دلایل عمده معلولیت در ایران/کمبود تخت توانبخشی در کشور

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در روز جهانی معلولیت که هر ساله در سوم ماه دسامبر برگزار می‌شود، توجه جهانیان به مسائل و چالش‌های افرادی جلب می‌شود که با انواع مختلف معلولیت‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. این روز فرصتی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد حقوق و نیازهای افراد دارای معلولیت و ترویج پذیرش و مشارکت کامل آنان در جامعه است.

در حالی که در بسیاری از نقاط جهان از جمله کشور ما گام‌های مثبتی در جهت بهبود شرایط زندگی معلولان برداشته شده است، اما هنوز موانع زیادی بر سر راه دستیابی به وضعیت مطلوب درمانی و توانبخشی برای معلولان وجود دارد.

به مناسبت روز جهانی معلولان با آقای دکتر محمد صیادنصیری، رئیس بیمارستان توانبخشی رفیده گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: آقای دکتر در ابتدا بفرمایید که تعریف معلولیت چیست؟

منظور از معلولیت هر نوع نقص یا اختلال عملکرد در بدن است که باعث شود ارتباط بین فرد و محیط دچار مشکل و اختلال شود.

این تعریف نشان می‌دهد که معلولیت یک اختلال چندوجهی است و سه وجه اصلی معلولیت شامل اختلال در ساختار یا عملکرد جسم یا توانایی‌های ذهنی مانند از دست دادن یک اندام مانند از دست دادن چشم یا از دست دادن حافظه، دوم محدود شدن توانایی‌های فرد در انجام فعالیت‌های مختلف مثل ناتوانی در راه رفتن، محدود شدن توانایی صحبت کردن و سوم محدود شدن توان تعامل و ارتباط فرد با محیط و افراد در فعالیت‌های روزمره مثل محدود شدن توانایی‌های کار کردن و شغل، محدود شدن فعالیت‌های اجتماعی یا حتی دسترسی فرد به خدمات درمانی می‌شود. یعنی معلولیت یک اختلال است که از عملکردهای پایه‌ای فرد در زندگی شخصی‌اش تا عملکردهای پیچیده اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تسنیم: عمده دلایل بروز معلولیت‌ها در کشور ما چیست؟

رویکرد مراقبتی و توانبخشی به معلولیت، مطابق همین تعریف، یک رویکرد چندبعدی و پیچیده است. اختلالات مختلفی اعم از مسائل ژنتیکی یا اکتسابی می‌توانند فرد را در زمان‌های مختلف زندگی‌اش دچار معلولیت کنند. معلولیت ممکن است به دلیل اختلالاتی بروز کند که در بدو تولد وجود دارند و بعد در ادامه زندگی به تدریج به توانایی‌های جسمی یا شناختی آسیب برسانند، مثل بیماری‌های ژنتیکی یا اختلالات مادرزادی که ممکن است به دلیل مواجهه مادر با عفونت‌ها یا داروها در دوران بارداری ایجاد شود.

همچنین ممکن است معلولیت به خاطر اختلالات مرتبط با رشد و تکامل باشد که در دوران کودکی خود را نشان می‌دهد مثل اوتیسم.

گاهی اوقات، علل بروز معلولیت حوادث و آسیب‌ها هستند که به‌ویژه در کشور ما اهمیت دارند، مثل ضربه‌های مغزی و آسیب‌های نخاعی که در جریان حوادث و تصادفات جاده‌ای اتفاق می‌افتند. کشور ما آمارهای بالایی در این زمینه دارد.

گاهی اوقات نیز یک بیماری مزمن مانند ابتلا به دیابت در طولانی‌مدت، آرام‌آرام فرد را در معرض محدودیت‌ها قرار می‌دهد، مثل افت بینایی یا از دست رفتن یک عضو که به دلیل ابتلا به دیابت ممکن است ایجاد شود. بیماری‌های نورولوژیک یا بیماری‌های سیستم مغز و اعصاب نیز به تنهایی بخش عمده‌ای از معلولیت‌های اکتسابی را ایجاد می‌کنند، مانند بیماری ام‌اس در افراد جوان‌تر یا سکته مغزی در سالمندان، که از مهم‌ترین علت‌ها برای ناتوانی و معلولیت در سطح دنیا و کشور ما هستند. بیمارستان رفیده مسئولیت خطیری در ارائه خدمات به بیماران نورولوژیک دچار معلولیت‌ دارد.

تسنیم: آمار معلولیت در کشور ما چه قدر است؟

سازمان بهداشت جهانی می‌گوید که حدود 15 درصد از جمعیت دنیا دچار معلولیت هستند. این یعنی از هر 6 نفر، یک نفر در تعریف معلولیت می‌گنجد. اگر افراد سالمند را که به هر حال اختلالات ناشی از کهولت را دارند، به این آمار اضافه کنیم، این میزان به 20 درصد جمعیت جهان می‌رسد. نکته قابل توجه این است که 80 درصد افرادی که دچار معلولیت هستند، در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند، که نشان می‌دهد اغلب افراد معلول در دنیا عملاً دسترسی مناسبی به خدمات و ابزارهای توانبخشی ندارند.

آمارها نشان می‌دهند که میزان معلولیت در دنیا متاسفانه روند رو به افزایشی دارد. به عنوان مثال، در سال 1990 سازمان بهداشت جهانی تعداد معلولان را 540 میلیون نفر گزارش کرده بود، اما این رقم اکنون به بیش از یک میلیارد نفر رسیده است. این افزایش ممکن است به دلیل عوامل مختلفی مانند افزایش جمعیت، افزایش امید به زندگی، افزایش آگاهی و تشخیص بیشتر موارد معلولیت باشد.

کشور ما نیز از این روند مستثنی نیست. آمارهای سازمان بهزیستی نشان می‌دهند که حدود 11 میلیون نفر در کشور دچار معلولیت هستند و سالانه بین 40 تا 60 هزار نفر به این جمعیت اضافه می‌شود.

تسنیم: عمده معلولیت‌ها در کشور ما اکتسابی است یا براثر مسائل ژنتیکی و مادرزادی رخ می‌دهد؟

در کشور ما، 60 درصد معلولیت‌ها به دلیل عوامل اکتسابی است و تنها 40 درصد از زمینه ژنتیکی برخوردارند. به دلیل اینکه برخی از عوامل، مانند حوادث جاده‌ای، در کشور ما آمار بالایی دارند، درصدی از معلولیت‌های اکتسابی قابل پیشگیری هستند.

تسنیم: یکی از مسائلی که در کشور ما آمار بالایی را به خود اختصاص می‌دهد حوادث جاده‌ای است که منجر به معلولیت‌ها می‌شود. آماری از آسیب‌های ناشی از حوادث جاده‌ای در کشور دارید؟

برای مثال، هر سال حدود 2500 بیمار جدید با آسیب نخاعی داریم که نیمی از آنها ناشی از تصادفات جاده‌ای هستند، و این مشکلات قابل مدیریت و کاهش هستند.

تسنیم: باتوجه به بالا بودن آمار تصادفات و حوادث در کشور ما و به تبع آن نیاز به خدمات توانبخشی برای توان خواهان و معلولان ناشی از این حوادث، به نظر شما وزارت بهداشت به توسعه تخت‌های توانبخشی توجه کافی داشته است؟

توانبخشی یکی از پایه‌های اصلی مراقبت از معلولان است. توانبخشی به افراد کمک می‌کند که به حداکثر ظرفیت‌های جسمی، شناختی و ذهنی خود دست یابند و به سمت یک زندگی مستقل و معنادار پیش روند. منتها در نظام سلامت کشور ما، به توانبخشی توجه کافی نمی‌شود و بیشتر بر درمان تمرکز می‌شود. همچنین، ما در کشور با کمبود مراکز جامع توانبخشی و کمبود تخت‌های توانبخشی بیمارستانی مواجه هستیم. آمارهایی که متولیان این حوزه ارائه داده‌اند نشان می‌دهند که تعداد تخت‌های توانبخشی بیمارستانی در کشور به شدت کم است و ما به چندین هزار تخت توانبخشی بستری دیگر نیز نیاز داریم.

مسئله این است که بیمارستان توانبخشی رفیده به عنوان تنها بیمارستان دولتی توانبخشی در کشور با تنها 80 تخت فعال نمی‌تواند پاسخگوی این حجم بالای نیازمندان به خدمات توانبخشی باشد. فاصله معناداری بین نیاز واقعی جامعه معلولان و توان‌خواهان کشور و خدماتی که در حال حاضر ارائه می‌شود، وجود دارد. این عدم تطابق از سوی نظام سلامت کشور با نیازهای رو به افزایش جامعه معلولان، قابل توجه است. مراکز جامع توانبخشی که خدمات سرپایی ارائه می‌دهند نیز در کشور محدود هستند و تعداد زیادی از این مراکز که خدمات چندتخصصی ارائه دهند، نداریم.

تسنیم: چرا در کشور با کمبود شدید تخت‌های تخصصی توانبخشی و خدمات ارائه شده در این زمینه مواجهیم؟

علت‌های مختلفی باعث این وضعیت شده است. ما در کشور نظام مناسبی برای ارائه خدمات توانبخشی نداریم. بسیاری از خدمات توانبخشی پوشش بیمه کافی ندارند، تعرفه‌ها واقعی نیستند و نیروهای متخصص در زمینه توانبخشی به صورت عادلانه توزیع نشده‌اند. این مسائل باعث شده که نتوانیم به عدالت درمانی در زمینه توانبخشی دست یابیم. این آمارها نشان می‌دهند که نیاز به توسعه تخت‌ها و مراکز جامع توانبخشی در کشور احساس شود.

تسنیم: وزارت بهداشت برای افزایش دسترسی معلولان و مصدومان ناشی از حوادث به خدمات توانبخشی باید چه تدابیری در نظر بگیرد؟

وزارت بهداشت از دو سال پیش تصمیم گرفته که پنج درصد از تخت‌های بیمارستان‌های عمومی به تخت‌های توانبخشی اختصاص یابد. اگر این تصمیم به‌طور کامل اجرا می‌شد، می‌توانستیم بین 7 تا 8 هزار تخت توانبخشی در کشور داشته باشیم. این امر می‌توانست به استانداردهای لازم برای ارائه خدمات توانبخشی نزدیک کند. متاسفانه این طرح به صورت کامل در سطح کشور پیگیری نشده است، زیرا تخت‌های توانبخشی درآمدزایی ندارند و بیمارستان‌ها با مشکلات مالی مواجه هستند. اگر این تصمیم اجرایی شود، می‌توانیم بسیاری از مشکلات مربوط به توانبخشی، به‌ویژه برای افرادی که نیاز به توانبخشی دارند، حل کنیم.

انتهای پیام/