گزارش تسنیم| نگاهی به رویکردهای نوین ژاپن و آسیای مرکزی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، منطقه آسیای مرکزی این روزها به حوزه نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خاصی محدود شده است. روسیه به عنوان بازیگر سنتی و مسلط منطقه، چین به عنوان بازیگر نوظهور و بسیار تاثیرگذار، و ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا نیز به عنوان رقبای ایجابی حضور این قدرت‌ها در منطقه پنداشته می‌شوند. با این حال طی سال‌های پس از تحولات 11 سپتامبر، با خروج تدریجی ایالات متحده از منطقه، شاهد حضور بازیگران جدیدی در آسیای مرکزی هستیم که از جمله آن‌ها می‌توان به هند، ترکیه و ژاپن اشاره کرد.

رویکرد ژاپن به آسیای مرکزی طی این سال‌ها متاثر از روند رو به رشد چین و رقابت همیشگی با این همسایه قدرتمند بوده است. به ویژه از زمان مطرح شدن ابتکار کمربند و جاده توسط شی جین‌پینگ در سال 2013، ژاپنی‌ها تلاش بیشتری برای تمرکز بر آسیای مرکزی صورت دادند. با این حال، منافع خاص ژاپن از موقعیت ژئواکونومیک آسیای مرکزی، منابع غنی و بازار مصرفی بسیار مناسب این منطقه را بدون در نظر گرفتن رقابت با چین، همچنان می‌توان یک محرکه موثر برای روابط ژاپن با این کشورها در نظر گرفت. به هر ترتیب در کنار نفوذ و بسط قدرت نرم ژاپنی، به عنوان یک الگوی ایجابی در آسیای مرکزی، اقتصاد اصلی‌ترین محور مناسبات ژاپن با منطقه بوده است.

در حالی که تا پیش از این، ازبکستان و قزاقستان مهم‌ترین شرکای ژاپن در آسیای مرکزی به حساب می‌آمدند و عمده روابط تجاری و مبادلات ژاپن با این کشورها صورت می‌گرفت، اما سفر سال 2015 شینزو آبه به ترکمنستان، این کشور را نیز به شرکای اصلی ژاپن افزوده است. در مورد تاجیکستان و قرقیزستان نیز شاهد ارتقاء قابل توجهی در روابط از سال 2015 به بعد بوده‌ایم. با این حال مناسبات با این دو کشور، و البته تا حدودی ترکمنستان، در قالب کمک‌های توسعه‌ای رسمی (ODA) ژاپن صورت گرفته است.

در این راستا، چارچوب ویژه «گفت‌وگوهای ژاپن و آسیای مرکزی» که از سال 2004 به ابتکار توکیو صورت گرفته است، اصلی‌ترین رویکرد این کشور در آسیای مرکزی برای توسعه مناسبات بوده است. در جولای 2015 پنجمین دیدار وزرای خارجه 6 کشور صورت گرفت، نهمین دیدار مقامات عالی‌رتبه کشورها در مارس 2015 در توکیو برگزار شد، و دهمین و یازدهمین دیدار مقامات ژاپن و کشورهای آسیای مرکزی نیز در سال 2016 در عشق‌آباد و توکیو مجددا برگزار گردید. گفت‌و‌گوهای آسیای مرکزی بعلاوه ژاپن نیز در مه 2017 با حضور فومیو کیشیدا، وزیر امور خارجه ژاپن در عشق‌آباد برگزار شد. آخرین دیدار وزرای خارجه این کشورها نیز 2 ماه پیش، در تاریخ 18 مه 2019، با حضور تارو کانو، وزیر خارجه ژاپن در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزار گردید. در این دیدار نیز در انتها کشورها به یک بیانیه مشترک رسیدند که شامل گزاره‌هایی اقتصادی و سیاسی می‌شد. اهمیت سرمایه‌گذاری، کیفیت بالای صنایع زیرساختی ژاپن (در مقایسه با چین)، ضرورت شفافیت مالی در کشورهای پذیرنده سرمایه‌گذاری‌های ژاپن، رویکرد چندجانبه ژاپن در آسیای مرکزی بدون اتکاء خاص بر یک کشور، تمرکز بر توسعه صنعت توریسم و در نهایت محدودیت برنامه‌های موشکی بالستیک کره شمالی از جمله محورهای مهمی بود که در این دیدار به آن اشاره شد.

پس از آن نیز مجددا شاهد تداوم و توسعه روابط جمهوری‌های آسیای مرکزی با ژاپن بوده‌ایم. عبدالعزیز کامل‌اف، وزیر امور خارجه ازبکستان در دیدار با سفیر ژاپن در این کشور، اعلام کرد که شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان قرار است در سفری رسمی، به ژاپن برود. همچنین در بازه های 8 الی 10 جولای نیز دو کشور رویدادهایی نظیر پانزدهمین جلسه کمیته‌های اقتصادی ازبکستان و ژاپن، و سومین کنفرانس روسای دانشگاه‌های دو کشور قرار است برگزار شود. رئیس‌جمهور ترکمنستان نیز هفته گذشته با ارسال نامه‌ای به نخست‌وزیر ژاپن، آغاز به کار نخستین پالایشگاه تولید بنزین در این کشور را که توسط پیمانکاران ژاپنی صورت گرفته بود، قدردانی کرد. در مورد تاجیکستان نیز در اکتبر 2018، امامعلی رحمان و شینزو آبه در خصوص تقویت همکاری‌های دو کشور در زمینه کنترل مرزهای تاجیکستان و افغانستان توافق کردند. در این سفر امامعلی رحمان به توکیو همچنین در خصوص ارائه کمک‌های ژاپن به این جمهوری آسیای مرکزی، میزبانی از ورزشکاران تاجیکستان در المپیک 2020 توکیو نیز مورد بحث و تبادل نظر رهبران دو کشور قرار گرفت.

در روابط با قزاقستان نیز ژاپن جزو 10 کشوری است که بیشترین سرمایه‌گذاری خارجی را در این کشور صورت داده است. در مارس 2019 نیز یکی از مقامات ارشد اقتصادی ژاپنی اظهار داشته بود که این کشور در نظر دارد طی 3 سال آینده بیش از یک میلیارد دلار دیگر در قزاقستان سرمایه‌گذاری کند. عمده این سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع انرژی و معادن صورت می‌گیرد. حضور بیش از 70 شرکت مشترک ژاپنی و قزاق در قزاقستان این امر را تسهیل کرده است. در فوریه 2019 نیز وزارت صنعت و توسعه زیرساخت‌های ژاپن اعلام کرد که پروازهای مستقیم میان دو کشور تا پایان سال جاری میلادی برقرار خواهند شد.  در روابط با قرقیزستان نیز ژاپن طی یک سال اخیر در حوزه‌های با سطوح پایین‌تر همچون کمک‌های مالی، سرمایه‌گذاری محدود در زیرساخت‌ها و آموزش متخصصین این کشور فعالیت کرده‌اند.

در مجموع اگرچه به نظر می‌رسد ژاپن روند رو به رشدی را برای توسعه مناسبات خود با کشورهای آسیای مرکزی از سال 2015 به بعد در پیش گرفته است، اما فقدان ظرفیت‌های سیاسی و امنیتی این کشور برای پرداختن به مسائل آسیای مرکزی، می‌تواند به میزان زیادی نفوذ این کشور را در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای، محدود کند. منطقه‌ای که ژئوپلیتیک و امنیت اصلی‌ترین دغدغه به حساب آمده و مسائل زیرساختی و اقتصادی صرفا در بلندمدت مورد نظر واقع می‌شوند.

انتهای پیام/