«معجزه آبخیزداری»| معنای واقعی مشارکت مردمی در آبخیزداری چیست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ آبخیزداری یک مفهوم جدیدی نیست و اهمیت آن در دستیابی به مدیریت باثبات منابع طبیعی همراه با بهبود اقتصاد و معیشت مردم در دو دهه گذشته امری کاملا مبرهن و پذیرفته شده است. در واقع امروزه آبخیزداری چارچوب مهمی برای رفاه آبخیزنشینان و بهبود معیشت آنان از طریق تنوع بخشیدن به محصولات و بالابردن بهره وری کشاورزی از طریق استفاده مفید، موثر و پایدار از منابع طبیعی (آب، خاک، هوا، پوشش گیاهی، تنوع زیستی و غیره) به شمار می رود.

 با تکیه بر تجربیات طولانی باید گفت آبخیزداری می تواند نقش مهمی در تلفیق موضوعات و فرایندهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی، تطبیق دادن منافع ناهمگون استفاده منابع طبیعی و تقویت هماهنگی، همکاری و انسجام در سیاست و عمل، نه تنها به صورت افقی در بین اهداف، مقاصد، بخش ها و رشته ها بلکه به صورت عمودی در سطوح و مقیاس های مختلف ایفاء نماید. همچنین آبخیزداری می تواند آثار، منافع و دستاوردهای مهمی همچون مقابله با حوادث و بلایای طبیعی همچون سیل، فرونشست زمین، زمین لغزش و ... به دنبال داشته باشد.

مسلما راز موفقیت طرح های آبخیزداری در سراسر دنیا، مشارکت مردمی است و در واقع تحقق آثار، منافع و دستاوردهای متعدد آبخیزداری (که بدان اشاره شد) در گرو اصل مشارکت مردمی است. مشارکت مردم و مسئولین محلی در آبخیزداری، از نخستین مرحله شروع مطالعات تا پایان اجرای طرح و پذیرفتن مسئولیت نگهداری از دستاوردهای آن را شامل می شود.

در این باره سوال مهمی که ممکن است پیش بیاید آن است که معنای مشارکت مردمی چیست؟ مسلما مشارکت مردمی را نباید به معنای استفاده از جوامع محلی و کارگران مزدبگیر آن جوامع برای ساخت سازه های آبخیزداری کوچک و بزرگ تلقی کرد؛ زیرا در این صورت ممکن است همان افراد که این سازه ها را ساخته اند، در مقابل دریافت دستمزدی هر چند اندک، حاضر به از بین بردن آنچه خود ساخته اند نیز خواهند بود.

مشارکت مردمی واقعی به معنای تعلق خاطر داشتن و مال خود پنداشتن است و این در صورتی است که جوامع محلی در فرایند طرح های آبخیزداری شامل: تصمیم سازی، تصمیم گیری، اجرا، نظارت و کنترل مشارکت داشته باشند. اما متاسفانه امروز در حکمرانی آب شاهد هستیم که دولت همه کاره است؛ تصمیم سازی، تصمیم گیری، اجرا، نظارت، کنترل و غیره همه چیز در دست دولت است و مردم نقش و جایگاهی در حکمرانی آب و آبخیزداری ندارند. مشارکت اجتماع در پروژه های آبی حتی در پروژه های آبخیزداری نیز مشارکت پیمانکاری تعریف شده است و می گوییم مردم بیایند کمک کنند تا تصمیمی که از بالا گرفته شده است، اجرا شود. این در حالی است که ممکن است این تصمیمی که از بالا گرفته شده است، هیچ سنخیتی با اجتماع نداشته باشد.

عدم مشارکت واقعی مردم در مدیریت منابع آب و آبخیزداری کنونی و اعمال حاکمیت افراطی دولت، در حالی است که در گذشته اینگونه طرح ها، مردم پایه و بر اساس نیازهای واقعی مردم و جوامع محلی تدوین شده و همین مساله اساسی موجب شده از مسائل و چالش مختلف امروز جلوگیری شود. نمونه های مشارکت مردمی در تاریخ و تمدن ایران اسلامی به وفور قابل مشاهده است که از جمله می توان به طاق عباسی و طومار شیخ بهایی اشاره کرد.

مهدی عرفانیان

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/