‌تواند فرماندهی کل نیروهای ارتش اوکراین را بدست گیرد.
با این حال، دفاع از باخموت (آرتمیفسک) در منطقه دونتسک که بسیاری از نیروهای مسلح اوکراین آن را یک چرخ گوشت بی‌معنی می‌دانستند یک شکست مفتضحانه را به دنبال داشت. در آنجا بود که سیرسکی شهرت فرماندهی را به دست آورد که خسارات را در نظر نمی‌گیرد. زالوژنی مخالف دفاع از باخموت بود، اما زلنسکی موافق بود و با این عملیات سیرسکی اعتماد رئیس جمهور را جلب کرد.
پس از باخموت بود که شایعاتی در مورد قدرت دوگانه در نیروهای مسلح اوکراین بروز کرد، جایی که سیرسکی را فرمانده «ارتش ریاست جمهوری» خطاب می‌کردند. اکنون همان وضعیت در «آودیوکا» در حال تکرار شدن است. زالوژنی از تسلیم شهر برای یکدست کردن جبهه دفاع می‌کرد، زلنسکی می‌خواست قلعه دیگری را ببیند که دفاع از آن روحیه ملت را بالا می‌برد و حتی شخصاً برای حمایت از مبارزان به میان آنان در آودیوکا رفت.
تصور اینکه سیرسکی همچنان مطابق با ایده‌های رئیس جمهور عمل کند دور از ذهن نیست. در موضوع سربازگیری نیز می‌توان انتظار داشت که در پس زمینه بسیج نیروهای نیروهای روس، وی با تصمیم زلنسکی همیاری کند. زلنسکی واقعاً می‌خواست مسئولیت این امر را به ارتش واگذار کند؛ در پاسخ، زالوژنی خاطرنشان کرد که دولت بدون اقدامات اجباری قادر به افزایش اندازه نیروهای مسلح نیست. به احتمال زیاد سیرسکی به راحتی نقش یک پلیس بد را بر عهده خواهد گرفت و سربازگیری اجباری در اوکراین آغاز خواهد شد.
پیامدهای سیاسی
زلنسکی ضمن خداحافظی با زالوژنی ابراز امیدواری کرد که فرمانده سابق همچنان در بدنه دولت بماند. با این حال، نگه داشتن یک ژنرال محبوب توسط رئیس جمهور فایده چندانی ندارد، هر پستی که او بگیرد بلافاصله به دلیل رتبه قبلی وی به نقطه تنش در دولت تبدیل می‌شود.
از همان آغاز درگیری، مشخص بود که وضعیت زلنسکی از نظر سیاسی به بن‌بست رسیده است. استعفا و ترک دولت توسط زالوژنی به معنای ادامه پرورش یک رقیب خطرناک برای آینده سیاسی زلنسکی است؛ اخراج زالوژنی به معنای باز گذاشتن دست وی برای ساختن آینده سیاسی خود است.
البته زالوژنی با آغوش باز در اپوزیسیون اوکراین مورد استقبال قرار خواهد گرفت. اعضای حزب «پترو پوروشنکو» در حال حاضر در سخنوری با یکدیگر رقابت می‌کنند و از فضایل فرمانده بازنشسته ارتش تمجید می‌کنند. البته که زالوژنی به طور کلی از نظر ایدئولوژیک به این اردوگاه نزدیک است از همین‌روی در میان مشاوران وی افراد زیادی نزدیک به رئیس جمهور سابق پروشنکو وجود دارند.
اما برای زالوژنی، ژنرال محبوب با شهرتی بی‌عیب و نقص و محبوبیت مردمی، منطقی نیست که با پروشنکو که عمیقا چهره‌ای منفور در اوکراین است همراه شود. به خصوص که هیچ انتخاباتی در افق سیاسی اوکراین در شرایطی جنگی به چشم نمی‌خورد. بنابراین به احتمال زیاد زالوژنی در این زمان به استراحت خواهد پرداخت و منتظر می‌ماند، اقدامات جانشین خود را با دقت مشاهده می‌کند تا برای نبردهای سیاسی آینده آماده شود. البته تمام فرضیه‌ها به شرطی است که وی واقعا برای خود به عنوان یک سیاستمدار آینده‌ای در نظر گرفته باشد.
نکته جالب اینست که خود زلنسکی چگونه از تبعات برکناری زالوژنی خارج خواهد شد؟؟ با توجه به اینکه این اولین بار است که او به طور آشکارا در جهت مخالف جریان افکار عمومی قدم برمی‌دارد و بدیهی است تصمیم وی آن دسته از رای دهندگانی را که پرسنل نظامی کشور را قهرمان و زالوژنی را رهبر خود می بینند از دست خواهد داد. اما این فقط نیمی‌از داستان است. بر اساس نظرسنجی‌ها، 72 درصد از اوکراینی‌ها، تقریباً همان تعداد که به زلنسکی رای داده‌اند، مخالف برکناری زالوژنی هستند. با این حال، عشق و محبت مردم بی ثبات است. شاید با گذشت زمان، «ژنرال آهنین» فراموش شود.
اکنون زلنسکی به وضوح همه کار می‌کند تا مجدد خود را احیا کند. او در پی آن است که یک بار دیگر ملت اوکراین را با صحبت از یک پیروزی قریب الوقوع، امید و نیرو ببخشد. به احتمال زیاد، وی در این امر باتوجه به شرایط میدانی و قطع کمک‌های غرب شکست خواهد خورد. احتمال دارد پیشگویی‌های اطرافیان پوروشنکو مبنی بر اینکه بدون زالوژنی اوکراین با یک فاجعه روبرو خواهد بود به حقیقت بپیوندد اما این موضوع را هم باید در نظر گرفت که در زمان فرماندهی زالوژنی هم اوکراین در بسیاری از عملیات‌ها و ضد حمله بزرگ خود با یک شکست کامل روبرو شده است.
نویسنده: مهدی سیف تبریزی پژوهشگر حوزه روسیه و قفقاز
انتهای پیام/
