گزارش| جنگ آمریکا و روسیه بر سر تغییر الفبا در آسیای مرکزی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، آسیای مرکزی از مدت ها پیش به یکی از جبهه های مهم در نبرد ایدئولوژیک و جنگ اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی علیه روسیه تبدیل شده است. دخالت و فعالیت های سازمان های غیردولتی مختلف خارجی مانند خانه آزادی و سایر سازمان های مشابه در امور داخلی کشورهای آسیای مرکزی طی سالیان اخیر رو به افزایش بوده است و میراث زبانی و نفوذ فرهنگی و سیاسی روسیه را با چالش های جدی روبرو کرده است.

یک سال قبل، یک مرکز پژوهشی در حوزه امور اطلاعاتی در آمریکا به نام موسسه استراتفور، پیش بینی های خود درباره سیاست های ایالات متحده در آسیای مرکزی را منتشر کرد. تمرکز و توجه این گزارش بیش از همه بر روسیه بود. تحلیل گران این موسسه که از آن به عنوان سایه سازمان سیا نام برده می شود، در گزارش آینده نگرانه خود اظهار داشتند که ایالات متحده به دنبال تقویت روابط خود با کشورهای پیرامونی اتحاد جماهیر شوروی سابق - از اروپای شرقی گرفته تا قفقاز و آسیای مرکزی - است. موسسه استرادفور پیش بینی کرده است که یک جنگ ژئوپلیتیک علیه روسیه یا یک نبرد چند جانبه نظامی در جریان خواهد بود که بر حوزه های سیاسی، اقتصادی، انرژی و نظامی تاثیر خواهد گذاشت (1).

واشنگتن مدت ها است که جمهوری های آسیای مرکزی و افغانستان را به عنوان حوزه ای از منافع ملی ایالات متحده معرفی کرده است. به همین دلیل این منطقه با طیف کاملی از فعالیت های اطلاعاتی سازمان های اطلاعاتی آمریکا هدف قرار گرفته است. برای هر چه موثر تر بودن دستیابی به این اهداف، رسانه های موسوم به مستقل و سازمان های غیردولتی طرفدار غرب در چند سال گذشته مشارکت گسترده ای را در آسیای مرکزی انجام داده اند و ایالات متحده توانسته که در این زمینه موفقیت های بسیاری را کسب کند. هم چنین متخصصان نظامی ارتش امریکا در حوزه جنگ اطلاعاتی از گروه چهارم عملیات روانشناختی ارتش ایالات متحده نیز در این منطقه مشغول به فعالیت بوده اند. گروه هشتم عملیات روانشناختی ارتش ایالات متحده مسئولیت کار در آسیای مرکزی را بر عهده دارد. از ابتکارات این گروه، وب سایت خبری و تحلیلی کاروانسرای می باشد. این وب سایت با حمایت مالی فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام) و به طور اختصاصی برای مقابله با روسیه ایجاد شده است و اخبار کشورهای ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تایکستان را پوشش می دهد (2).

هدف اصلی که اکثر کمپین های رسانه ای که واشنگتن از آن ها پشتیبانی می کند، جدا کردن جمعیت منطقه از روسیه از نظر روحی و روانی و تضعیف موقعیت مسکو در آسیای مرکزی است. این کمپین ها عمدتاً جوانان را هدف قرار می دهند به این امید که رهبران آینده در این کشورها بر روی آرمان ها و ارزش های غربی پرورش یافته و از این رو تمایل کمتری به همکاری با روسیه داشته باشند.

سازمان های غیر دولتی و رسانه هایی که از سوی غرب حمایت می شوند، برنامه های ویژه ای برای مقابله با نفوذ روسیه در کشورهای مشترک المنافع راه اندازی و اجرا می کنند. به عنوان مثال، یک برنامه جدید پنج ساله به نام «مدیا کمپ» در اواخر سال گذشته میلادی در قزاقستان و تاجیکستان ارائه شد که از سوی یک سازمان غیر دولتی آمریکایی به نام «اینتر نیوز» مستقر در ایالات کالیفرنیا پشتیبانی می شود. این برنامه بودجه سنگینی از سوی آژانش توسعه بین المللی ایالات متحده (یو اس اید) دریافت کرده است و در سه کشور قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان اجرا می شود. این بنامه بودجه ای 15 میلیون دلاری دارد. هدف رسمی آن ایجاد یک فضای اطلاعاتی متعادل تر اعلام شده است اما در واقعیت از آن برای تبلیغات فشرده ضد روسی استفاده می شود. فعالیت های سازمان غیر دولتی اینتر نیوز در سال 2007 در روسیه به حالت تعلیق درآمد اما تا به امروز در بیش تر کشورهای آسیای مرکزی به طور موثری به فعالیت های خود ادامه می دهد. آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده که از سوی دولت فدرال آمریکا تامین مالی می شود تا سال 2012 که فعالیت هایش در روسیه ممنوع شد، برنامه های متنوعی در این کشور به اجرا در آورد (3).

یک نمونه بارز از دخالت ایالات متحده در این جنگ اطلاعاتی ضد روسی در آسیای مرکزی می تواند مطالبی باشد که در اواخر ماه ژانویه سال جاری توسط پورتال اطلاعارسانی کاروانسرای که به آن اشاره گردید منتشر شد و کشورهای آسیای مرکزی را ترغیب کرد تا به الفبای لاتین روی آورند. در عین حال، واشنگتن سعی نمی کند این واقعیت را پنهان کند که متخصصان جنگ رسانه ای تلاش می کنند تا مردم را به سمت استفاده از الفبای لاتین به جای الفبای سیریلیک سوق دهند. این کار بخشی از برنامه آمریکا است زیرا در درجه اول به عنوان ابزاری برای هدایت گسست فرهنگی بین روسیه و جمهوری های آسیای مرکزی عمل می کند و حضور تاریخی زبان روسی در اوراسیا را پاک کرده و حوزه رسانه ای و حوزه فرهنگی زبان روسی را محدود و کوچک می کند.

یادآوری این نکته حائز اهمیت است که روند گسترده انتقال الفبای همه زبان های منطفه در اتحاد جماهیر شوروی به سیریلیک که از سال 1935 آغاز شد، یکی از اقداماتی بود که دولت اتحاد جماهیر شوروی برای متحد کردن مردم در اتحاد جماهیر شوروی سابق انجام داد. این تغییر، هم شامل زبان هایی بود که از میراثی غنی برخوردار بودند و هم زبان هایی که به تازگی به صورت الفبا به حالت مکتوب درآمده بودند و در نتیجه اصلاحات اواخر دهه 1920 میلادی به سیریلیک تغییر یافتند. تا سال 1940 میلادی روند تغییر به الفبای سیریلیک در کل اتحاد جماهیر شوروی تکمیل شد. ده ها زبان سیستم نوشتن را به دست آوردند که آنها را با حوزه فرهنگی روسیه متحد می کرد و اساساً اولین بار بود که گویندگان این زبان ها برای به اشتراک گذاری اطلاعات به یک فضای واحد اوراسیایی دسترسی پیدا کردند. پس از پایان جنگ جهانی دوم و با پیروزی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1945، الفبای سیریلیک به عنوان الفبای اصلی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق که در حال شکل گیری بود هر چه بیش تر تثبیت شد (برای مثال الفبای سیریلیک در مغولستان نیز معرفی شد).

به همین دلیل است که حامیان مالی وب سایت کاروانسرای نه تنها جایگزین کردن الفبای سیریلیک با الفبای لاتین را نوعی عمل نمادین می بینند، بلکه هدف این است که یک گسست و جدایی روحی و روانی بین کشورهای آسیای مرکزی و روسیه به راه بیندازند.این امر هدف دقیق ایجاد درگیری های زبانی و روس هراسی است که از سوی واشنگتن در کشورهای بالتیک، اوکراین و برخی از کشورهای قفقاز تشویق می شود.

این واشنگتن بود که از طریق کانال های مختلف تحت کنترل خود در قزاقستان بر ضرورت گذار از الفبای روسی به الفبای لاتین تاکید کرد. زبان روسی در قزاقستان نه تنها زبان مادری روس تبارانی است که در این کشور زندگی می کنند بلکه برای بسیاری از قزاق ها، اوکراینی ها، آلمانها و کره ای هایی نیز که در قزاقستان زندگی می کنند نیز حکم زبان اصلی را دارد. در حال حاضر زبان روسی حتی از روی اسکناس های ملی قزاقستان نیز حذف شده است. در طول 10 سال گذشته حدود 300 هزار نفر از قزاقستان مهاجرت کرده اند که بیشتر آن ها اسلاو تبار هستند و تا حدی ناشی از این سیاست می باشد. در واقع نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قزاقستان با رها کردن الفبای سیریلیک بند ناف این کشور با روسیه را قطع کرد.

فرآیند لاتین سازی و کنار گذاشتن الفبای لاتین در قرقیزستان و ازبکستان نیز تحمیل شده است. با این حال، تغییر الفبا در ازبکستان و قزاقستان در سال های اخیر به وضوح تجربه ای ناخوشایند بوده است. ازبکستان در سال های نخستین استقلال خود از اتحاد جماهیر شوروی به الگوی ترکیه نگاه کرد و تغییر الفبا به لاتین را نوعی "پایه برای وحدت" با جهان ترک تلقی کرد. از این رو انتقال به الفبای لاتین نیز به سمبل هویت و استقلال ملی برای مقامات جدید ازبکستان انجامید. با این حال در آن زمان، هیچ کس جنبه های مالی این انتقال الفبایی را در نظر نگرفت؛ چرا که هزینه های مربوط به ترجمه یک بایگانی عظیم از ادبیات از سیریلیک به خط لاتین بسیار سنگین بود. مساله دیگری نیز که مورد توجه قرار نگرفت این بود که گسست و تنش میان نسلی ایجاد شد که از الفباهای متفاوتی برای خواندن استفاده می کردند. روابط میان ازبکستان و ترکیه در مدت زمان کوتاهی رو به سردی گرایید اما الفبا هم چنان لاتین باقی ماند و این امر تاثیر بسیار بدی بر سیستم آموزشی ازبکستان گذاشت و حتی باعث فقر سواد پایه در این کشور گردید.

در قزاقستان نیز تغییر الفبا به لاتین مشکلات قابل توجهی را به وجود آورده است. در طی 80 سال انتقال خط قزاقستان از عربی به سیریلیک، شبکه عظیمی از کتابخانه ها حتی در روستاهای دورافتاده در این کشور ایجاد شد. سطح سواد در این کشور به 100 درصد جمعیت رسیده است. تغییر الفبا در قزاقستان به معنای تغییر کل ماتریس تفکر برای کل جمعیت است، چرا که تمامی جمعیت باید با یک الفبای جدید آشنا بشود. این امر هزینه های مالی قابل توجهی در پی داشته و هم چنین درگیری های میان نسلی را ایجاد می کند.

مغولستان نیز در سال 1941 الفبایی بر مبنای الفبای سیریلیک روسی را انتخاب کرد. علاوه بر این مغولستان زبان روسی را در رسانه ها و سیستم آموزشی خود ارتقا و گسترش داد به گونه ای که در بسیاری از بخش ها زبان روسی جایگزین زبان مغولی شد. با این حال، پس از آغاز فروپاشی امپراتوری شوروی در سال 1989 و سپس فروپاشی کامل اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، این اوضاع شروع به تغییر کرد. در حال حاضر نسلی به طور کامل در مغولستان رشد کرده است که زبان روسی را نمی داند. در همین حال برخی از مغولستانی ها حتی خواهان کنار گذاشتن کامل الفبای سیریلیک و بازگشت به الفبای اسکریپت عمودی هستند که مغول ها برای قرن ها از آن استفاده می کردند (4).

مردم این منطقه واکنش مثبتی به تلاشی که از سوی غرب برای تغییر الفبای سیریلیک به لاتین در کشورهای آسیای مرکزی صورت گرفته، نشان نداده است. مردم به طور فزاینده ای متوجه شده اند که این امر نکته خاصی برای آن ها نخواهد داشت. زبان روسی در کشورهای آسیای مرکزی زبان دوم است و این کشورها از نظر جغرافیایی، اقتصادی سیاسی و زبانی از غرب فاصله دارند. از سویی نیز با تشکیل و تقویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیاز به زبان روسی بیش از پیش شده است. با توجه به این شرایط، این درک فزاینده وجود دارد که این موضوع نیاز به یک رویکرد منطقی و عقل سلیم دارد و نباید مشکلات زبانی، سیاسی شود.

مجید اسماعیل زاده، کارشناس مسائل اوراسیا

1. https://worldview.stratfor.com/article/2019-annual-forecast-geopolitics-intelligence-global-risk#/
2. https://central.asia-news.com/en_GB
3. https://www.usaid.gov/tajikistan/press-releases/sep-23-2019-usaid-supports-first-central-asia-media-festival-mediacamp-fest
4. https://www.fergananews.com/articles/5850

انتهای پیام/