حرکت ارمنستان همچنان بر مدار اشتباه
نکته‌‌ای که باید در روند تغییر جهت سیاست‌خارجی ارمنستان به آن اشاره داشت این است که هیچکدام از ریسمان‌هایی که ایروان به آن‌ها چنگ انداخته است همانند اتحادیه اروپا، ناتو، فرانسه و حتی هند توانایی دفاع از تمامیت ارضی این کشور را ندارند.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در 5 آوریل 17 فروردین 1403، نشستی بین نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده و اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، در بروکسل برگزار شد که در این نشست تضمین‌های امنیتی برای ارمنستان، شرایط یورو-آتلانتیک برای ادغام و امکان آغاز روند الحاق این کشور به اتحادیه اروپا مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
در این نشست برای اولین بار پس از پایان جنگ دوم قره باغ در خصوص انتقال کامل ارمنستان از حوزه نفوذ روسیه و تغییر وضعیت موجود در منطقه صحبت شد. هم اتحادیه اروپا و هم ناتو بحران کنونی در روابط روسیه و ارمنستان را فرصتی برای تبدیل شدن به تنها «چتر امنیتی» در منطقه و تضعیف نفوذ روسیه می‌دانند.
اینکه چرا ارمنستان تصمیم گرفت در مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا قدم بردارد، ناتو چه چیزی می‌تواند به این کشور ارائه دهد و چگونه این موضوعات برمنافع روسیه و کشورهای منطقه تأثیر می‌گذارد سوال‌هایی است که باید برای آن‌ها پاسخی پیدا کرد.
این در حالی است که گفتگوهای سران غربی و ارمنستان باعث تشدید تنش در سراسر منطقه قفقازجنوبی شده و آذربایجان، ترکیه و روسیه ابراز نگرانی کرده‌اند که سیاست‌های غرب باعث ایجاد چالش‌های جدید ژئوپلیتیکی در منطقه شود.
گرچه بسیاری از کارشناسان چشم‌انداز واقعی برای نهادینه کردن عضویت ارمنستان در اتحادیه اروپا نمی‌بینند، اما غرب به وضوح در راستای حضور در منطقه قفقازجنوبی در جهت بیرون راندن فدراسیون روسیه از منطقه و تحمیل نسخه خود از حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران قره‌باغ به‌عنوان مهم‌ترین هدف خود در حوزه اوراسیا در حال قدم برداشتن است.
محتوای جلسه چه بود؟
در بیانیه پایانی نشست سه جانبه که با شرکت اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده و نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، برگزار شد در حمایت و پشتیبانی از «حاکمیت، دموکراسی، تمامیت ارضی و پایداری اقتصادی-اجتماعی» ارمنستان سخن گفته شد.
رئیس کمیسیون اروپا گفت: اتحادیه اروپا در نظر دارد طی 4 سال 270 میلیون یورو برای تامین این نیازها اختصاص دهد. در همین حال، واشنگتن قصد دارد کمک به ارمنستان را به بیش از 65 میلیون دلار افزایش داده که به گفته بلینکن 50 درصد افزایش نسبت به دو سال قبل را شاهد است.
اتحادیه اروپا قصد خود را برای سرمایه‌گذاری در کسب‌و‌کارها به ویژه شرکت های کوچک و متوسط ارمنی اعلام کرده است تا بتوانند حضور خود را در بازارهای جدید را توسعه و گسترش دهند.
فون در لاین گفت که حوزه‌های اصلی سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا پروژه‌های زیرساختی از جمله پروژه کابل برق دریای سیاه و همچنین تولید انرژی تجدیدپذیر خواهد بود. در عین حال، به گفته بلینکن، ایالات متحده قصد دارد در امنیت غذایی، زیرساخت‌های دیجیتال، تنوع انرژی و گسترش روابط تجاری در ارمنستان سرمایه‌گذاری کند.
همچنین هم واشنگتن و هم بروکسل قصد دارند حمایت از روند ادغام بیش از 100 هزار پناهجو قره‌باغی در جامعه ارمنستان را گسترش دهند و مسکن، کار و آموزش برای آن‌ها فراهم کنند.
دلایل نارضایتی روسیه؟
بدیهی است که هدف ضروری مشارکت ایروان با اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده در درجه اول ایجاد تنش بیشتر در اطراف روسیه است. یکی از وجوه آن که در سخنان رئیس اتحادیه اروپا به وضوح به آن اشاره شد، تلاش‌های رهبری ارمنستان برای مبارزه با دور زدن تحریم‌های غرب علیه فدراسیون روسیه بود که آن را عاملی مهم در موفقیت اقدامات ضد روسی غرب دانست.
از سوی دیگر آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده، به این موضوع اشاره کرد که واشنگتن و ایروان در مورد آینده قفقاز جنوبی با یکدیگر هم‌نظر هستند و خواهان ایجاد یک ارمنستان «مستقل و یک قدرت قوی» منطقه‌ای.
این دیپلمات آمریکایی در ادامه به این موضوع اشاره کرد: «ایالات متحده قصد دارد به ارمنستان برای تقویت ثبات دموکراتیک و اقتصادی خود ادامه دهد».
مقامات ارمنستان که در ماه‌های قبل بر سیاست تنوع بخشیدن در روابط سیاست خارجی خود به منظور تضمین پتانسیل‌های اقتصادی و یافتن منابع جدید امنیتی تاکید کرده بودند، این روند را با فاصله گرفتن و فروپاشی روابط خود با مسکو آغاز و پس از نشست 5 آوریل با سران غرب‌جمعی این روند را تثبیت کردند.
پاشینیان در این نشست با بیان این جمله که ارمنستان به «اهداف مشترک» میان ایروان، بروکسل و واشنگتن متعهد است خود را در تقابل جدی با مسکو قرار داد.
در همین زمینه روسیه در واکنش به این نشست ابتدا به صراحت اعلام کرد که دیدار در سطح بالا بین نمایندگان ارمنستان برای مشارکت ایروان در ساختارهای غربی برای مسکو خطرناک است، زیرا هم بروکسل و هم واشنگتن مستقیماً فدراسیون روسیه را دشمن خود می نامند و در درگیری‌های اوکراین در تقابل جدی با مسکو قرار دارند.
انتظار ارمنستان از اجلاس بروکسل چه بود و چه نصیبش شد؟
چند ماهی از سخنان نیکول پاشینیان که در نشست مسکو به صراحت از عدم حضور در ساختارهای پیمان امنیت‌جمعی به رهبری روسیه سخن به میان آورد، می‌گذرد. در این مدت ایروان تمام تلاش خود را به کار بست تا جایی که می‌تواند خود را از ساختارهای روسی که حتی پس از استقلال در سال 1991 در آن‌ها ادغام شده بود نجات دهد.
این تغییرات با شعار متنوع کردن شرکا و متحدین در سیاست‌خارجی توسط دولت پاشینیان آغاز شد و با تغییر شدید جهت بردار سیاست‌خارجی ارمنستان به سمت غرب ادامه پیدا کرد. در این روند ایروان سعی کرد به هر مقدار که خود را از دامان روسیه جدا می‌کند، در بغل بروکسل جای دهد.
اصلی‌ترین بهانه‌ای که پاشینیان و حزب متبوع وی در خصوص جدایی خود از مسکو اعلام می‌کردند، عدم حمایت و پشتیبانی سیاسی روسیه در درجه نخست و ورود نظامی ساختارهای پیمان امنیت جمعی از ارمنستان در قبال تجاوزات جمهوری آذربایجان پس از جنگ دوم قره‌باغ است.
ایروان در این خصوص اعلام می‌کند که اگر قرار است سازمان پیمان امنیت جمعی در شرایط درگیری و نزاع یکی از اعضا وارد عمل نشود و از منافع و تمامیت ارضی اعضا دفاع نکند، حضور در این پیمان نه تنها منافع ملی کشورهای عضو را تامین نمی‌کند بلکه همانند زنجیری به دست‌پای اعضا است.
از سوی دیگر عضویت در پیمان فوق محدودیت‌هایی را برای ارمنستان به وجود آورده که مهم‌ترین آن عدم توانایی حضور در پیمان‌های نظامی دیگر به منظور تقویت توان دفاعی این کشور در قبال ترکیه و جمهوری آذربایجان به عنوان دشمنان منطقه‌ای ارمنستان است.
از همین روی ارمنستان از یک سال پیش تمام فعالیت‌های خود در قالب پیمان امنیت جمعی را به طور کامل منجمد و در نهایت در چند هفته قبل نیکول پاشینیان از اراده این کشور در خروج از پیمان مذکور پرده برداشت.
از سوی دیگر و به صورت همزمان، ایروان فعالیت‌ها خود را برای نزدیکی هرچه بیشتر به ساختارهای اروپایی به‌کار بست. به نحوی که با مراجعه به شورای اروپا به عنوان مرجع حل اختلافات مرزی با آذربایجان، روسیه را که تا به حال تنها مرجع حل اختلافات کشورهای مستقل مشترک المنافع بود را کنار گذاشت.
همچنین همکاری‌های خود را با ناتو افزایش داد و در همین سال مانور مشترکی را با نیروهای آمریکایی در منطقه خارج نزدیک روسیه که حلقه اول امنیتی این کشور محسوب می‌شود برگزار کرد.
پس از اتمام جنگ سرد و فروپاشی شوروی این اولین بار بود که پای نیروهای ایالات‌متحده با همکاری ارمنستان به منطقه قفقازجنوبی گشوده شد و این امر نکته تحریک آمیز بزرگی برای روس‌ها به شمار می‌آمد.
در ادامه حضور «سامانتا پاور» مسئول آژانس توسعه بین‌الملل ایالات‌متحده، «خاویر کولومینا» نماینده ویژه دبیرکل ناتو در مسائل قفقاز، پذیرش بررسی وضعیت نامزدی در اتحادیه اروپا و در نهایت دیدار «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو در ارمنستان حرکت این کشور به سوی ساختارهای غربی را سرعت بخشید و حکایت از پیشرفت روند شراکت ارمنستان با کشورهای غربی به سطح کیفی جدیدی داشت.
رویدادهای اخیر نشان می‌دهد که ارمنستان به همراه ایالات متحده و اتحادیه اروپا در تلاش هستند تا وضعیت جدیدی را در منطقه شکل دهند و موقعیت روسیه در منطقه قفقاز جنوبی را تضعیف کنند.
در نهایت، نتیجه سیاست تنوع بخشیدن به متحدین راهبردی و این تغییر رویکرد به سمت غرب برای ایروان دریافت کمک مالی و سرمایه‌گذاری در برخی زیرساخت‌ها از جمله حوزه انرژی در این کشور بود جایی که بیشترین وابستگی به روسیه وجود داشت.
اما نکته مهمی که باعث دوری ایروان از مسکو شد، عدم کمک‌های مالی و یا نقص در تامین نیاز انرژی از سوی روس‌ها نبود بلکه مهم‌ترین نیاز ارمنستان یافتن متحدینی استراتژیک در حوزه‌های امنیتی و نظامی بود که بتوانند به وقت لزوم از تمامیت ارضی این کشور در قبال تهدیدات و تهاجمات باکو و آنکارا محافظت کنند.
حتی هیچکدام از کشورهای غربی به دلیل استفاده از گاز صادراتی باکو به اروپا حاضر به تامین برخی از تجهیزات نظامی برای ارمنستان نیستند و تنها کشور فرانسه به دلایلی حاضر شده است صادرات تجهیزات غیر تهاجمی همانند سیستم‌های دفاعی «جی‌ام 200»، خودروهای زرهی باستیون و رادارهای میسترال را به این کشور انجام دهد که با توجه به شرایط و توان دفاعی ارمنستان در قبال دو همسایه متخاصم خود یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان به هیچ‌عنوان تامین کننده نیازهای بی شمار ارمنستان نمی‌باشد.
نکته‌‌ای که باید در روند تغییر جهت سیاست‌خارجی ارمنستان به آن اشاره داشت، این است که هیچکدام از ریسمان‌هایی که ایروان به آن‌ها چنگ انداخته است همانند اتحادیه اروپا، ناتو، فرانسه و حتی هند توانایی دفاع از تمامیت ارضی این کشور در هنگام تهاجم از سوی آذربایجان و ترکیه را ندارند و این متحدین در بهترین شرایط می‌توانند در یک اقدام سیاسی به محکوم کردن اقدامات این دو کشور در قبال ارمنستان در مجامع بین‌المللی بپردازند و مطمئناً حضور میدانی در دفاع از حدود مرزی ارمنستان نخواهند داشت.
آیا از ارمنستان در اتحادیه اروپا و یا ناتو استقبال می‌کنند؟
اتحادیه اروپا انحلال پایگاه نظامی 102 روسیه در گیومری و همچنین خروج ارمنستان از اتحادیه اقتصادی اوراسیا را از دیگر شرایط مهم بررسی وضعیت نامزدی ایروان در این اتحادیه عنوان کرده‌اند. به نظر می‌رسد اجرای چنین اقداماتی و امکان پیوستن ارمنستان به ناتو و اتحادیه اروپا بسیار دور از دسترس باشد و در آینده نزدیک، ارمنستان به اتحادیه‌های غربی نخواهد پیوست.
در سطوح سیاسی ممکن است به صورت مقطعی تصمیمی از سوی اتحادیه اروپا گرفته شود که ارمنستان توانایی نامزدی عضویت در هر یک از ساختارهای غربی را دارد که البته این مدل از تعامل غربی و نتیجه آن را قبلاً توسط اوکراین، مولداوی و گرجستان شاهد بوده‌ایم.
تنها نتیجه این بازی از سوی کشورهای غربی جدا سازی این کشورها از دایره نفوذ روسیه بوده است. با این حال باید دید که آیا حضور ارمنستان در این سازمان ها مورد نیاز است و آیا برای این امر آمادگی وجود دارد؟
مطمئناً ارمنستان با توجه به شرایط جغرافیایی و محصور بودن در خشکی از مزایای سرزمینی خاصی برخوردار نیست. ارمنستان در میان چهار کشور دیگر محصور شده که از سمت غرب و شرق با دو کشور متخاصم همسایه است. همچنین به لحاظ اقتصادی ایروان هیچ آورده و مزیت نسبی برای اتحادیه اروپا ندارد. پس قاعدتاً پیوستن این کشور به ساختار اتحادیه اروپا اگر امری سیاسی نباشد به لحاظ قواعد حقوقی منشور اتحادیه اروپا امری غیرممکن است.
همچنین ورود ارمنستان به ناتو به احتمال زیاد توسط متحد اصلی جمهوری آذربایجان یعنی ترکیه دچار مشکل خواهد شد و آنکارا اجازه نخواهد داد تا موقعیت باکو مهم‌ترین شریک منطقه‌ای خود تضعیف شود. برای مثال می‌توانیم سوئد و فنلاند مورد اشاره قرار دهیم که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور چگونه از عضویت آن‌ها در ساختار ناتو جلوگیری به عمل آورد.
در نهایت به نظر می‌رسد ایروان در تغییر ریل سیاست‌خارجی خود دچار اشتباهی بزرگ شده و تنوع بخشی به شرکای خارجی خود را مستلزم دوری از مسکو قلمداد کرده است. در صورتی که با ترمیم روابط خود با مسکو و همچنین تقویت روابط استراتژیک خود با تهران می‌تواند از قابلیت‌های این دو شریک بالقوه (با توجه به خواست آنان در عدم تغییر مرزهای بین‌المللی در منطقه قفقاز جنوبی) در حفاظت از تمامیت ارضی ارمنستان مطمئن شود.
آینده نزدیک نشان خواهد داد که ایالات متحده و اتحادیه اروپا در واقع چه چیزی می‌توانند به ارمنستان ارائه دهند و روسیه و ایران چگونه به دفاع از مواضع خود در منطقه پاسخ خواهد داد.
انتهای پیام/
