مازندران؛ سرزمین افسانه‌ای شیعه با تاریخ مقاومت
مازندران، سرزمین سرسبز و افسانه‌ای ایران، در طول تاریخ نه تنها به دلیل طبیعت بی‌نظیرش بلکه به خاطر مقاومت مردمانش در برابر امپراتوری‌های بزرگ و نقش کلیدی‌اش در تاریخ اسلام و تاریخ تشیع، همواره مورد توجه بوده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، هفته مازندران فرصتی برای پردازش به نخستین حکومت شیعی کشور است و مازندران همواره از دوران اساطیری شاهنامه تا دوره حکومت علویان، با هویت مستقل و ارادت ویژه به خاندان اهل بیت (ع) یکی از مهم‌ترین نقاط تاریخی ایران به شمار می‌رود.
مازندران، سرزمین سبز و دل‌انگیز شمال ایران، از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و فرهنگ این سرزمین داشته است. این استان که در کرانه‌های دریای خزر و دامنه‌های البرز جای گرفته، از دوران اساطیری و افسانه‌ای تا دوران معاصر همواره به عنوان یکی از مراکز اصلی تاریخ ایران شناخته شده است. مازندران نه تنها در اسطوره‌های کهن ایرانی جایگاه مهمی دارد، بلکه در طول تاریخ با وجود امپراتوری‌های بزرگ و موج‌های مختلف هجوم، توانسته هویتی مستقل و مقاوم از خود نشان دهد.
نام مازندران به گونه‌ای با افسانه‌ها و حماسه‌های ملی گره خورده که در شاهنامه فردوسی، این خطه به عنوان سرزمینی افسانه‌ای با دیوها و رستم پهلوان پیوند خورده است.
از دوران باستان، این سرزمین نه تنها به دلیل طبیعت زیبا و بکرش، بلکه به خاطر مردمانی سخت‌کوش و مبارز شناخته می‌شد که در برابر تهدیدات و امپراتوری‌های بزرگ همچون مادها، هخامنشیان و ساسانیان مقاومت کردند. مازندران به دلیل موقعیت استراتژیکش، همواره در معادلات سیاسی و نظامی ایران جایگاهی مهم داشته است.
این سرزمین در دوره‌های تاریخی گوناگون، پایگاهی برای نهضت‌های استقلال‌طلبانه بوده که مردم آن برای حفظ دین و سرزمین خود به مقاومت پرداختند.
با ورود اسلام به ایران، مازندران تا مدت‌ها تحت تأثیر امواج اسلامی قرار نگرفت و با حفظ باورهای کهن، به مبارزه علیه نیروهای خارجی ادامه داد. اما با حضور علویان در این سرزمین، مازندران به یکی از کانون‌های مهم گرایش به خاندان اهل بیت (ع) و ارادت ویژه به امام علی (ع) تبدیل شد.
این دوره تأثیر عمیقی بر هویت دینی و فرهنگی مردم مازندران گذاشت که تا امروز نیز پایدار است.
با چنین پیشینه‌ای، تاریخ مازندران چیزی فراتر از یک روایت ساده از گذر زمان است؛ بلکه داستانی از مقاومت، هویت، فرهنگ و پیوندهای عمیق دینی است. برای فهم درست و دقیق از تاریخ ایران، باید به تاریخ مازندران نگاهی ویژه داشت؛ چرا که این سرزمین همواره در مرکز تحولات و تغییرات بزرگ کشور نقش کلیدی ایفا کرده است. مازندران به مثابه نگینی است درخشان که در تاریک‌ترین روزهای تاریخ ایران نیز درخشیده و با ایستادگی و هویتش، سهم بزرگی در حفظ فرهنگ ایرانی داشته است.
مازندران پیش از اسلام با مردمانی تسلیم ناپذیر
دوران پیش از اسلام در مازندران با مقاومت‌ها و مبارزات پرافتخار مردمان این سرزمین در برابر امپراتوری‌های بزرگ و قدرت‌های مهاجم، به ویژه امپراتوری‌های آشوری، ماد، هخامنشی، سلوکی، و ساسانی، شناخته می‌شود. مازندران که در طول تاریخ به نام‌های گوناگونی از جمله طبرستان، فرشوادگر و پادوسبانان یاد شده، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، طبیعت کوهستانی و جنگلی، و مردمانی جنگجو و مقاوم، همواره منطقه‌ای دشوار برای تصرف و کنترل توسط نیروهای مهاجم بوده است.
دکتر امامعلی شعبانی عضو هیات علمی دانشگاه مازندران و استاد تاریخ این دانشگاه در این باره می گوید: نخستین شواهد تاریخی از حضور و مقاومت مردمان مازندران در برابر قدرت‌های بزرگ به دوران سلطنت آشوریان بازمی‌گردد. آشوریان که امپراتوری عظیمی در خاورمیانه داشتند، در صدد گسترش نفوذ خود به مناطق شمالی ایران، به‌ویژه حاشیه‌های دریای خزر بودند. اما مردمان شمال ایران، از جمله مازندران، با طبیعت جنگلی و کوهستانی سرزمینشان توانستند در برابر پیشروی نیروهای آشوری مقاومت کنند.
وی افزود: با آغاز قدرت‌گیری مادها در سده‌های هشتم و هفتم پیش از میلاد، که پایه‌گذار نخستین امپراتوری ایرانی بودند، مازندران به یکی از مناطقی تبدیل شد که در برابر گسترش امپراتوری مادها ایستادگی می‌کرد. مادها که پس از سرنگونی آشوریان به قدرت رسیدند، تلاش کردند که نفوذ خود را به تمام مناطق شمالی ایران گسترش دهند، اما مناطق کوهستانی مازندران با مردم جنگجو و سرسخت خود توانست به عنوان یکی از نقاط دشوار برای تصرف باقی بماند.
هخامنشیان و استقلال نسبی مازندران
دکتر شعبانی با بیان اینکه در دوران هخامنشیان که یکی از بزرگترین و قدرتمندترین امپراتوری‌های تاریخ را تأسیس کردند گفت: بخش‌های زیادی از ایران تحت سلطه کامل آنان قرار گرفت. اما مازندران به دلیل شرایط طبیعی خود، تا حدی از این کنترل مستقیم مصون ماند. هخامنشیان با وجود گسترش امپراتوری خود تا مصر و یونان، همچنان نتوانستند کاملاً بر مناطق کوهستانی و جنگلی مازندران تسلط یابند.
این ناحیه به صورت نیمه‌مستقل باقی ماند و گاه با پرداخت خراج به امپراتوری هخامنشی از حملات گسترده در امان بود.
نکته جالب در مورد این دوره، وجود فرهنگ و سنت‌های جنگاوری مردمان مازندران بود که آن‌ها را به یکی از قبایل دلیر و جنگجو تبدیل کرده بود. در این دوره، از مازندران به عنوان سرزمینی یاد می‌شود که نیروهای جنگی آن نقش مهمی در محافظت از مرزهای شمالی ایران در برابر مهاجمان داشتند.
سلوکیان و مبارزه با نفوذ یونانیان
او ادامه داد: پس از سقوط امپراتوری هخامنشی به دست اسکندر مقدونی و تأسیس سلسله سلوکیان، یونانیان تلاش کردند کنترل مناطق مختلف ایران، از جمله مازندران را به دست بگیرند. اما مانند دوره‌های پیشین، طبیعت سخت‌گذر و مردم جنگجوی این منطقه باعث شد که نفوذ سلوکیان در این سرزمین محدود باقی بماند.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه، یونانیان که از طریق سلوکیان بر بخش‌هایی از ایران حکومت می‌کردند، به دلیل بروز شورش‌ها و مقاومت‌های مردمان محلی، هرگز نتوانستند کنترل کاملی بر مازندران داشته باشند. این مقاومت‌ها نشان‌دهنده روح سرسختانه و استقلال‌طلبانه مردم مازندران در برابر هرگونه سلطه خارجی بود.
مقاومت در برابر اشکانیان و ساسانیان
شعبانی می گوید: در دوران اشکانیان ، که یکی از طولانی‌ترین سلسله‌های حکومتگر در تاریخ ایران است، مازندران همچنان به صورت یک منطقه نیمه‌مستقل باقی ماند. اشکانیان که خود به دلیل طبیعت جنگجویانه‌شان از محبوبیت بالایی در میان قبایل ایرانی برخوردار بودند، به دلیل شرایط سخت‌گذر مازندران، تلاش چندانی برای کنترل مستقیم این منطقه نکردند.
وی ادامه داد: اما در دوران ساسانیان که امپراتوری قدرتمندی در ایران تشکیل داده بودند، تلاش‌های بیشتری برای کنترل مازندران انجام شد. با این حال، ساسانیان نیز با مقاومت‌های مردمان مازندران روبرو شدند. اگرچه برخی از پادشاهان محلی مازندران با ساسانیان همکاری می‌کردند و تحت نفوذ آن‌ها قرار داشتند، اما همچنان مناطق زیادی از مازندران به صورت نیمه‌مستقل اداره می‌شد.
یکی از مهم‌ترین نمودهای مقاومت مازندران در این دوره، نبردهای مداوم با حکومت مرکزی ساسانی بود. پادشاهان محلی این منطقه با استفاده از جغرافیای کوهستانی و طبیعت وحشی منطقه، توانستند حملات گسترده‌ای را دفع کنند و از استقلال نسبی خود دفاع نمایند.
دوران پیش از اسلام در مازندران نمادی از پایداری و مقاومت در برابر قدرت‌های بزرگ است. این منطقه که همواره به دلیل جغرافیای دشوار و مردمانی جنگجو، موفق به حفظ استقلال نسبی خود شده بود، در برابر امپراتوری‌های بزرگی چون آشوریان، مادها، هخامنشیان، سلوکیان، و ساسانیان ایستادگی کرد. این مبارزات نشان از هویت قوی و مستقل مردمان مازندران دارد که به رغم قدرت و نفوذ این امپراتوری‌ها، همچنان موفق به حفظ سرزمین و هویت خود شده‌اند.
مازندران پس از اسلام: عشق و ارادت به مولا علی(ع)
مازندران پس از اسلام، تاریخچه‌ای پر فراز و نشیب دارد که با وقایع مهمی همچون نفوذ اسلام در این منطقه، مقاومت اولیه مردم در برابر فتوحات اعراب، و در نهایت شکل‌گیری حکومت علویان همراه است. این دوران به عنوان نقطه عطفی در تاریخ مازندران به شمار می‌رود که تأثیر عمیقی بر فرهنگ، هویت مذهبی، و ساختار سیاسی این منطقه گذاشت.
حجت الاسلام ایمان خاکزاد کارشناس مذهبی در این باره می گوید: هنگامی که اسلام در قرن هفتم میلادی به ایران وارد شد و امپراتوری ساسانی فروپاشید، مناطق مختلف ایران تحت تأثیر فتوحات مسلمانان قرار گرفتند. اما مازندران به دلیل شرایط جغرافیایی و کوهستانی خود، همچنان مقاومت‌های جدی در برابر این فتوحات نشان داد. مردمان مازندران که به استقلال‌طلبی و مقاومت مشهور بودند، در برابر سپاه اسلام به رهبری خلیفه دوم، عمر بن خطاب، ایستادگی کردند و مدت‌ها به استقلال خود ادامه دادند.
او ادامه داد: این مقاومت، برخلاف دیگر مناطق ایران که به سرعت به اسلام گرویدند، موجب شد که اسلام به صورت تدریجی در مازندران نفوذ کند.
کوهستان‌ها و جنگل‌های انبوه این منطقه، مسیر فتوحات اعراب را دشوار کرده بود و بنابراین مازندران تا حدودی توانست خود را از نفوذ مستقیم خلافت اسلامی دور نگه دارد. با این حال، سرانجام در زمان خلافت عباسیان، نفوذ اسلام به صورت گسترده‌تر آغاز شد.
یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخی مازندران پس از اسلام، ظهور حکومت علویان بود که به ویژه در تاریخ سیاسی و مذهبی این منطقه نقش بزرگی ایفا کرد. علویان که به خاندان پیامبر اسلام (ص) و به ویژه امام علی (ع) تعلق داشتند، پس از قیام‌های متعدد علیه خلفای عباسی و اموی، به دنبال مکانی برای پناه گرفتن و پایه‌ریزی حکومتی شیعی بودند.
خاکزاد در این باره می گوید: مازندران با طبیعت مقاوم و مردم جنگجو و استقلال‌طلب خود، بستر مناسبی برای ایجاد چنین حکومتی بود. در حدود قرن نهم میلادی، امام حسن بن زید، از نوادگان امام علی (ع)، توانست حمایت مردم مازندران و طبرستان را جلب کند و در سال 864میلادی حکومت علویان را تأسیس نماید. این حکومت به عنوان نخستین حکومت شیعی در جهان اسلام شناخته می‌شود و به مدت بیش از یک قرن در مازندران و گیلان پابرجا بود.
علویان و استقرار مذهب شیعه در مازندران
حکومت علویان در مازندران، نه تنها نقطه عطفی در تاریخ سیاسی این منطقه بود، بلکه از نظر مذهبی نیز تأثیر عمیقی بر مردم داشت. با ورود امام حسن بن زید و دیگر علویان به مازندران، مذهب شیعه به تدریج در این منطقه ریشه دواند. مردم مازندران که پیش‌تر عمدتاً زرتشتی بودند، با تبلیغات علویان و حمایت‌های نظامی و سیاسی آنان، به تدریج به مذهب شیعه اثناعشری گرویدند.
حجت الاسلام خاکزاد در بخش دیگری از صحبت های خود می گوید: علویان با استقرار نظام حکومتی مبتنی بر آموزه‌های شیعی، نه تنها به مردم این منطقه آموزش‌های دینی ارائه دادند، بلکه عدالت اجتماعی و مبارزه با ظلم و فساد را به عنوان اصول محوری حکومت خود مطرح کردند. این اصول و آموزه‌ها باعث شد که مردم مازندران به مرور زمان ارادت عمیقی به خاندان اهل بیت (ع) پیدا کنند و مذهب شیعه به عنوان یک جزء جدایی‌ناپذیر از هویت دینی و فرهنگی آن‌ها شناخته شود.
این کارشناس مذهبی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های حکومت علویان در مازندران را مقاومت آنان در برابر خلفای عباسی دانست و گفت: خلفای عباسی که به شدت با علویان مخالف بودند و آنان را به دلیل ارتباطشان با امامان شیعه تهدیدی برای حکومت خود می‌دانستند، تلاش‌های بسیاری برای سرکوب حکومت علویان انجام دادند. با این حال، طبیعت کوهستانی و جنگل‌های انبوه مازندران، به علویان کمک کرد که به طور موثری در برابر نیروهای عباسی مقاومت کنند.
او افزود: علویان با حمایت مردم مازندران و دیگر مناطق شمالی ایران، توانستند حملات عباسیان را دفع کنند و برای مدتی طولانی حکومت خود را حفظ نمایند. این مقاومت‌های علویان علیه خلفای عباسی، موجب شد که مازندران به عنوان یک پایگاه مهم برای جنبش‌های شیعی و مقاومتی در برابر خلفای سنی در جهان اسلام شناخته شود.
وی در انتهای صحبت های خود گفت: یکی از پیامدهای مهم حکومت علویان در مازندران، توسعه و گسترش ارادت مردم این منطقه به حضرت علی (ع) و اهل بیت بود. علویان با تأکید بر آموزه‌های شیعه و عشق و ارادت به حضرت علی (ع) و فرزندان او، این باور را در دل‌های مردم مازندران جاودانه کردند. مردم مازندران که از گذشته به مقاومت در برابر ظلم و دفاع از حقوق خود مشهور بودند، با شناخت بیشتر از شخصیت امام علی (ع) و آموزه‌های او، این ارادت را با روحیه جنگجویی و استقلال‌طلبی خود ترکیب کردند.
حکومت علویان در مازندران سرانجام در اواسط قرن دهم میلادی با حملات سلسله‌های محلی و تضعیف نظام سیاسی آنان، فروپاشید. اما میراث مذهبی و فرهنگی آنان همچنان در این منطقه باقی ماند. پس از سقوط علویان، حکومت‌های محلی دیگر در مازندران شکل گرفتند، اما مذهب شیعه و ارادت به اهل بیت به عنوان یک رکن اساسی در فرهنگ مردم مازندران حفظ شد.
به گزارش تسنیم، مازندران پس از اسلام، به ویژه با ظهور حکومت علویان، به یکی از مناطق مهم شیعه‌نشین در ایران تبدیل شد. مقاومت‌های اولیه مردم مازندران در برابر فتوحات اعراب، نشان از روحیه استقلال‌طلبی و مقاومت آنان دارد. با ورود علویان و تأسیس حکومت شیعی در این منطقه، مذهب شیعه به تدریج جایگاه ویژه‌ای در میان مردم مازندران پیدا کرد و تا امروز به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و مذهبی این منطقه باقی مانده است. ارادت مردم مازندران به حضرت علی (ع) و اهل بیت یکی از دستاوردهای مهم این دوره تاریخی است که نقش بسزایی در توسعه و تثبیت مذهب شیعه در این منطقه ایفا کرده است.
انتهای پیام/
