مذاکرات ژنو ۲ و رویارویی دو نگرش

به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، حملات گاه و بیگاه تروریست های مسلح به مرزهای شرقی ایران با استفاده از خاک پاکستان، قاچاق گسترده مواد مخدر از خاک افغانستان به ایران و درگیر نمودن حجم قابل توجهی از نیروهای نظامی و انتظامی و امنیتی ایران برای مقابله با آنها، کشته شدن صدها زائربیگناه ایرانی در عملیات های تروریستی در عراق در کنار شیعیان این کشور و... تنها نمونه هایی از معضلات و مشکلات ایران است که به واسطه جغرافیای سیاسی در منطقه آسیای جنوب غرب حاصل شده است. منطقه ای که به دلایل گوناگون تاریخی و سیاسی و بین المللی شامل مجموعه متنوعی از دولت های متفاوت است که هر چند از نظر جغرافیایی به هم نزدیک هستند اما فاصله و شکاف های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی آنها بسیار زیاد است و تاثیرات این شکاف ها مانند دومینو بر دیگر مناطق از غرب تا شمال آفریقا و باختر خاورمیانه واز شرق تا شبه قاره قابل مشاهده است.هر چند دیپلمات های این کشور در دیدو بازدیدهای رسمی از سر تعارف از «ویژگی ها و پیوندهای مشترک» با یکدیگر سخن می گویند اما اختلافات و افتراقات این کشور از دید ناظران تیز هوش پنهان نمی ماند. این کشورها که اطراف ایران هستند را می توان در دسته بندی های زیرجای داد.

1 - برخی از این کشورها که عمدتا در حاشیه خلیح فارس قرار دارند جوامعی هستند سنتی و قوم مدار، برخوردار از دولت های متکی بر درآمدهای نفتی با ساختارهای سیاسی پادشاهی – قبیله ای و وابسته به سیاست های قدرت های بزرگ در مناسبات بین المللی. این کشورها اغلب با بحران مشروعیت دموکراتیک سیاسی مواجه هستند و با کمترین فضای بازسیاسی دچار بحران های سیاسی می شوند؛ مثال آن بحرین است که دو سالی است دچار انقلابی مردمی شده است.

2 - برخی از این کشور ها مانند عراق و پاکستان وافغانستان که دربحران دولت سازی قرار دارند. دولت های این کشورها فاقد ویژگی های دولت های مقتدر و کارآمد بوده و از حداقل مشخصات حاکمیت کارآمد، یعنی ایجاد امنیت برخوردارنیستند. تبعات این وضعیت برای ایران و دیگر کشورهای همسایه آنها نا امنی های پراکنده است. برای مثال درکشورپاکستان دولت ها اغلب کم دوام با عمری کوتاه هستند و اغلب با کودتا و ترور وبازداشت کنار می روند. در مناطق قبایلی کشور پاکستان گروه های تروریستی مسلح با فراغ بال به فعالیت های تروریستی ادامه می دهند و اسلام آباد حتی اگر بخواهد عملا نمی تواند بر آنها اعمال حاکمیت نماید. از این رو برخی از این گروه های تروریستی در مرزهای شرقی ایران دست به اقدامات تروریستی و متجاوزانه می زنند که هرچند اغلب با برخورد قاطع ایران مواجه می شوند اما به هر حال این اقدامات ایذایی خالی از ضرر برای ایران نیست. در عراق و افغانستان نیز دولت ها نتوانسته اند هنوز خلأ قدرت دوران پسا طالبان و پسا صدام را با اعمال اقتدار قانونی پر کرده وموفق به برقراری امنیت جامع شوند.

3 - برخی از کشورهای واقع در مرزهای شمالی ایران که بعد از فروپاشی شوروی استقلال یافته اند همچنان دچار بحران هویت وملت سازی هستند. 70 سال استبداد خشن استالینیستی امکان رشد مولفه های ملی وهویتی را از کشور های تازه استقلال یافته آسیای مرکزی و قفقاز ستانده است و به رغم گذشت حدود 23 سال از فروپاشی شوروی همچنان بحران هویت ملی در این کشورها دیده می شود و همین خلأ هویتی فضا را برای نفوذ عمیق فرهنگ روسی از یکسو و فرهنگ غربی از سوی دیگر در این کشورها فراهم ساخته است.

ایران در چنین فضای جغرافیای سیاسی ای قراردارد. از این رو نمی توان به ایران ومناسبات سیاسی با این کشور فارغ از این فضای محیطی و ملاحظات تعیین کننده نگریست. به همین ترتیب دردرجه اول به منطقه آسیای جنوب غربی و در درجه بعد به خاورمیانه نمی توان بدون در نظر گرفتن جایگاه و نقش مرکزی ومحوری تهران توجه نمود. جمهوری اسلامی نیز در طراحی و اجرای دیپلماسی خود چاره ای جز در نظر گرفتن ملاحظات محیطی مذکور ندارد.غیر از الزامات ایدئولوژیک که در قانون اساسی جمهوری اسلامی و شعارهای انقلاب 1357 آمده؛ این ارتباطات و پیوند های خواسته و ناخواسته منجر به این واقعیت شده است که جمهوری اسلامی ایران نتواند سیاست خارجی درون گرا و بی تفاوتی را اتخاذ کند و همواره باید تصمیم سازی های خود در عرصه روابط خارجی را ناظر به کشورهای پیرامونی تعریف کند و حتی الزامات ایدئولوژیک ایجاب می کند نگاه ایران به فراتر از کشور های همجوار سوق یابد و تا شمال آفریقا به ویژه سوریه و لبنان نیز امتداد یابد. این پاسخی است عینی - نه عقیدتی و ایدئولوژیک - به کسانی که 35 سال است جمهوری اسلامی را دعوت به سیاست خارجی درون گرا و معطوف به توسعه می کنند.که درواقع از امر ممتنع و محال ونشدنی سخن می گویند.

همین جبر و اقتضائات عینی به دیگر کشورهای جهان نیز اجازه نمی دهد که نقش و موقعیت ایران را در معادلات و تحولات منطقه نادیده بگیرند. در مواجهه با این واقعیت یعنی نقش تاثیرگذار ایران در منطقه تاکنون دو رویکرد وجود داشته است.یکی رویکرد مخاصمه جویانه به منظور کاهش قدرت ایران و تسهیل اجرای سیاست های فرامنطقه ای بدون مشارکت ایران که این رویکرد در عمل نتوانسته قرین توفیق باشد و صرفا هزینه های هرگونه برنامه سیاسی، دفاعی و اقتصادی را در منطقه بسیار بالا برده است.

رویکرد دوم رویکردی است که جدا از اینکه همسویی فکری و ایدئولوژیک با ایران داشته یا نداشته باشد جمهوری اسلامی را بعنوان یک واقعیت سیاسی در نظر گرفته و سعی می کند در طراحی و اجرای هر سیاست منطقه ای از حداکثر توان ایران در تصمیم سازی ها بهره مند شود. این رویکرد هر چند از نظر میزان توجه به آن به خاطر سیاست های خصمانه آمریکا و اسرائیل کمتر مورد اقبال بوده اما میزان کارآمدی آ ن غیرقابل انکار است مثال آن مشارکت ایران در پروژه سرنگونی طالبان و استقرار دولت عراقی بعد از سرنگونی رژیم بعثی صدام است که واشنگتن بارها اذعان کرده که بدون مشارکت تهران غیرعملی بود.

بعد از این مقدمات ضروری می توان گفت این روزها که مذاکرات ژنو 2 با موضوع سوریه در آستانه برگزاری است این دو رویکرد در برابر هم قرار گرفته اند رویکرد اول سعی می کند با تبلیغات سیاسی و رسانه ای و با ایراد اتهامات گوناگون از نقش پنهان ایران در سوریه سخن گفته و به جای دعوت به مشارکت ایران در حل مسئله سوریه از ایران بعنوان یکی از ابعاد مسئله سوریه یاد کندو مثلا ایران را به جای دعوت برای حل مسئله در صندلی محاکمه و اتهام بنشاند از این رو چندان تمایلی به ایفای نقش و ارائه برنامه های ایران در حل مناقشه سوریه ندارد.

اما رویکرد دوم فارغ از تبلیغات سیاسی مورد اشاره، ایران را یک بازیگر موثر و غیرقابل انکار در تعیین آینده سوریه می داند و معتقد است حتی اگر تهران شعف و تمایلی به همکاری با متولیان ژنو 2 نداشته باشد باید برای ایفای نقش مسئولانه در مناقشه سوریه محترمانه دعوت به همکاری و همراهی شود. به نظر می رسد اگر رویکرد دوم بتواند دست برتر را در اجلاس ژنو 2 به دست آورد مقدمات تحولات سازنده در خاورمیانه با مشارکت و همراهی جمهوری اسلامی ایران فراهم خواهد شد. تحولاتی که می تواند به صلح وثبات منطقه با هزینه هایی به مراتب کمتر از تجارب مشابه بینجامد و زمینه برخی تغییرات مناسباتی را در منطقه خاورمیانه فراهم سازد هرچند این تغییرات خالی از کارشکنی و مخالفت ها نخواهد بود.

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.