گفت‌وگو|بحرانی‌ترین شرایط فرونشست زمین در اصفهان و یک راهکار
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی وکتشافات معدنی کشور با اشاره به لزوم عقبگرد بیست ساله برای جبران فرونشست در اصفهان گفت: اصفهان و مجموعه حوزه زاینده‌رود ظرفیت این میزان بارگذاری را نداشته و ندارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، اصفهان شهر تمدن هزاران ساله، پس از گذر ایام با افزایش جمعیت، جاذبه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و اجتماعی امروز به عنوان یک کلانشهر و استان معین در کشور مطرح است، اما این کلانشهر با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از مهم‌ترین این مشکلات، مسائل و مخاطرات زیست محیطی بوده که ظهور و بروز آن در خشکی رودخانه هزاران ساله زاینده‌رود و به تبع آن پدیدار شدن پدیده فرونشست در حاشیه و متن شهر اصفهان است.
خبرگزاری تسنیم به دنبال بررسی ابعاد متعدد این مخاطره مهم زیست محیطی با کارشناسان، متولیان و مسئولان این امر به گفت‌وگو نشست که در ادامه متن گفت‌وگوی خبرنگار تسنیم با رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور را می‌خوانید:
تسنیم: آیا به مسئله فرو نشست زمین در اصفهان باید به عنوان یک مسئله نگاه کنیم یا یک بحران؟
شهبازی: اول از همه باید مشخص کنیم که ما به چه چیزی می‌گوییم مسئله و تعریف ما از بحران چیست؟ مسئله خوب تا زمانی هست که یک چالشی وجود دارد و راه حل و راهکاری آن هم هست و ما باید برویم راه حل و راهکار آن پیدا کنیم و اجازه ندهیم که آن مسئله گسترده شود و تاثیرات خود را بر جامعه بگذارد. از طرف دیگر بحران هم وزن سنگینی را به همراه دارد، بحران یعنی یک اتفاقی که افتاده و دیگه کار از کار گذشته و در واقع هیچ کاری هم نمی‌شود انجام داد، اما واقعیت اینکه موضوعی که شما دارید راجع به آن صحبت می‌کنید یک مسئله‌ای است که اگر به همین صورت رها بشود قطعاً به یک بحران بزرگ تبدیل می‌شود ولی هنوز وسط راه است، وضعیت اصفهان طیف فرونشست به سمت بحران نزدیک‌تر شده است.
اصل ماجرا مدیریت منابع آب و مسئله مدیریت منابع زیرزمینی است
تسنیم: با توجه به اینکه شما حد وسطی را برای وضعیت فرونشست اصفهان قائل هستید، راهکار مقابله با پیشروی این مخاطره به سمت بحران چیست؟
شهبازی: در ارتباط با مسئله فرونشست که در حال حاضر یک مسئله هست، راهکار مشخص است ولی باید برویم و این راهکار را عملی انجام بدهیم، اصل ماجرا مدیریت منابع آب و مسئله مدیریت منابع آب زیرزمینی است، اگر رها شود کما اینکه یک جاهایی تبدیل به بحران هم شده، در آینده می‌تواند به یک بحران تبدیل شود.
تسنیم: در اصفهان مسئله خشکی زاینده‌رود در چند سال اخیر را داریم که یکی از تبعات زیست‌محیطی آن فرونشست است؛ شما با توجه به مسئولیتی که در حوزه زمین‌شناسی دارید راهکار را چه می‌دانید؟
شهبازی: اصفهان یک مسئله خاصی در ارتباط با فرونشست است؛ نشست زمین لزوماً در اصفهان وجود ندارد، ما جاهای دیگری از کشور داریم که نرخ و پهنه فرونشست در آن بیشتر از اصفهان هم هست، متاسفانه اکنون تقریباً به غیر از استان گیلان بقیه دشت‌های کشور در همه استانها درگیر فرونشست هستند ولی مسئله اصفهان یک حالت ویژه در کشور است.
مسئله اصفهان اینجاست که روی دشتی گسترده شده، از زاینده‌رود به شمال که همه ریزدانه و مستعد فرونشست بوده و از طرفی جمعیت بالایی هم در آن منطقه تمرکز دارند، اصفهان یکی از شهرهای مهم کشور آثار و بناهای تاریخی بسیار ارزشمند دارد و در واقع یک بسته‌ای از زیرساخت‌های مهم و یادگارهای تاریخی مهم و جمعیتی در اصفهان واقع هستند و همه در معرض این پدیده قرار گرفتند که همین مسئله اصفهان را ویژه و متفاوت کرده است.
تسنیم: اقداماتی که در این زمینه در خصوص مسئله فرونشست در اصفهان تا به امروز انجام شده چه بوده است؟
شهبازی: در سال‌های 81، 82 در سازمان زمین‌شناسی تحقیقات آغاز شده، ولی از 97 ما فرونشست اصفهان را ویژه دیدیم. کما اینکه مثلاً در یک دهه گذشته خوزستان و سیستان را ویژه در مورد گرد و غبار دیدیم یا تهران و تبریز را ویژه مسئله زمین لرزه دیده شده ، به اصفهان نیز از این بابت نگاه ویژه داشتیم و خیلی کارهای زیادی در اصفهان انجام شده است.
تسنیم: اگر جریان دائمی زاینده‌رود به نتیجه نرسد باید منتظر بمانیم که شهر در نقاط مختلف به خصوص شرق اصفهان شاهد این فرونشست خواهد بود یا خیر؟
شهبازی: اینکه بحث‌های اصلی این است که "زاینده‌رود بخواهد جریان پیدا کند یا خیر؟" ما تا کی می‌خواهیم بر منابع موجود فشار وارد کنیم و بدون توجه به اینکه ظرفیت منابع چقدر است اقدام کنیم؟ منابع باید به اندازه‌ای که ظرفیت دارند مورد بهره‌برداری قرار بگیرند. منابع را نباید بر اساس نیاز خود صرفاً برداشت کنیم باید براساس ظرفیت آن برداشت شود، اصفهان و بالادستش و مجموعه حوزه زاینده رود ظرفیت این میزان بارگذاری جمعیتی و صنعتی و کشاورزی را نداشته و ندارد و این راهکارهای هم که ارائه می‌شود مسکن بوده و یک جای دیگر را خراب می‌کند اما باز دوباره جاذبه ایجاد می‌شود و یک مسکن دیگر تزریق می‌شود و دوباره توسعه در این حوزه رخ می‌دهد، باید در نظر گرفت که ظرفیت این حوزه این نیست.
پس مسئله اصلی و پایه‌ای این بوده که ما ببینیم اصفهان اصلاً ظرفیت بارگذاری دارد؟ و در کلان موضوع رفیت بارگذاری زاینده‌رود چقدر است و آن را آرام آرام به ظرفیت طبیعی خود برگردانیم. طبیعتاً این اتفاق یک سال و دو ساله رخ نداده یک سال دو ساله هم ما به نتیجه نخواهیم رسید ولی همانطوری که این اتفاق رخ داده باید یکی‌یکی گام‌ها را به عقب برگردانیم و آن گام‌های اشتباهی که محاسبات درست زیست محیطی انجام نشده را اصلاح کنیم تا بتوانیم در یک بازه زمانی - اگر مثلاً 20 سال طول کشید که این اتفاق افتاد - در عرض مثلاً 20 سال هم چشم‌اندازی داشته باشیم که بتوانیم به یک تعادل رسیده باشیم و این مهم در آینده بی‌تردید باید انجام بشود وگرنه طبیعت و زیرساخت‌ها را از دست می‌دهیم؛ این موضوع برای دریاچه هامون، ارومیه، حورالعظیم نیز به همین شکل است.
جریان پایدار رودخانه زاینده‌رود و کنترل برداشت‌ها
تسنیم: دخالت‌های انسانی در چرخه طبیعت سبب ایجاد چالش‌های زیست محیطی در طول سال‌های گذشته شده است، تلاش برای همگامی با طبیعت باید به چه صورت شکل بگیرد؟
شهبازی: دقیقا، عمدتاً دخالت‌های انسانی در طول 20 سال گذشته این چالش‌های تغییر اقلیم را ایجاد کرده و بروز و ظهور شدیدتری داشته باشند، ولی در این بازه زمانی چه کار باید انجام شود؟ باید تلاش شود که در حوزه آبخیز زاینده‌رود بتوانیم تا حد امکان به صورت پایدار جاری کنیم نه به صورت مقطعی، چون مقطعی بودن رودخانه هم از جهت خشکی و آبگیری و خشک شدن مجدد زاینده رود باز هم تاثیرات منفی را به همراه دارد.
ما در اصفهان یک حداقل جریان پایه‌ای رو به صورت مستمر نیاز داریم تامین کنیم، این یک مسئله کلیدی است و از طرف دیگر باید برداشت‌ها کنترل شود، اصفهان دیگر جایی ندارد که بخواهد برداشت آب زیرزمینی و چاه و اینطور موارد را داشته باشد.
حرکت اصفهان به سمت صنایع فناورانه
تسنیم: آیا اصفهان در تصمیم‌گیری‌های نحوه برداشت از آب نیازمند تغییر نگاه است؟
شهبازی: بله، اصفهان باید انتخاب کند که می‌خواهد یک شهر مثلاً کشاورزی باشد یا یک شهر توریستی، گردشگری و صنعتی . آیا می‌خواهد به عنوان یک شهر صنعتی، صنعت را گسترش بدهد؟ و همچنان از صنایعی که بر منابع طبیعی فشار زیادی وارد می‌کند، استفاده کند؟ اصفهان با ظرفیت‌های فرهنگی و علمی که دارد می‌تواند به سمت صنایع و فناوری‌های با تکنولوژی‌های نوین یا فناوری‌های برتر و هایتک حرکت کند. اصفهان یک مرکز مهم تولید علم در کشور همیشه بوده ولی می‌تواند علم را تولید کند اما لزومی ندارد در آنجا بخواهد محصولات را نیز تولید کند. اصفهان باید به سمت صنایع فناورانه حرکت کند و صنایعی که آلوده کننده نیستند را مستقر کند.
در بخش کشاورزی باید به سمت کشاورزی‌های گلخانه‌ای و محدود و با بهره‌وری بالا برود، ما دیگر از اصفهان نباید انتظار داشته باشیم که هم گندم تولیدکند و هم فولاد و هم زاینده رودش جاری باشد و هم دو میلیون نفر جمعیت در آن زندگی کنند و هم سالانه دو سه میلیون نفر توریست به آن مهاجرت و سفر کنند.
اکنون ده‌ها شهرکی که هر کدامشان به یک شهر تبدیل شدن در اطراف اصفهان شکل گرفته است و این انتظار تاب‌آوری زیست محیطی از اصفهان، در سطح حوزه زاینده‌رود و در سطح کلان کشور بیهوده است. این یک واقعیتی است که ما با آن مواجه هستیم و تا خودمان را سازگار نکنیم با این موقعیت پیرامونی، به نتیجه‌ای نمی‌رسیم.
فراموشی تغییر اقلیم و سهم طبیعت مسبب مشکلات زیست محیطی امروز
تسنیم: شما فکر می‌کنید مانع اصلی این جریان چیست؟ آیا مانع در تصمیم‌گیری است یا در اعمال نفوذ افراد؟
شهبازی: باید به زبان ساده بگویم که در تصمیم‌گیری‌ها دوراندیشی و آینده‌نگری نبوده و نگاه به آینده وجود نداشته است. شاید جامعه تصمیم گیرنده که مسئولان هستند نقش مهمتری دارند و تصمیماتی که گرفته شده جامع نگر نبوده عنی تمام جوانب یک موضوع را در نظر نگرفتند و کوتاه بینانه بوده و بلند مدت و آینده‌نگر نبوده است.
موضوع خیلی مهم دیگر اینکه ما فراموش می‌کنیم در یک دنیایی زندگی می‌کنیم که دنیای پیرامون یعنی طبیعت پیرامون، یک طبیعت در حال تغییر است، مثلا در مدیریت منابع آب وقتی می‌خواهیم مدیریت کنیم باید روی چیزی کمتر از میانگین آورده سالانه برنامه‌ریزی کنیم به طور مثال اگر میانگین بارندگی 150 میلی‌متر در اصفهان است، روی 120 میلی‌متر آن باید برنامه‌ریزی شود که 30 یا 40 میلی‌متر آن بهره برداری شود و مابقی باید سهم طبیعت باشد اما ما برعکس عمل کردیم، مثلا اصفهان یک شهری که مثلاً 500 - 600 میلی متر بارندگی دارد برنامه‌ریزی و توسعه انجام دادیم. این چالشی که امروز گریبان‌گیر شده نادیده گرفتن سهم طبیعت است البته بقیه مناطق کشور نیز جسته گریخته همه به نوعی درگیر این موضوع هستند.
تسنیم: با توجه به تغییرات اقلیمی گسترده در طول سال‌های اخیر، آیا لازم است در تعاریف و ادبیات آمایش سرزمینی در کشور تغییری رخ دهد؟
شهبازی: بله، همانطور که آقای رئیس جمهور در نشست خبری خود اعلام کردند و حرف دل ما را زدند، ما در هیچ کجای جهان پایتخت یا کلانشهری را نداریم که کنار دریا یا منبع آب شیرین واقع نشده باشد، اما در کشور ما اصرار داریم که همه جمعیت کشور در این فلات مرکزی خشک متمرکز باشند و 70 درصد جمعیت در مرکز خشک کشور زندگی می‌کنند و همواره جاذبه برای رشد این جمعیت ایجاد می‌کنیم، در این صورت چشم اندازی به غیر از تخریب پیش رو نیست.
باید یک تغییری در ادبیات اقلیمی و ادبیات جمعیتی کشور اتفاق بیفتد؛ در واقع در ادبیات آمایش سرزمینی و جمعیتی کشور باید تحول و تغییری ایجاد شود. در خصوص فرونشست و این تغییرات اقلیمی که یکی دوساله رخ نداده، 20 سال پیش متخصصان این امر هشدار داده بودند اما توجه‌ای نشد، حداقل اکنون توجه شود چراکه دست کم اگر اکنون شروع به اصلاح و تغییر و اجرای راهکارها شود، 20 سال طول می‌کشد تا این مجموعه بخواهد مدیریت و ساماندهی شود .
انتهای پیام/163/.
