عصر جدید؛ بررسی سیاست خارجی عراق پس از داعش: بخش دوم

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بخش اول این گزارش به اختلافات درونی احزاب و جریانات سیاسی عراق در زمان انتخاب عادل عبدالمهدی به عنوان نخست وزیر، وجود عامل آمریکایی و جدایی سیاست خارجی از سیاست داخلی در دوران دولت پنجم عراق را مورد بحث و بررسی قرار دادیم.

افزایش اختلافات درونی و تهییج تظاهرکنندگان تشرینی توسط صدر علاوه بر عامل آمریکایی- صهیونیستی، به آتش زدن دفاتر احزاب نزدیک به گروه های مقاومت منجر شد. با وجود اینکه رهبران سیاسی احزاب فوق، تاثیر بسزایی در آزادسازی مناطق تحت اشغال داعش داشتند، اما حمایت گسترده رسانه‌ای و بازیگری فعال سفارت آمریکا در بغداد، عرصه را برای فعالیت آزادانه دولت عبدالمهدی تنگ کرد.

پس از استعفای سومین نخست وزیر نظام پارلمانی، کشور عراق به مدت شش ماه از نبود نخست وزیر رنج می‌برد. سرنوشت تظاهرات تشرین پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی و ابو مهدی المهندس ناتمام ماند و روی دیگر تظاهرات، یعنی اعتراض به حضور نیروهای اشغالگر آمریکایی در عراق اوج گرفت.

در یادداشت پیش رو به بررسی سیاست خارجی دولت عراق در زمان زمامداری مصطفی الکاظمی، نخست وزیر اسبق عراق می پردازیم.

حواشی نخست وزیری الکاظمی

مصطفی الکاظمی، که از نزدیکان احمد الچلبی (رئیس کنگره ملی عراق و از موسسان بیت شیعی در عراق) به شمار می‌رفت در زمان فعالیت الچلبی در سیا با هدف سرنگونی رژیم صدام حسین، توانسته بود روابط خودش با آمریکایی‌ها را گسترش دهد. ورود الکاظمی به دستگاه اطلاعات ملی عراق با تغییر زهیر الشغرباوی، رئیس دستگاه اطلاعاتی ملی عراق، همراه بود. الغرباوی در اواخر دوره تصدی مسئولیت با چندی از گروه‌های مقاومت وارد درگیری شده بود. ورود داعش به عراق، عدم همکاری با نیروهای مقاومت و افزایش فشارهای بین المللی، موجبات برکناری الغرباوی را از سمت ریاست دستگاه اطلاعات ملی عراق فراهم ساخت.

ایده و افکار الکاظمی از یادداشت‌هایش در سایت المانیتور قابل حدس بود. وی در قبال گروه‌های مقاومت موضع منفی داشت، اما زمانیکه از سوی حیدر العبادی، نخست وزیر اسبق عراق به مقام ریاست دستگاه اطلاعات ملی منصوب شد مجبور بود تا از در همکاری با گروه‌های مقاومت وارد شود.

تبعات ناهماهنگی با سران مقاومت در دوران تسلط داعش بر شمال و غرب عراق، بر هم خوردن روابط با افرادی از حزب الله عراق، سازمان بدر، نجباء و دیگر شاخه های مقاومت را همراه داشت تا در نهایت شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس که کاملا از سوی آمریکایی ها هدایت شده بود، باعث شد تا با طرح نام الکاظمی به عنوان نامزد نخست وزیری، رسانه‌های نزدیک به گروه‌های مقاومت، مخالفت خود را با نخست وزیری وی ابراز نمایند.

سیاست خارجی عراق در دوران مصطفی الکاظمی

سیاست خارجی دولت الکاظمی را می‌توان به دو بخش دوران ریاست ترامپ و دوران ریاست بایدن تقسیم کرد:

بخش اول؛ سیاست خارجی دولت الکاظمی همزمان با ریاست جمهوری ترامپ

شاکله و بنیان سیاست خارجی دولت الکاظمی شباهت بسیاری با حیدر العبادی، نخست وزیر اسبق این کشور داشت. الکاظمی که از ابتدا حمایت مقتدی صدر، رهبر جریان سائرون را جلب کرده بود، به شدت منتقد ایران جلوه کرد.

چهارمین نخست وزیر عراق در سفری چند ساعته به مرز ایران و عراق رفت و از آنجا به تهدید گروه های مقاومت پرداخت. الکاظمی به واسطه ارتباطی که با سیا آمریکا برقرار کرده بود و همچنین با بهره‌گیری از تجربه عادل عبدالمهدی در تقابل رو در رو با دولت ترامپ، به این باور رسیده بود که جلب حمایت آمریکایی‌ها را در دستور کارش قرار دهد تا دولتش دوام داشته باشد و بتواند دوران طولانی تری را در مقام نخست وزیری تجربه کند.

بخش دوم؛ سیاست خارجی دولت الکاظمی همزمان با ریاست جمهوری بایدن

تغییر دولت در آمریکا، سطح روابط عراق با دولت‌های مختلف را دگرگون کرد. الکاظمی که در تلاش بود نظر ترامپ را جلب کند، با انتخاب بایدن به عنوان رئیس جمهور آمریکا، روی دیگری از ابتکارات دولت خود را نشان داد.

میانجیگری میان تهران و ریاض؛ ماموریت ویژه الکاظمی

در گیر و دار چینش راهبرد جدید منطقه‌ای دولت بایدن، الکاظمی به ایران و عربستان پیغام داد تا در بغداد مذاکرات احیای روابط را آغاز کنند. این اقدام الکاظمی با هدف نزدیک کردن دیدگاه های ایران و سعودی در عراق انجام گرفت. به نتیجه رسیدن پنج دور مذاکرات ایران و عربستان در بغداد، الکاظمی را مجاب کرد تا پیشنهاد مذاکره ایران و آمریکا در بغداد را مطرح کند که البته این امر مورد قبول طرف ایرانی واقع نشد. 

میزبانی از مقامات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از نقاط قوت دولت الکاظمی در پرونده سیاست خارجی در قبال همسایگان محسوب می‌شود.

جدای از مباحث امنیتی، الکاظمی به دنبال عبور از مناقشات مذهبی بود تا جایی که پیشنهاد ساخت آزادراه مشهد- کربلا- مکه را مطرح کرد.

روابط با آمریکا

همانطور که اشاره شد سیاست خارجی دولت الکاظمی پس از انتخاب بایدن، تحول اساسی یافت. احزاب نزدیک به گروه‌های مقاومت با هدف خروج نیروهای آمریکایی، فشار مضاعفی را به دولت وقت آوردند. به همین منظور، دولت وقت تیمی از کارشناسان را جهت بررسی طرح ابتکار خروج نیروهای آمریکایی در ازای مشارکت اقتصادی و نظامی تشکیل دادند.

توافق راهبردی

• توافق راهبردی «1»

از سال 2005 که نظام جدید در عراق بنیان شد، در سه مقطع، توافق راهبردی میان بغداد و واشنگتن به امضا رسید. توافق راهبردی نخست، در حد فاصل سالهای 2008 تا سال 2011 که بخشی از آن به مرحله اجرایی رسید، در تلاش بود تا به چند هدف مهم دست پیدا کند.

دولت نوری المالکی پس از اعدام صدام، مذاکراتی را برای انعقاد توافق راهبردی آغاز کرد که روابط بغداد- واشنگتن را در چارچوب منافع دوجانبه با رعایت تمامیت ارضی عراق تامین نماید که شامل همکاری در زمینه مسائل اقتصادی، امنیتی و نظامی به مانند دیگر کشورها می‌شد.

نوری المالکی که به خواسته گروه‌های مقاومت برای خروج نظامیان آمریکایی پاسخ مثبت داده بود، شرطی را مقابل آمریکا قرار داد که اگر خواهان کاهش تلفاتشان در عراق هستند راهی جز ترک عراق پیش رویشان نخواهد بود. 

سال 2011 نیروهای اشغالگر آمریکایی رسما از عراق خارج شدند، اما حمایت خود را از گروه های تندرو سنی ادامه دادند که در نهایت ورود داعش به موصل و غرب عراق را به همراه داشت تا برای چندمین بار خلف وعده آمریکایی‌ها برای مقامات و مردم عراق به اثبات برسد.

• توافق راهبردی «2»

پس از شهادت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی، فشار گروه های مقاومت به دولت الکاظمی باعث شد تا دولت پنجم عراق در دو مقطع با هدف خروج نیروهای اشغالگر، مستقیما وارد مذاکره با آمریکا شود.

در آن زمان تحلیل کشورهای عربی که عراق نیز از آن مستثنی نمی‌شد بر این بود که ترامپ در انتخابات 2020 پیروز خواهد شد. مصطفی الکاظمی بر همین مبنا و به منظور پیشگیری از فشار آمریکا به عراق به منظور عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، یک هفته پس از عادی‌سازی روابط امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی در قالب توافق ابراهیم، به دیدار ترامپ رفت.

در حالی که رضایت گروه‌های سیاسی عراق بر سر گزینه مصطفی الکاظمی به عنوان نخست‌وزیر، مشروط به برگزاری انتخابات زودهنگام بود؛ شواهد حاکی از این امر بود که مقام نخست‌‌وزیری به مذاق الکاظمی خوش آمده و همین امر سبب شد تا در نهایت تصمیم بگیرد رضایت ترامپ را برای ادامه یافتن دولتش جلب کند.

در دیدار ترامپ و نخست وزیر عراق، رئیس جمهور وقت آمریکا وعده خروج 3 ساله نیروهای ائتلاف را تصریح کرد که پس از پیروزی بایدن در انتخابات، سرنوشت این وعده نامعلوم شد.

الکاظمی یک سال بعد و پس از انتخاب بایدن به عنوان رئیس جمهور، برای دومین بار در مقام نخست وزیر عراق به واشنگتن رفت. آمریکایی ها که بواسطه حضور الکاظمی در راس دولت به نهادهای امنیتی عراق رسوخ کردند، با خروج نیمی از نیروهای رزمی موافقت کردند تا تعداد آن‌ها در پایگاه های آمریکایی حاضر در عراق از 5200 به 2500 برسد.

توافق راهبردی «2» با استناد به توافق راهبردی سال 2008 توسط جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا و مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق به امضا رسید.

با اتمام نخست‌وزیری الکاظمی، خروج نیروهای آمریکایی به سرنوشتی مبهم دچار گردید. عامل این ابهام بی‌شک خلف وعده آمریکایی‌ها بودکه به بهانه‌های مختلف، بر ادامه حضور نظامی خود در عراق اصرار داشتند.

علاوه بر این آمریکایی ها در دوران پس از پایان نخست وزیری عبدالمهدی و روی کار آمدن الکاظمی تلاش کردند با فراهم کردن فضای سرمایه گذاری، سیلی از تجار و  سرمایه‌گذاران غربی را راهی عراق کنند امری که در دوره نخست وزیری عبدالمهدی با تلاش وی برای تقویت همکاری با کشورهای عربی و چین مهار شده بود.

توافق راهبردی عراق و آمریکا به این دو دوره محدود نشد و در دوران محمد شیاع السودانی، نخست وزیر دولت ششم، دور تازه ای از مذاکرات آغاز گردید که در بخش سوم این یادداشت به صورت مفصل بررسی و تشریح خواهد شد.

روابط با اروپا

نخست وزیر وقت عراق حساسیت گروه‌های مقاومت در برابر حضور آمریکا را درک کرده بود. او که نمی خواست از گروه‌های مقاومت به عنوان سدی در مقابل بازگشت تروریست‌ها استفاده کند، به ایجاد رقابت از طریق جذب حداکثری کشورهای اروپایی به منظور از بین رفتن تاثیر نفوذ آمریکا در سطح رسانه‌ها روی آورد.

در سفرهای متوالی الکاظمی به فرانسه، آلمان و انگلیس دو طرف در زمینه افزایش همکاری‌های نظامی و امنیتی تفاهمنامه امضا کردند. الکاظمی از این طریق دو هدف را پیگیری می‌کرد:

1. آرمان گروه‌های مقاومت براساس مبارزه با آمریکا و رژیم صهیونیستی و انگلیس بنیان شده؛ لذا نمی‌توان انتظار داشت که به یکباره این آرمان تغییر کند و جهت اروپایی به خود بگیرد.

2. تروئیکای اروپایی قصد رویارویی با نیروهای آمریکایی را ندارند اما الکاظمی با این کار، پراکندگی مناسب و معقولی برای دولت خود ایجادکرد. او بر این باور بود این شیوه منجر به تصحیح مسیر آمریکایی‌ها می‌شود تا در صورت تخلف یا عدم رعایت شرایط منطقه‌ای عراق، دولت وقت، فضای مناسب‌تری را برای افزایش تحرکات آن‌ها فراهم کرده باشد.  

روابط با کشورهای عربی

مصطفی الکاظمی علاوه بر اینکه از حمایت مقتدی صدر برای نخست وزیری برخوردار بود، از ظرفیت و پایگاه اجتماعی وی نیز آگاهی داشت. از همین رو الکاظمی درصدد جلب رضایت مقتدی برآمد. صدر براین ایده تاکید داشت که ریل مناسبات خارجی عراق را به سمت کشورهای عربی بچرخاند. از همین رو الکاظمی روابط با قطر، عربستان سعودی و امارات را در سطوح بالا تقویت کرد. او نمی‌خواست از حمایت کشورهای عربی در بخش رسانه و جریان‌سازی‌هایی که انجام می‌دهند، عقب بماند.

افتتاح گذرگاه عرعر بعد از 30 سال که عربستان و عراق را از راه زمینی به یکدیگر متصل می‌کرد، برگزاری و مشارکت در اجلاس های متعدد عربی، تلاش برای حل اختلافات ایران و عربستان، پیوند کشورهای عربی با ایران از طریق اجلاس بغداد، فعال کردن بندر بصره و جذب خیل عظیمی از سرمایه‌گذاران از جمله برنامه های دولت الکاظمی در مسیر ارتقای روابط با اعراب بود.

اما پرحاشیه ترین اقدام الکاظمی، برگزاری نشست سه جانبه ای موسوم به «شام جدید» با مشارکت ملک عبدالله، پادشاه اردن و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر بود. بنابر ادعای برخی رسانه های عراقی سه طرف در این نشست بر سر طرح انتقال نفت بصره از طریق لوله با عبور از سرزمین‌های اشغالی به مصر، به توافق رسیدند. این اقدام، واکنش تندی را علیه الکاظمی در رسانه های عراقی به جریان انداخت و رسانه های همسو با محور مقاومت این پروژه را گامی مشکوک در مسیر عادی سازی روابط میان بغداد و تل آویو قلمداد کردند.

با وجود برگزاری انتخابات در سال 2021، کشور عراق به مدت یک‌سال نتوانست از دولت جدید بهره مند شود. چه در زمانیکه جریان صدر در پارلمان حضور داشت و چه در زمانیکه 73 نماینده آن‌ها از مجلس استعفا دادند، الکاظمی نمره قابل قبولی برای ادامه یافتن دولتش بدست نیاورد. نبود حمایت سیاسی کافی، روابط تیره و تار با گروه‌های مقاومت، مهیا کردن فضای فساد اقتصادی، مجوز نخست وزیری الکاظمی از سوی احزاب سیاسی را برای دومین بار ابطال کرد.

دولت الکاظمی به رغم مدت کوتاه فعالیت خود،  یکی از پرحاشیه‌ترین دولت‌های عراق، به شمار می رفت. در نهایت، 27 اکتبر 2022 با انتخاب محمد شیاع السودانی به عنوان نخست وزیر، ماموریت این دولت جنجالی پایان یافت. 

انتهای پیام/