کتابخوانی در پلتفرم‌های مجازی/بازار چه کتاب‌هایی داغ است؟
استفاده از کتابخوان‌های الکترونیک در سال‌های اخیر با افزایش دسترسی به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال در ایران، روند رو به رشد داشته است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بازار کتاب دیجیتال بیش از 10 درصد مصرف رسمی را به خود اختصاص داده است، بر اساس آمارهای موجود، حدود 12 میلیون ایرانی مصرف‌کننده کتاب الکترونیک هستند که از این میان تنها دو میلیون نفر از پلتفرم‌های رسمی فعال استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد که مصرف کتاب الکترونیک بسیار بیش از این آمار 10 درصد باشد؛ چرا که بازار کپی در کتاب‌های دیجیتال و صوتی داغ است.
کتابخوان‌های الکترونیک به‌عنوان یکی از فناوری‌های جدید در صنعت نشر، در حال کسب محبوبیت بیشتری در میان مخاطبان ایرانی هستند. استفاده از کتابخوان‌های الکترونیک در سال‌های اخیر با افزایش دسترسی به اینترنت و فناوری‌های دیجیتال در ایران، روند رو به رشد داشته است. تعدادی از شرکت‌های ایرانی، مانند فیدیبو و طاقچه، بسترهای مناسبی برای دسترسی به کتب الکترونیکی فراهم کرده‌اند که امکان خرید و مطالعه آنلاین کتاب‌ها را برای مخاطبان فراهم می‌سازد.
براساس همین داده‌ها، می‌توان گفت کسانی که در میان پلتفرم‌ها اشتراک دارند و از این طریق کتاب می‌خرند و می‌خوانند، حدود دو و نیم میلیون کاربر ثبت شده است که کل خرید این کاربرها در طول یکسال بین 230-250 میلیارد تومان تخمین زده شده است؛ رقمی که حدود چهار تا پنج درصد کل بازار کتاب براساس قیمت پشت جلد را تشکل می‌دهد. باید در نظر داشته باشیم که قیمت کتاب الکترونیک در ایران 30 تا 50 درصد قیمت پشت جلد کتاب چاپی محاسبه می‌شود؛ بنابراین اگر به لحاظ قیمتی پنج درصد گردش مالی کتاب را شکل می‌دهد، 10 درصد میزان فروش قانونی را نیز در دست دارد.
یکی از پلتفرم‌های عرضه کننده کتاب الکترونیک در ایران اخیراً گزارشی از سال 1402 خود ارائه کرده است، بر اساس این گزارش، این پلتفرم که 130 هزار کتاب فعال را در دسترس مخاطبان قرار داده است، که 90 درصد کتاب‌های چاپی و 10 درصد کتاب‌های صوتی بوده‌اند.
این پلتفرم، طی سال 1402، 12 میلیون بار توسط کاربران نصب شده است، هم‌چنین بررسی‌ها نشان می دهد که استفاده از این پلتفرم حدود 10 دقیقه آمار سرانه مطالعه را رشد داده است.کاربران در این پلتفرم طی سال 1402 در مجموع 11.5 میلیون ساعت مطالعه داشته‌اند، این در حالی است که سال 1401 این رقم، 10.6 میلیون ساعت بوده است.
بیشترین حجم مطالعه مخاطبان در این پلتفرم در فروردین ماه اتفاق افتاده است و تعداد کتاب‌های خوانده شده نسبت به سال ماقبل آن 18 درصد رشد داشته است، توجه باید داشت که در سال 1401 تعداد کتاب‌های در دسترس این پلتفرم نیز کمتر و چیزی حدود 110هزار عنوان بوده است.
تعداد کابرانی که در این پلتفرم حداقل یک کتاب در سال خوانده‌اند، نیز 50 درصد رشد داشته است. دوشنبه‌ها، سه‌شنبه‌ها و یکشنبه‌ها به ترتیب بیشترین مطالعه را در روزهای هفته به خود اختصاص داده‌اند. هم‌چنین بیشترین ساعات مطالعه بین 21 شب تا 1 بامداد بوده است.کمترین ساعات مطالعه نیز 4 و 5 صبح بوده است.
اما محبوب‌ترین کتاب‌ها در این پلتفرم، «زنان زیرک»، «وانیل و شکلات» و «کتابخانه نیمه‌شب» بوده است، که هر 3 عنوان جزو کتاب‌های پرفروش حوزه ترجمه هستند. 
در میان کتاب‌های صوتی نیز شوهر آهوخانوم، شازده کوچولو و ماورای طبیعی شدن 3 عنوان پرمطالعه بوده است.
94 درصد ناشران حاضر در این پلتفرم ناشران حوزه چاپی، 1 درصد ناشران حوزه صوتی و 5 درصد ناشران متنی و صوتی هستند.
مطالعه رفتار کاربران این پلتفرم نشان می‌دهد که بیشترین خرید کاربران متعلق به یک کاربر با هزار و 946 عنوان کتاب خریداری شده بوده است.
در این گزارش هم‌چنین کتاب «کتابخانه نیمه شب» چه در قالب صوتی با صدای آرمان سلطانزاده از انتشارات آوانامه و چه در قالب نسخه چاپی با ترجمه محمد صالح نورانی‌زاده از نشر کوله پشتی به عنوان کتاب ویژه سال 1402 این کتابخوان الکترونیک انتخاب شده است که که هم بیشترین نظر را به خود اختصاص داده و هم بیشترین کتابی است که هدیه داده شده است.
بیشترین کتاب‌های خریداری شده از این پلتفرم نیز عبارتند از: نسخه صوتی کتابخانه نیمه‌شب با صدای آرمان سلطانزاده از آوانامه، معجزه(شکرگذاری) نوشته راندا برن، ترجمه مسیحا برزگر و با صدای میلاد فتوحی از نوین کتاب گویا، 48 قانون قدرت اثر رابرت گرین ترجمه فاطمه باغستانی، از نشر نسل نواندیش.
پرفروش‌ترین کتاب‌ها در یک هفته اول پس از انتشار در این پلتفرم نیز عبارتند از «تمام چیزهای خطرناک» نوشته استیسی ویلینگهام با ترجمه سحر قدیمی از نشر نون، «خاطرات یک آدم‌کش» نوشته کیم یونگ‌ها با صدای هوتن شکیبا، از رادیو گوشه و «آن چهارده روز» تالیف و انتشار از موسسه بیان معنوی.
پرمخاطب‌ترین نویسندگان ایرانی این پلتفرم نیز عبارتند از علی صفائی‌حائری، نادر ابراهیمی و مهرداد صدقی. پرمخاطب‌ترین نویسندگان خارجی نیز رابرت کرین، راندا برن و مت هیگ و پرمخاطب‌ترین مترجمان نیز فاطمه باغستانی، مسیحا برزگر و میلاد فتوحی بوده‌اند.
ادبیات داستان و رمان، موفقیت و خودیاری و موضوعات مذهبی محبوترین موضوعات میان کاربران این پلتفرم بوده‌اند، در حوزه ادبیات هر 3 عنوان محبوب از ادبیات ترجمه بوده و شامل «مغازه خودکشی»، «کتابخانه نیمه‌شب» و «خاطرات یک آدم‌کش» بوده است.
در حوزه موفقت و خودیاری نیز کتاب‌های «معجزه(شکرگذاری)»، «48 قانون قدرت»، و «عادت‌‌های اتمی» هر 3 از حوزه ادبیات ترجمه رتبه‌های نخست را از آن خود کرده‌اند.
در حوزه کتاب‌های مذهبی «حضرت حجت(عج)»، «رشد» نوشته علی صفائی‌حائری، «کهکشان نیستی» نوشته محمدهادی اصفهانی 3 عنوان محبوب و پرفروش کاربران این پلتفرم بوده‌اند.
در مقایسه رفتار کاربران در این پلتفرم، با رفتار مخاطبان در بازار نشر و سایر پلتفرم‌ها از جمله دیجی‌کالا و نمایشگاه مجازی کتاب در سال 1402 به چند تفاوت و شباهت دست پیدا می‌کنیم.
آمارهای این پلتفرم نشان می‌دهد که ادبیات پرفروش‌ترین حوزه بوده است، ولی گزارش‌های سایر پلتفرم‌ها در سال 1402 از جمله دیجی‌کالا که تنها نسخه چاپی کتاب را عرضه می‌کند، نشان می‌دهد که حوزه فلسفه و روانشناسی بیشترین فروش را در میان کالاهای فرهنگی داشته است، به گونه‌ای که 655 هزار عنوان کتاب فلسفه و روانشناسی فروخته شده است و پس از آن ادبیات و شعر و کودک و نوجوان قرار دارند.
اما چرا کتاب‌های کودک و نوجوان در گزارش این پلتفرم موردتوجه قرار نگرفته است، آن هم در حالیکه در نمایشگاه کتاب تهران 3 ناشر کتاب کودک بیشترین فروش را از آن خود کردند و در نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز ناشران کودک و نوجوان با 18 درصد بیشترین فروش را از آن خود کرده و در بازار نیز بیشترین فروش از آن کتاب‌های کودک و نوجوان است؟
کارشناسان بر این باورند که در حوزه نشر الکترونیک، نشر دانشگاهی و نشر کودک و نوجوان رشد چندانی نداشته است و عمده مخاطبان پلتفرم‌های کتاب مجازی نیز بین 20 تا 35 سال سن دارند و نه در آموزش و پرورش و نه در خانواده‌ها تمایلی برای معرفی نشر الکترونیک به مخاطبان این گروه سنی وجود ندارد.
مقایسه عناوین پرفروش در این پلتفرم با عناوین پرفروش در پلتفرم‌های دیگر و از جمله رفتار مشتریان در بازار نیز نتیجه مشابهی را نشان می‌دهد، «کتابخانه نیمه شب» در پلتفرم دیجی‌کالا جزو پرفروش‌های نخست سال 1402 بوده و در آمار منتشر شده از نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز با 2 هزار و 353 نسخه فروخته شده، در مقام نخست پرفروش‌ترین‌ها بوده است. هم‌چنین در حوزه کتاب‌های مذهبی نیز «کهکشان نیستی» در این پلتفرم پرفروش شده که در بازار و در نمایشگاه مجازی نیز جزو کتاب‌های پرفروش بوده است.
در حوزه ترجمه در گزارش نمایشگاه مجازی سال 1402 «کتابخانه نیمه شب» مقام نخست را دارد و «مغازه خودکشی» در میان ده پرفروش اول قرار دارد.
علی صفائی‌حائری نیز که در گزارش این پلتفرم جزو نویسندگان پرفروش بوده در گزارش نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز جزو 3 نویسنده پرفروش نخست قرار دارد.
نتایج رفتار مخاطبان کتاب در بازار نشر و در بازار پلتفرم‌های عرضه کننده کتاب الکترونیک و چاپی نشان می‌دهد که ادبیات ترجمه بازار را در دست دارد و سلیقه مخاطبان به کتاب‌های ترجمه، آثار این حوزه را پرفروش کرده است، تکرار این تجربه و ادامه‌دار شدن آن برای حداقل چند سال اخیر طبیعتاً از سویی نویسندگان داخلی را برای تالیف رمان دلسرد کرده و از سوی دیگر کم کار شدن نویسندگان مطرح سال‌های اخیر نیز خود به این موضوع دامن زده است.
امروز اینکه پرفروش‌ها از آن چند عنوان بازار ترجمه است و صف‌های تشکیل شده مقابل برخی غرفه‌‌ها در نمایشگاه کتاب عمدتا به کتاب‌های ترجمه اختصاص دارد، بر کسی پوشیده نیست، اما راه چاره چیست؟ چرا برای آن فکری نمی‌شود؟
داغ شدن بازار ترجمه در ایران موجب شده تا نوعی بلبشویی فرهنگی در بازار نشر ایران به وجود آید و ترجمه‌‌های از یک کتاب نه چندان محبوب غربی توسط چند ناشر با نام مترجمان بعضاً معروف و گمنام منتشر شود و رقابتی عجیب در فروش و عرضه این کتاب‌ها به بازار شکل گیرد، به نظر می‌رسد بازار نشر ایران امروز بیش از هر چیز از نوعی از هم‌گیسختگی رنج می‌برد که دغدغه اقتصادی ناشران نیز به آن دامن زده است، از سوی دیگر بسیاری از این کتاب‌های پرفروش تحت تاثیر جو روانی ایجاد شده در بازار پرفروش شده‌اند و اگرنه در بازار کشورهای دیگر مخاطب چندان وقعی به آن نمی‌نهد.
انتهای پیام/
