روابط سرد ارمنستان و اسرائیل؛ از عمالیق تا حمایت از فلسطین
روابط ارمنستان و رژیم اسرائیل به دلیل چالش‌های مختلف از جمله حمایت اسرائیل از آذربایجان و اختلافات ایدئولوژیکی، همواره پرتنش و ناپایدار بوده است. درگیری‌های اخیر قره‌باغ و به رسمیت شناختن فلسطین توسط ارمنستان، این تنش‌ها را تشدید کرده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در متون یهودی قرون وسطی، ارمنی‌های ساکن خاورمیانه «عمالیق» نامیده می‌شدند. «عمالیق» رهبر قبیله‌ای بود که پس از خروج اسرائیلی‌ها از مصر، در صحرا به آن‌ها حمله کرد.
در سنت تلمودی، «عمالیق» به‌عنوان بدترین دشمن قوم یهود معرفی و مجازات فوری پیروان او توصیه شده است. استفاده از این اصطلاح برای ارمنی‌ها نشان‌دهنده رقابت شدید میان تاجران یهودی و ارمنی در مسیرهای تجاری خاورمیانه در قرون وسطی است؛ اما امروزه نیز روابط میان دو طرف در شرایط خوبی قرار ندارد.
اگرچه روابط دیپلماتیک میان رژیم اسرائیل و ارمنستان به‌طور رسمی در سال 1992 برقرار شد، اما برای مدت طولانی دو طرف حتی در خاک یکدیگر سفارتخانه هم نداشتند. تماس‌ها از طریق سفیر غیر مقیم اسرائیل که در قدس زندگی می‌کرد، انجام می‌شد.
همچنین باید توجه داشت که در 10 سال اول استقلال ارمنستان، تمایل برای نزدیکی به اسرائیل تنها از سوی دولت ارمنستان بود. ایروان در آن زمان ارمنستان را به‌عنوان «اسرائیل قفقاز» و «کشوری کوچک و پیروز که با دشمنان محاصره شده است» معرفی و تبلیغ می‌کرد. به همین دلیل، رهبران ارمنستان در آن دوران به دنبال برقراری روابط دوستانه با اسرائیل بودند.
در سال 1995، «لوون ترپتروسیان» رئیس‌جمهور ارمنستان، در مراسم تشییع‌جنازه «اسحاق رابین» نخست‌وزیر رژیم اسرائیل که توسط خود صهیونیست‌ها کشته شده بود، شرکت کرد. در ژانویه 2000، «روبرت کوچاریان» و در سال 2005، «سرژ سرکیسیان» روسای جمهور وقت ارمنستان، به قدس سفر کردند. چهار سال بعد، وزیر کشاورزی و معاون وزیر امور خارجه ارمنستان نیز به فلسطین اشغالی سفر کردند.
با این حال، رژیم اسرائیل سعی می‌کرد این سفرها را علنی نکرده و از نزدیکی بیش‌از حد به ایروان خودداری کند. برای این امر دلایل ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی وجود داشت.
نخست، اسرائیل برای مدت طولانی روابط نظامی و اقتصادی مستحکمی با ترکیه داشت و در نزدیکی سال‌های 2020 میلادی همکاری نظامی خود با جمهوری آذربایجان را تقویت کرد.
علاوه بر روابط نزدیک رژیم اسرائیل با ترکیه و جمهوری آذربایجان، دلایل دیگری نیز برای عدم تمایل اسرائیل به نزدیکی به ارمنستان وجود دارد:
- ارمنستان شریک استراتژیک ایران است که رژیم اسرائیل آن را دشمن اصلی خود می‌داند.
- برای ارمنستان، برابری دادن وقایع 1915 با هولوکاست یک مسئله ایدئولوژیک مهم است، اما برای اسرائیل که بر منحصربه‌فرد بودن تراژدی یهودیان اروپای شرقی تأکید دارد، این امر کاملاً غیرقابل‌قبول است.
حضور یک جامعه ده هزارنفری از ارمنی‌ها در فلسطین اشغالی نیز باعث پیچیدگی روابط میان دو طرف شده است. بخشی از این جامعه ارمنی از قرن چهارم میلادی در سرزمین‌های مقدس زندگی می‌کنند و بقیه در دوران امپراتوری عثمانی به فلسطین مهاجرت کرده‌اند.
بیشتر ارمنی‌ها در قدس زندگی می‌کنند که در آن یک محله ارمنی و همچنین محل اقامت «پاتریارک مسیحی ارمنی» وجود دارد. میان این گروه و رژیم اسرائیل به‌طور مرتب درگیری‌هایی در مورد وضعیت «دیاسپورای ارمنی» و اموال آن‌ها رخ می‌دهد.
در سال 2021، «نورخان مانوکیان» پاتریارک ارمنی، قطعه زمینی معروف به «باغ گاوها» را برای ساخت یک هتل لوکس به مدت 98 سال به «دنی روتمن» تاجر اسرائیلی از شرکت «Xana Capital» اجاره داد؛ اما جامعه ارمنی با این معامله مخالفت کرد و «پاتریارک ارمنی قدس» آن را لغو کرد.
این اقدام یکجانبه باعث نارضایتی نمایندگان «Xana Capital» شد و آن‌ها با همراهی افراد مسلح و سگ به «باغ گاوها» رفتند تا مالکیت خود را بر زمین اجاره‌ای اعلام کنند. «پاتریارک ارمنی» این اقدام شرکت اسرائیلی را «تحریک‌آمیز، تهاجمی و توهین‌آمیز» خواند. ارمنی‌های قدس در این منطقۀ مورد اختلاف، یک اعتصاب نشسته 24 ساعته برگزار کردند که اخبار آن به ایروان نیز رسید و باعث «انفجار احساسات ضد اسرائیلی» در ارمنستان شد.
پس از پیروزی جمهوری آذربایجان بر ارمنستان در جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020، وضعیت پیچیده‌تر شد. در جریان این جنگ، جمهوری آذربایجان به‌طور گسترده از سلاح‌های مدرن خریداری شده از اسرائیل استفاده کرد؛ بنابراین، جای تعجب نیست که پس از آن، اسرائیل توسط بسیاری از مردم ارمنستان به‌عنوان یک کشور دشمن تلقی شود.
در 3 اکتبر 2023، به کنیسه «مردخای هاناوی» در ایروان حمله شد. البته خسارت ناشی از این حمله ناچیز بود، زیرا «کوکتل مولوتف» پرتاب‌شده به ساختمان آتش نگرفت.
یک ماه بعد، در 15 نوامبر 2023، دومین تلاش برای آتش زدن این ساختمان صورت گرفت. «ارتش مخفی آزادی‌بخش ارمنستان» (ASALA) در کانال تلگرامی خود مسئولیت این اقدام را بر عهده گرفت.
پس از آن، «ضمیر عیسی‌اف» خاخام و رئیس مدرسه یهودی باکو، ارمنستان را کشوری ناامن برای یهودیان اعلام کرد و در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «من بار دیگر از یهودیان ارمنستان می‌خواهم که این کشور را ترک کنند و اگر به کمک نیاز دارید، من آن را فراهم خواهم کرد. تا زمانی که خیلی دیر نشده، ارمنستان را ترک کنید.»
به گفته «ایلیا دورفمن» تاجر ارمنی، «گاهی اوقات من با جوانان اینجا صحبت می‌کنم و این تصور برای آن‌ها ایجاد می‌شود که یهودیان همیشه با ارمنی‌ها دشمنی دارند».
جامعه یهودی ایروان از این درخواست حمایت نکرد، اگرچه باید توجه داشت که امروزه این جامعه عمدتاً از یهودیان بومی ارمنستان تشکیل نشده، بلکه شامل مهاجرانی است که پس از سال 2022 از روسیه به این کشور آمده‌اند.
به گفته «گرشون برونشتاین» خاخام، امروزه از 2.9 میلیون جمعیت ارمنستان، تنها 100 تا 200 نفر یهودی هستند و تقریباً همه آن‌ها در ایروان زندگی می‌کنند، به‌جز چند نفر در «وانادزور»، سومین شهر بزرگ ارمنستان.
در آخرین تحولات منطقه نیز شاهد بهبود روابط میان ایروان و تل‌آویو نیستیم. در تابستان امسال، ارمنستان دولت فلسطین را به رسمیت شناخت که باعث خشم رژیم اسرائیل شد. سفیر ارمنستان به وزارت امور خارجه رژیم اسرائیل احضار شد و این وزارتخانه این اقدام را تشویق گروه حماس نامید.
«دیمیتری گندلمن»، مشاور دفتر نخست‌وزیر رژیم اسرائیل، اعلام کرد که «به رسمیت شناختن دولت فلسطین توسط ارمنستان به معنای پاداش دادن به تروریست‌ها و حماس و سایر گروه‌های فلسطینی است. این اقدام پیامدهای جدی و طولانی‌مدت برای روابط اسرائیل و ارمنستان خواهد داشت».
در شبکه‌های اجتماعی نیز مردم ارمنستان از فلسطین حمایت و اظهارات شدید و انتقادی علیه اسرائیل و سیاست‌های این کشور مطرح می‌کنند.
در نهایت، حتی «باروخ بن نریا» سفیر سابق اسرائیل در گرجستان و ارمنستان که به لابی طرفدار ارمنستان تعلق دارد، مجبور شد بپذیرد که «روابط میان ارمنستان و اسرائیل در 25 سال گذشته به سطح مطلوب نرسیده است».
انتهای پیام/
