رئیس مؤسسه فرهنگی اکو: قدرت‌های غربی به‌جای تهاجم مستقیم بر دیپلماسی فرهنگی متمرکز شده‌اند / ۲۶۰ میلیون پاکستانی مکدونالد را می‌شناسند اما نام سه غذای ایرانی را خیر!

خبرگزاری تسنیم- مجتبی برزگر: با اتمام دوره مسئولیت مرادجان بوری‌بایف دکتر سعد خان دیپلمات پاکستانی به ریاست موسسه فرهنگی اکو منصوب شد. رئیس موسسه فرهنگی اکو دارای سوابق پژوهشی در زمینه‌های روابط بین‌الملل، تاریخ اسلام و حقوق بین‌الملل بوده و با نهادهایی چون سازمان ملل، نشریه امور بین‌الملل کمبریج، مدرسه معتبر ملی سیاست عمومی در پاکستان و .. همکاری داشته است. سخنرانی در دانشگاه‌های کمبریج، داکا، قاهره، جامیا میلیا، کرنل، نیویورک و دیگر موسسات علمی و دانشگاهی از دیگر سوابق اوست.

رئیس مؤسسه از میان شخصیت‌های عالی‌رتبه فرهنگی منطقه، براساس پیشنهاد هیئت امنای موسسه، به صورت دوره‌ای برای یک دوره سه ساله منصوب می‌شود. ریاست مؤسسه مسئول اجرای سیاست‌های کلی و تصمیمات گرفته‌شده از سوی هیئت امنا است.

دکتر سعد خان یک مدیر وابسته به دولت پاکستان با تجربیات گسترده در دولت فدرال در اسلام‌آباد و بخش‌های منطقه‌ای است. او همچنین یک نویسنده و تحلیلگر با آثار منتشرشده در زمینه روابط بین‌الملل، تاریخ اسلام، قانون اساسی و حقوق بین‌الملل است. او به عنوان اولین آسیایی و مسلمان که به مقام ریاست انجمن بین‌المللی موسیقی نظامی رسیده، دارای تجربیات کم‌نظیری است.

او همچنین دستیار سابق رئیس بنیاد بین‌المللی روتاری بوده و با آژانس‎‌های سازمان ملل متحد به عنوان مشاور همکاری داشته است. مشغله‌های دیپلماتیک وی حتی قبل از پیوستن به خدمات مدنی آغاز شد؛ زمانی که او به عنوان عضوی از هیئت پاکستانی در ابتکار دیپلماسی «مسیر دو (دیپلماسی بک‌چنل)» به نام "گفتگوی نیمرانا" بین هند و پاکستان در سن 23 سالگی و در سال 1990 انتخاب شد.

یکی از سوابق معتبر دکتر سعدخان، تألیف هشت کتاب در زمینه‌های تاریخ و سیاست از جمله «احراز اسلام بین‌المللی» (انتشارات دانشگاه آکسفورد؛ 2000)، «دوستان واقعی: بررسی و ارجاع روابط پاکستان و سازمان همکاری‌ اسلامی» (کمیسیون ملی تحقیقات تاریخی و فرهنگی؛ 2004)، «وقتی ارتش، صلح به ارمغان می‌آورد: گروه‌های نظامی در دیپلماسی، جنگ و کشورداری» (نشر پنتاگون؛ 2019) و .. می‌باشد. او همچنین یکی از نویسندگان مجموعه چندجلدی «دایرةالمعارف آکسفورد؛ اسلام و سیاست» و همچنین مشارکت‌کننده در اثر معتبر «کتاب‌شناسی آنلاین آکسفورد» است.

دکتر خان در حال حاضر سردبیر «نشریه کمبریج: امور بین‌الملل» است. پژوهش‌های او که در این بخش منتشر می‌شود شامل مقالات فصلنامه «امور اقلیت مسلمانان»، فصلنامه «چشم‌اندازهای اسلام و عرب» و فصلنامه «توسعه و امنیت ملی» است. مقالات او در ستون‌های بسیاری از نشریات برجسته سراسر جهان از جمله در پاکستان، ایران، لبنان، مالزی، بنگلادش، ترکیه و «ترافیکِ دیپلماتیک» (واشنگتن، ایالات متحده آمریکا) منتشر شده که برخی از آن‌ها به فرانسوی، ترکی، بنگالی و زبان‌های دیگر ترجمه شده‌اند. 

رساله دکترای بین‌رشته‌ای سعد خان بر سازمان‎‌های منطقه‌ای متمرکز بوده و عملکرد سازمان همکاری اسلامی (OIC) در ارتباط با اتحادیه اروپا (EU) را تحلیل کرده است. پس از اخذ دکترا، او چندین دوره گواهی یا دیپلم در سطح فارغ‌التحصیل یا کارشناسی ارشد را در زمینه‌های مرتبط، از جمله دوره «حل منازعات بین المللی» از دانشگاه هاروارد در ایالات متحده، «راهبردهای مبارزه با فساد» در دانشکده ملی مدیریت در پاریس فرانسه، «دیپلماسی خلاق» در مرکز مطالعات استراتژیک کلمبوی سریلانکا، فوق لیسانس حقوق بین‎‌الملل از دانشگاه کاتولیک لوون در بلژیک و مدرسه تابستانی معتبر جهانی در «حقوق بین‌الملل عمومی و خصوصی» از آکادمی حقوق بین‌الملل لاهه در هلند را گذرانده است. دکتر خان دارای جوایز و افتخارات بسیاری بوده و سفرهای گسترده‌ای به سراسر جهان داشته است. 

با رئیس مؤسسه فرهنگی اکو لحظاتی به گفت‌وگو نشستیم که مشروح قسمت اول این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

تلاش ما برای دیده شدنِ «مؤسسه فرهنگی اکو» است

* به عنوان مقدمه شروع گفت‌و‌گو موسسه فرهنگی اکو را شاید برخی علاقه‌مندان فرهنگ و هنر همان مخاطبان خاص بهتر بشناسند و با این مؤسسه آشنا باشند. اما برای اینکه همگان با این مؤسسه آشنایی بهتری پیدا کنند و بدانند کارکرد این مؤسسه چه هست و چقدر تأثیرگذار است از عملکرد و فعالیت‌های مؤسسه فرهنگی اکو و شناخت بهتر آن، شروع کنیم. همچنین از بُعد فرهنگی در کشورهای اعضای اکو چه اقداماتی انجام می‌شود؟

فکر می‌کنم یکی از بزرگترین چالش‌هایی که با آن مواجه هستیم همین مسئله دیده شدن این مؤسسه است. نمی‌دانم چرا بسیاری از روزنامه‌ها و شبکه‌های رسانه‌ای درباره فعالیت‌های این مؤسسه صحبت نمی‌کنند و به آن اشاره ندارند. در واقع یکی از وظایف عمده من پس از انتصاب به عنوان رئیس مؤسسه فرهنگی اکو، این بود که مسئله دیده شدن فعالیت‌های این مؤسسه را در بین تمامی 10 کشور عضو اکو نمایان‌تر کنم. 

یکی از عمده فعالیت‌هایی که ما در دستور کار داریم در واقع ارائه بیانیه‌های مطبوعاتی است که حدود 100 بیانیه برای هر کشور 10 بیانیه درنظر گرفتیم؛ چون 10 عضو دارد یعنی در واقع 100 بیانیه می‌شود که در اختیار خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون قرار می‌گیرد. هنوز روزنامه‌ها، بیانیه‌های مطبوعاتی ما را منتشر نکردند اما ظرف دو سه ماه آینده بیانیه‌های مطبوعاتی ما را خواهید دید.

شما می‌دانید که جوانان در سراسر کشورها به خصوص کشورهای عضو سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ECO) که جزئی از آن است؛ ترکیه، افغانستان، پاکستان و هر کشور دیگری علاقه‌مند به تلفن‌های هوشمند و اطلاعاتی که از شبکه‌های اجتماعی دریافت می‌کنند. 

یکی از مشکلاتی که ما الان برای بحث اطلاع‌رسانی داریم مسئله تحریم علیه ایران است که ما نمی‌توانیم همه اخبار و تبلیغات را بین کشورهای عضو سازمان بین‌المللی ISO،  اشاعه بدهیم، به این دلیل که باید برای آنها هزینه پرداخت شود. بنابراین ما الان در اسلام آباد و آنکارا یکسری فعالیت‌هایی را آغاز کردیم تا بتوانیم اینستاگرام، فیسبوک و تلگرام‌مان را از ایران به آن مناطق انتقال دهیم؛ البته آنجا که بتواند ارتباط بین 10 کشور عضو اکو را برقرار کند.

همین آمدنِ شما برای این مصاحبه هم خودش گامی برای دیده شدن بیشتر این مؤسسه فرهنگی است. در واقع قدمت این مؤسسه 60 ساله است و سال 2026 دقیقاً ما سالگرد 60 ساله شدن این مؤسسه را جشن خواهیم گرفت. سال پایه‌ریزی این مؤسسه هم سال 1966 بوده است. سایر مؤسسات ISO همچون مؤسسه آموزشی در ترکیه و اسلام‌آباد واقع شده ظرف 10 سال گذشته تأسیس شدند.

من فکر می‌کنم در مقایسه با سایر ارگان‌ها و موسسات سازمان اکو ما یکی از قدیمی‌ترین مؤسسات آن هستیم به همین خاطر می‌توانیم دستاوردهای خوبی داشته باشیم. ما امروز با یک تعریف جدیدی مواجه هستیم؛ افرادی که عضو CNN و BBC نباشند در واقع اخباری که انتشار پیدا می‌کند نمی‌تواند از پوشش گسترده‌ای برخوردار شود. 

همچنین این اعتقاد را دارم افرادی که عضو سازمان ما هستند بتوانند یک خبرگزاری مستقلی داشته باشند تا بتوانند خبرهایشان را به صورت گسترده‌تری پوشش بدهند و در فضای رسانه‌ای این اخبار دست به دست شود می‌تواند دستاورد خوبی برای کشورهای عضو مؤسسه اکو باشد. 

بنابراین در این خصوص تمایل دارم کمک شما را درخواست کنم که ما را با جامعه رسانه‌ای و خبری خودتان آشنا کنید بتوانیم پوشش‌های خبری بهتری را برای کشورهای عضو اکو داشته باشیم. 

ماجرای تناقض‌های رسانه‌ای در جنگ اسرائیل با فلسطین/ضعفی که در منطقه اکو نسبت به جایگاه فرهنگی وجود دارد

* به قدمت مؤسسه فرهنگی اکو اشاره کردید به اهمیت دیپلماسی فرهنگی در دنیای امروز اشاره کنید و اینکه کشورها چطور از این مهم استفاده می‌کنند؟

من خودم فارغ‌التحصیل رشته دیپلماسی فرهنگی هستم. در 20 سال اخیر (قرن جدید) یکی از مهمترین دیپلماسی‌ها، دیپلماسی نظامی بوده است. سپس در 50 سال بعدی، دیپلماسی اقتصادی اما در این 20 سال اخیر، در واقع دیپلماسی فرهنگی حائز اهمیت بوده است. امروزه تمامی کشورهای قدرتمند جهان اعم از ایالات متحده، اروپا و روسیه رویِ دیپلماسی فرهنگی متمرکز شده‌اند. 

به عنوان مثال جنگ روسیه و اوکراین؛ هر دو طرف تمایل دارند نظرات خودشان را از طریق هنرهای نقاشی، گرافیک یا از طریق هنر به عرصه نمایش در مجامع بین‌المللی بگذارند. در همین چارچوب یعنی اگر نگاهی به جنگ میان فلسطین و اسرائیل(رژیم صهیونیستی) که در حال وقوع است بیندازیم؛ نمی‌توان از این نکته درباره کانال‌های تلویزیونی کشورهای اسلامی همچون ترکیه، ایران و پاکستان، غافل شد. این تلویزیون‌ها فرض را بر این می‌گذارند که از فلسطین حمایت کنند. اما واقعیت به سمت دیگری می‌رود.

می‌دانید که در هفتم اکتبر، حدود 200 اسرائیلی گروگان در دستِ فلسطینی‌ها افتادند. در دو ماه بعدی، حدود 25 هزار فلسطینی کشته و بیش از 5 هزار نفر هم ربوده شدند. اما این کانال‌های تلویزیونی دیدیدم وقتی می‌خواهند خبر را مخابره کنند چنین می‌گویند: از فلسطینی‌ها خواسته شده که گروگان‌های اسرائیلی را آزاد کنند؛ و وقتی درباره اسرائیلی‌ها صحبت می‌کنند می‌گویند زندانیان را! واژه زندانیان خیلی خفیف‌تر و ضعیف‌تر از گروگان است. برای اسرائیلی‌ها آزادی زندانیان را مطرح می‌کنند؛  وقتی اسرائیلی‌ها می‌گویند این تعداد از افراد را نابود کردند؛ عبارت کشته شدن را استفاده می‌کنند اما وقتی می‌خواهند درباره فلسطینی‌ها صحبت می‌کنند از عبارت به قتل رساندن را استفاده می‌کنند؛ خب! استفاده از این عبارت خیلی قوی‌تر و بارِ منفی‌تر از کشته شدن دارد. حتی اگر نتیجه این جنگ هرچه باشد تصویری که رسانه‌ها در افکار عمومی ایجاد می‌کنند یک بار منفی دارد. 

اما در پاسخ به سؤال شما درباره اهمیت دیپلماسی فرهنگی باید به این نکته اشاره کنم؛ در منطقه اکو از نظر ما اهمیت فرهنگی و همچنین اهمیت اطلاعات و هویتی که هر یک از این کشورها دارد از طریق برنامه‌های تلویزیونی به آن صورت که باید نشان داده شود، اتفاق نمی‌افتد. 

اکنون ایالات متحده آمریکا و خیلی از کشورهای قدرتمند غربی بیشتر روی این دیپلماسی فرهنگی کار می‌کنند تا تهاجم مستقیم! مثلاً در آنکارا و اسلام آباد خیلی رستوران‌های مک دونالد می‌بینید که آمریکایی هستند و جوانان خیلی به این رستوران‌های زنجیره‌ای علاقه‌مندند. از حدود 260 میلیون جمعیتی که در پاکستان وجود دارد همه مک دونالد را می‌شناسند اما اگر از آنها بپرسید نام سه غذای ایرانی را نام ببرید هیچ‌کس نمی‌داند. 

اگر شما به فیلم‌های آمریکایی نگاه کنید در واقع نقطه نظرات آمریکایی‌ها را منعکس و به جوامع القا می‌کنند مسلمانان تروریست‌اند و آرام آرام این نکات در میان افکار عمومی جا می‌افتد و همیشه مسلمانان را به عنوان تروریست می‌بینند. اگر از جوانان همین کشورهای عضو اکو بپرسید؛ همه مایکل جکسون را می‌شناسند. اما اگر بپرسید سه شاعر و خواننده را از منطقه کشورهای عضو اکو را نام ببرید نمی‌توانند و در واقع نمی‌شناسند. 

بنابراین من به عنوان رئیس این مؤسسه در طی این مدتی که خواهم بود هدف اصلی‌ام این است کشورهای عضو اکو را با فرهنگ، غذاها، اشعار و دستاوردهای فرهنگی یکدیگر آشنا کنم.

* آقای سعد خان به عنوان رئیس مؤسسه فرهنگی اکو چه علاقه‌مندی‌های فرهنگی دارند؟

من خودم نویسنده و مورخ در زمینه تاریخ اسلام مدرن هستم. جالب است بدانید وقتی اولین بار کتابم را می‌نوشتم بر قدرت کلمات پی بردم. من خودم نویسنده هستم و معمولاً روی این مسئله حساسیت دارم. مثلاً کتاب تاریخی می‌نویسم و شما کتاب‌ها را مشاهده کنید مخصوصاً به نوشته‌ها درباره جنگ فلسطین و اسرائیل توجه کنید برای اسرائیلی‌ها از عبارت «نیروها» و برای فلسطینی‌ها «جنگنده‌ها» استفاده می‌کنند.

این تناقض‌ها در رسانه‌های عمومی اتفاق می‌افتد که برای اسرائیلی‌ها ملایم‌تر و برای فلسطینی‌ها سعی می‌کنند بار منفی واژگان را بالا ببرند. من وقتی خودم نگارش را آغاز کردم به این نتیجه رسیدم از کلمات مشابه برای هر دو استفاده کنم. نیروها را هم برای فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها استفاده کردم. 

علاقه‌مندی‌های رئیس مؤسسه فرهنگی اکو/ هدفم ساخت یک فیلم مشترک بین ترکیه، ایران و پاکستان است

* شما به عنوان رئیس مؤسسه فرهنگی اکو در جشنواره‌های هنری کشورهای عضو اکو و حتی دیگر کشورها حضور پیدا می‌کنند و نظرشان درباره فضای فیلمسازی، تئاتر، سینما و تلویزیون ما چیست؛ کدام یک را دیده‌اید و برایتان جذاب بوده است؟

اگر در پاکستان زندگی کنید متوجه می‌شوید خیلی از سریال‌هایی که در تلویزیون پخش می‌شود سریال‌های درام ترکیه‌ای است. اما 8 خانه فرهنگ ایرانی در شهرهای مختلف پاکستان اعم از اسلام آباد، لاهور و... معمولاً فستیوال‌های فیلم برگزار می‌کنند و فیلم‌های ایرانی را به نمایش می‌گذارند. در مجموع می‌توانم بگویم پاکستانی‌ها به درام‌های ترکیه‌ای علاقه‌مندند اما به فیلم‌های ایرانی هم علاقه نشان می‌دهند. 

من هدفم این است که از این هنرپیشه‌های مختلف ترکیه‌ای، ایرانی و پاکستانی در یک فیلم و در واقع کار مشترک این سه کشور باشد می‌تواند خیلی تأثیرگذار باشد. به غیر از نوشتن یکی از کارهایی است که خیلی دوست دارم به حوزه موسیقی هم علاقه‌مندم. طی این 4 ماهه گذشته که در ایران بودم در فستیوال موسیقی شرکت کردم و سال گذشته سفری به ایران داشتم در برج میلاد، نمایشگاهی درباره آلات موسیقی که در ایران ساخته شده بودند. 

در سوئیس، انجمنی به نام «جامعه موسیقی نظامی» است که رئیس آن هر دو سال به صورت داوطلبانه انتخاب می‌شود. من هم به عنوان رئیس این جامعه موسیقی نظامی در سوییس (از سال 2022 تا 2023) انتخاب شدم و تنها مسلمانی هستم که طی 50 سال گذشته برای مدت دو سال در این انجمن انتخاب شدم. 

تدارک برنامه‌ای مشترک در زمینه موسیقی نظامی بین ایران، پاکستان و افغانستان

* به فضایِ ساخت آثار نمایشی مشترک اشاره کردید؛ آیا با هنرمندان ایرانی، دست‌اندرکارهای ساخت و مؤسسات هنری آشنایی دارید. در واقع فضای تعامل میان موسسه فرهنگی اکو با هنرمندان و جامعه فرهنگی و هنری ما به چه صورت است؟ 

من در مدت این چهار ماهی که اینجا بودم متأسفانه نتوانستم تماسی با هنرمندان و دست‌اندرکارهای ساخت و مؤسسات هنری که شما اشاره کردید، داشته باشم. اما شما می‌دانید که مؤسسه فرهنگی اکو در زمینه هنرهای مختلف اعم از نقاشی، گرافیک، نگارش، شعر، موسیقی و فیلم فعال است و برنامه‌ام این است با دو سه ماه آینده با یکسری از تهیه‌کنندگان و کارگردانان سینمای ایران تماس داشته باشم. همچنین علاقه‌مندم در زمینه موسیقی نظامی نیز یک دستاوردی داشته باشم. قرار است یک برنامه مشترک در زمینه موسیقی نظامی بین ایران، پاکستان و افغانستان در آنکارا برگزار شود. 

فیلم‌هایی که ساخته ما هست جای فیلم‌های دیگر را خواهد گرفت!

* به گفته کارشناسان یکی از پایه‌های استفاه از دیپلماسی نرم، فرهنگ مشترک میان کشورها که در کشورهای اکو این پایه مهیا است؛ به نظر شما از این فرصت چطور باید استفاده کرد؟

من معتقدم شروع سال 2024 و به دنبال آن سال‌های آتی، سال‌هایی خواهد بود در آنها دیپلماسی نرم به کار گرفته می‌شود. سال‌های بعد سالی خواهند بود که مک دونالد دیگر جایی نخواهد داشت و دونِر کباب ترکیه جای آن را خواهد گرفت. زمان، زمان شعر خواهد بود و اشعار که صحبت می‌کنند. فیلم‌هایی که ساخته ما هست جای فیلم‌های دیگر را خواهد گرفت. منظور من این نیست جایگزین به این معنا خواهند شد اما اینکه کانالی را می‌‌زنند به جای فیلم هالیوودی فیلمی از کشورهای ECO (10 کشور عضو اکو) را انتخاب کنند. 

من یک مصداقی می‌آورم؛ مردم ایران، آمریکا را دوست ندارند مردم پاکستان هم همین‌طور. الان دیپلماسی نرم زبانی که با شما صحبت می‌کنیم انگلیسی است و این همان دیپلماسی نرم است. الان چرا کسی در ایران نیست که زبان اردو را بداند؟ اما زبان انگلیسی به عنوان یک دیپلماسی نرم از طرف ایالات متحده جا افتاده که آن را به کار می‌برند و ما هم از آن استفاده می‌کنیم. 

بودجه یونسکو 150 میلیارد دلار است که در واقع 8 میلیارد آن به برخی از کشورها اختصاص پیدا می‌کند؛ ما آن‌طور محاسبه کردیم 20 دلار برای هر فرد درنظر گرفته می‌شود. اما بودجه ما در کشورهای عضو اکو فقط 500 هزار دلار است و برای 500 میلیون جمعیت؛ یعنی یک سنت در زمینه فرهنگی برای هر فرد می‌توانیم هزینه کنیم. پس بنابراین اگر هزینه بیشتری صرف تهیه فیلم، عکس، اشعار، نوشته‌ها و... نکنیم نمی‌توانیم به آن انسجام و همبستگی دست پیدا کنیم.

افزایش بودجه چاره کار و قدم برداشتن در راستای ارتقاء دیپلماسی نرم 

* یکی از راهکارهای انتقال فرهنگ به بازارهای هدف، فیلم و سریال برمی‌گردد که کشور ترکیه امروز بسیار خوب از آن با استفاده از سریال‌های مختلف استفاده کرده است؛ نظر شما در این باره چیست؟ اهمیت ایجاد بازار برای پخش تولیدات سینمایی و سریال‌های کشور عضو اکو در چیست؟

همان‌طور که اشاره کردم یکی از مشکلاتی که در این زمینه اشاره کردم مشکل بودجه است. اگر بتوانیم هزینه‌ای را که برای هر فرد در بین کشورهای عضو اکو همین جمعیت 500 میلیونی، درنظر گرفته می‌شود بتوانیم این بودجه را افزایش دهیم دست‌مان برای تولیدات سینمایی و سریال‌های تلویزیونی و... بازتر خواهد بود. 

مسئله دوم نیت سیاسی کشورهای عضو اکو تا بتوانند در زمینه ارتقاء دیپلماسی نرم گام بردارند. هدف اصلی کشورهای عضو اکو در واقع ارتقاء همکاری‌‌های اقتصادی، تجاری و در حاشیه آن همکاری‌های فرهنگی است. اما من شخصاً فکر می‌کنم این قضیه برعکس است؛ اگر بتوانیم هدف اصلی‌مان در بین کشورهای عضو اکو، در زمینه تبادل فیلم، سینما، اشعار، افراد ادبی، مشاهیر و... بگذاریم؛ اگر در این زمینه بتوانیم توسعه و ارتقاء در میان کشورهای عضو اکو ایجاد کنیم متعاقباً همکاری‌های اقتصادی هم به دنبال آن پیش خواهد آمد. 

ادامه دارد...