خلق زیباترین صنایع دستی با سرپنجه‌های هنرمندان گیلانی
در خطه گیلان کم نیستند بانوان هنرمندی که به معنای واقعی کلمه از هر انگشت‌شان یک هنر می‌بارد؛ بانوانی که با سرپنجه‌های هنرمندانه خویش، جلوه‌هایی زیبا و دلربا بر دل تابلو، پارچه، چرم و غیره ایجاد می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از رشت، صنایع دستی و خلق آثار زیبا با دستانِ هنرمند همیشه فرصتی برای نقش‌آفرینی بانوان دیار گیل و دیلم و جلوه‌گاهی برای آشنایی با آداب و رسوم و سنت‌های این خطه سرسبز بوده است.
متنوع‌ترین و زیباترین صنایع‌دستی در گیلانِ زیبا پیدا می‌شود؛ صنایع و آثار هنری که الهام گرفته از کوه‌ها و دشت‌های سرسبز گیلان و معیشت مردمان منطقه از سالیان دراز است و با دستان توانمند و نجیب هنرمندان این خطه خلق و نسل به نسل منتقل شده است و امروز هر گردشگرِ علاقه‌مند به هنر را مجذوب خود کرده است.
در این خطه کم نیستند بانوان هنرمندی که به معنای واقعی کلمه از هر انگشت‌شان یک هنر می‌بارد؛ بانوانی که با سرپنجه‌های هنرمندانه خویش، جلوه‌هایی زیبا و دلربا بر دل تابلو، پارچه، چرم و غیره ایجاد می‌کنند و «خواستن، توانستن است» را در عمل نشان داده‌اند و به جامعه ثابت کرده‌اند که امید و همت بلند می‌تواند راهی برای خنثی‌سازی نقشه دشمنان در این جنگ اقتصادی باشد.
بعضی از این بانوان سرپرست خانوار هستند و برای تأمین دخل و خرج زندگی، هنرهای خویش را به نمایش می‌گذارند؛ برخی نیز بساط کارهای هنرمندانه را در منازل خویش پهن کرده و مشغول انتقال تجارب چندین‌ساله خود به علاقه‌مندان به صنایع‌دستی هستند تا راهی برای کسب درآمد به دیگران بیاموزند.
با قدم زدن در نمایشگاهی که به‌مناسبت هفته صنایع‌دستی در ساختمان فرهنگ و هنر پیاده‌راه فرهنگی رشت برپا شده است می‌توان گوشه‌ای از آثار خلاقانه بانوان این دیار را که با متریال‌های مختلف تولید کرده‌اند و به نمایش عموم گذاشته‌اند را مشاهده کرد.
«حصیربافی» یکی از صنایع دستی و خانگی بسیار رایج و آثار زیبای مردمان این دیار است که از قدیم‌الایام در این استان رونق داشته و یکی از ملزومات زندگی بود اما با ورود انواع زیراندازها، قالی و قالیچه‌ها، بیشتر جنبه تزئینی پیدا کرد.
مواد اولیه ساخت حصیر از ساقه دو نوع گیاه به نام «لی» و «سوف» است که در مزارع و باتلاق‌ها می‌روید؛ حصیر در اندازه و شکل‌های مختلف به صورت دایره، بیضی و مربع به صورت ساده و یا نقش و نگاردار بافته می‌شود؛ انواع زنبیل، بادبزن، جارو، جَوَد یا جَبَد (آویز گلدان)، کلاه حصیری، سفره سنتی، انواع سبد، زیراندازهای حصیری، زیردیگی، جای نانی، آبکش، کیف و مانند آن از بافته‌های حصیری هستند که با طرح و رنگ‌های زیبا در نمایشگاه صنایع‌دستی پیاده‌راه فرهنگی شهرداری رشت چشم هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.
«رشتی‌دوزی نقوشی از جنس ابریشم» نیز یکی از قدیمی‌ترین انواع قلاب‌دوزی یا رودوزی‌های سنتی در گیلان است که قدمت آن به 500 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و متاسفانه مدتی به فراموشی سپرده شده بود، اما دوباره احیا شده است.
قلاب‌دوزی در برخی از شهرهای ایران رواج دارد، اما هر قومی با معیارهای فرهنگی و بومی خود، از نقوش و رنگ‌هایی استفاده می‌کند که شاخصه همان منطقه است.
مواد اولیه تولید هنر رشتی‌دوزی، پارچه ماهوت در رنگ‌های مختلف (معمولا مشکی و قرمز) و نخ ابریشم با کیفیت بوده که با ابزار قلاب و دستان پرتوان بانوان هنرمند گیلانی خلق می‌شود و مرکز اصلی این هنر چنان که از نامش پیداست شهر رشت است و کاربرد آن نیز در پرده، سجاده، تابلو، لباس، بازوبند پهلوانان، رومیزی، روتختی، کوسنی، رومبلی، روبالشی و مانند آن است.
نقوش متداول رشتی‌دوزی در گیلان، هشتی، نوک‌تیز، هشتی تاجی، ترنج، لاله عباسی، پر طاووسی، بته‌جقه، شمسه‌ای، کتیبه‌ای، مجمعه‌ای، شکارگاه رزمی، گل اناری، گل و مرغ و مانند آن بوده که بسیار ظریف، رنگارنگ و چشم‌نواز است.
دست‌بافته‌های رشتی‌دوزی در فروشگاه‌های صنایع‌دستی رشت موجود است؛ این هنر به دلیل ظرافت و سختی کار، قیمت بالایی دارد اما یکی از اصیل‌ترین و باارزش‌ترین هنرها و سوغات این خطه محسوب می‌شود.
یکی دیگر از هنرها و صنایع دستی زیبای گیلان، «چادرشب‌بافی» است که بیشتر در شهرها و روستاهای شرق این استان مرسوم است و اطلاعات بافت آن از نسلی به نسلی دیگر انتقال یافته و اشتغال به آن از ارکان اقتصادی مهم خانواده‌های گیلانی در شرق این استان محسوب می‌شود.
مرکز عمده چادرشب بافی در شهرستان رودسر به ویژه قاسم‌آباد است؛ این دست‌بافته به زبان محلی به آن «چارشو» هم می‌گویند و از گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ زنان گیلانی در گذشته چادرشب یا چادرشال را جهت جلوگیری از سرایت رطوبت به بدن به دور کمر خود می‌بستند یا به عنوان رخت‌خواب پیچ، روجهازی دختران، بقچه، ساک‌دستی، جانماز، رومیزی و لباس استفاده می‌کردند.
نقوش چادرشب بسیار متنوع و زیباست، طرح بز کوهی، مرد اسب‌سوار، انواع درخت (چنار، سرو، کاج و غیره)، گوزن، زن‌تاجدار، صندوقچه، گنجشک و مانند آن از جمله طرح‌هایی است که در چادر شب از آن‌ها استفاده می‌کنند؛ در گذشته چادر شب از نخ به دست آمده از پیله ابریشم بافته می‌شد اما امروزه به دلیل گران و نایاب شدن ابریشم، از پنبه و ابریشم‌های مصنوعی استفاده می‌شود و کاربرد چادرشب در روتختی، رومیزی، روکوسنی، روبالشی، کیف، ساک دستی، کوله‌پشتی، رخت خواب‌پیچ، روفرشی و مانند آن است، گردشگران و مسافران این هنرِ زیبا و اصیل زنان گیلانی را از این خطه تهیه و به‌عنوان سوغاتی می‌برند.
«بامبوبافی» هنر دیگر بانوان دیار گیل و دیلم است که مواد اولیه آن از نی خیزران است و از حدود یک‌صد سال پیش با کشت چای در گیلان رواج یافت و مهم‌ترین مرکز تولید آن لاهیجان به ویژه منطقه لیالستان است؛ بامبو در مرداب‌ها و اطراف لاهیجان و رشت که بسیار مرطوب است می‌روید و محصولاتش هم جنبه تزیینی و کاربردی دارد.
در میان آثار هنری و سوغاتی‌های گیلان، «عروسک‌های بافتنی» آمیزه‌ای از شادی و رنگ نیز طرفداران خاص خودش را دارد و حاصل دست زنان و دختران هنرمند شهرک تاریخی ماسوله است؛ این عروسک‌ها با میل و قلاب بافته و درون آن‌ها با پنبه و الیاف پر می‌شود و بسیار جذاب هستند.
البته گلیم‌بافی، جاجیم بافی، شالبافی، جوراب بافی، نمدمالی، سفالگری، البسه محلی، کاشی معرق، قلمزنی و چلنگری از دیگر جوشش‌های هنری و آثار خلاقانه بانوان و هنرمندان گیلانِ زیبا است که با ظرافت و لطافتی خاص بر کاغذ، پارچه، سفال و هرچه که در دست باشد معجزه می‌آفریند.
این سنت‌گرایی هنرمندان خود از پایه‌های اصلی پایداری، بقای فرهنگ و هنر کهن این خطه است که با وجود چالش‌ها و مطالبات مختلف، صنایع‌دستی که تا مرز انقراض پیش رفته را با همت و سرسختی‌های تحسین برانگیز حفظ و احیا کرده‌اند.
در همین راستا، به‌مناسبت هفته صنایع دستی، با تعدادی از بانوان هنرمند گیلانی در نمایشگاه فرهنگ و هنر پیاده‌راه فرهنگی رشت به گفت‌وگو نشستیم؛ کسانی که همه حرفشان را با زیبایی‌هایی که خلق می‌کنند، می‌زنند و با ذوق و ابتکارشان علاوه بر تامین مایحتاج، زیبایی و نشاط را به مخاطبان و مشتریان خود هدیه می‌دهند.
بانوی هنرمند عرصه حصیربافی به سختی‌های این کار اشاره می‌کند و می‌گوید: حصیربافی از دوران پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان رواج داشته و به ما رسیده است البته در آن زمان تنوع کار کمتر بود و از حصیر بیشتر برای سفره و زیرانداز استفاده می‌کردند اما امروزه با توجه به رشد امکانات، بافته‌های حصیری متنوع‌تری را می‌توان در بازار پیدا کرد.
این هنرمند گیلانی 15 سال است که در این حرفه مشغول است اما از نبود مکانی دائمی برای عرضه محصولاتش گله‌مند است و خواستار حمایت‌های بیشتری از سوی مسئولین شد تا بتواند با ذوق و انگیزه بیشتری، فعالیت در این عرصه را ادامه دهد چراکه هزینه‌های تولید محصول نیز افزایش یافته و در صورت‌عدم فروش محصول نهایی قادر به ادامه دادن نیست.
بانوی هنرمند عرصه رشتی‌دوزی نیز به قدمت این اثر هنری و کاربردهای آن اشاره کرد و گفت: سال 79 بعد از گرفتن مدرک دبیری ادبیات به سازمان فنی و حرفه‌ای مراجعه کردم و آموزش دیدم؛ از آن زمان تاکنون در حال فعالیت در عرصه رشتی‌دوزی هستم و علاوه بر ارائه محصول، آموزش هم می‌دهم.
وی با بیان اینکه قیمت محصول با توجه به متریال آن که از ابریشم طبیعی است، بالا می‌رود افزود: من کارگاهی برای آموزش ندارم اما در همکاری با کسانی که اقدام به برپایی کارگاه و نمایشگاه می‌کنند محصولات خود را عرضه می‌کنم و انتظار داریم مکانی در اختیارمان قرار دهند تا بتوانیم به کارآموزان و هنرجویان آموزش دهیم.
هنرمند عرصه چرم‌دوزی نیز که در بخش دیگری از این نمایشگاه، توانمندی‌های خود را در معرض نمایش گذاشته است بانویی 28ساله و مادر یک پسربچه 7ساله است که به‌گفته خودش مسئولیت‌های زندگی و وظایف مادری نه‌تنها مانع از کارآفرینی و علاقه‌مندی‌هایش به خلق آثار هنری روی چرم نشده است بلکه موجب ایجاد انگیزه بیشتر و امید او برای ادامه این مسیر شده است.
این بانوی هنرمند می‌گوید که فعالیت در زمینه چرم‌دوزی را از سال 92 آغاز کردم و از آنجا که اکثر اعضای خانواده‌ام در دوخت و دوز با دست و خیاطی مهارت دارند و پدربزرگم هم در دوخت زین اسب توانمندی و سررشته داشت، من نیز به کار با چرم و دوخت و دوز در این زمینه علاقه‌مند شدم.
به گفته وی، دست‌ساخته‌های چرمی از لحاظ ظاهری یک کار شیک و زیبا است که طرفدار دارد و مواد اولیه آن از پوست طبیعی حیوانات است؛ در گذشته در زین اسب، کفش، لباس جنگی و لباس مجلسی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما امروزه با پیشرفت امکانات و دستگاه‌های جدید، طرح‌ها و محصولات بسیار متنوع‌تری از چرم ارائه می‌شود.
به گفته این بانوی هنرمند، به‌سبب ظرافت و سختی کار با چرم، آسیب‌هایی هم به جسم تولیدکننده وارد می‌شود اما سختی کار، آسیب‌ها و گاهی مواقع به فروش نرفتن محصولات هیچ خللی در عزم و اراده این هنرمندان در خلق این آثار هنری ایجاد نکرده و با عشق و علاقه هنرنمایی خود را ادامه می‌دهند.
مصطفی خانعلی‌نژاد معاون هنرهای سنتی و صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان نیز در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به اینکه سقف تسهیلات هنرمندان صنایع دستی براساس رشته، مواد اولیه و ابزار کار در کمیته فنی استان تعیین می‌شود اظهار داشت: هنرمندان می‌توانند در تعامل با ادارات میراث شهرستان‌ها، درخواست‌های خود در خصوص وام را ثبت کرده و مطالبات خود را از نزدیک بیان کنند.
وی با بیان اینکه درب اتاق بنده نیز به روی همه هنرمندان باز است، گفت: انتظار می‌رود هنرمندان از نزدیک دغدغه‌هایشان را به مدیران مربوطه برسانند و ما هم آمادگی داریم که زمینه حضور آن‌ها را در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی فراهم کنیم.
معاون هنرهای سنتی و صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان با اشاره به اینکه در سال 1402 حدود 80 نفر از هنرمندان صنایع دستی استان در نمایشگاه‌های اصفهان، شیراز و یزد و سایر استانها شرکت کردند، تصریح کرد: در رابطه با مکان دائمی عرضه محصولات صنایع دستی نیز رییس جمهور شهید به تمام استانها دستوراتی در این زمینه داده بودند و قرار شد شهرداران اقدام به ایجاد بازارچه‌های دائمی در ورودی و خروجی شهرها کنند با توجه به امکانات شهری که در اختیار آن‌هاست.
خانعلی‌نژاد با بیان اینکه خانه‌های خلاقیت صنایع‌دستی استان نیز در چندین شهرستان گیلان برای عرضه و فروش محصولات هنرمندان راه‌اندازی شده است، افزود: فروشگاه‌های صنایع دستی استان در سال 1402 افزایش یافت تا تولیدکننده بتواند با انگیزه بیشتری به فعالیت خود ادامه دهد و سپس تولیدات خود را به فروشگاه‌داران بفروشد.
وی با اشاره به اینکه طی همکاری‌های به عمل آمده، بستر حضور هنرمندان فعال و هدفمند صنایع‌دستی در قالب یک هیئت تجاری با حضور تجار عراقی در شهر نجف اشرف فراهم شد گفت: در این راستا، 40 نفر از هنرمندان و تولیدکنندگان برتر در رشته‌های مختلف برای مشتری‌یابی و صادرات محصولات در 5 شهر عراق حضور پیدا می‌کنند و کلاس‌های آموزشی صادرات محصولات صنایع دستی نیز برای هنرمندان برگزار شده است.
خانعلی‌نژاد با بیان اینکه کشور عمان و عربستان و سایر کشورها مقاصد بعدی برای صادرات محصولات صنایع دستی بومی گیلان خواهند بود، گفت: کرونا صدمات زیادی به اقتصاد صنایع دستی وارد کرد و در تلاشیم که کاستی‌ها با حضور و مشارکت مردم و هنرمندان این عرصه جبران شود.
انتهای پیام/612/.
