خسروپناه: ایده «عقل عملی» خواجه، بهترین متد حل مسائل اخلاق کاربردی امروز

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه استاد فلسفه و رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران امروز در همایش بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی (اخلاق و فلسفه) در این موسسه با موضوع «حسن و قبح اخلاقی برمبنای عقلی» سخنرانی کرد.

وی گفت: خواجه نصیرالدین طوسی یک شخصیت نیست، یک پارادایم، جریان و یک اندیشه است که اگر الگوی فکری ما قرار گیرد در همه حوزه‌های فکری و علمی شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود. وی نسبت به بسیاری از متفکران عالم اسلام، چهره‌ای موفق بوده و یکی از دلایل موفقیت او این است که در حوزه اندیشه‌ورزی دیدگاهی باز و وسیع داشته است؛ وی می‌گوید که حسن و قبح به ظاهر نیست بلکه اگر حرف حق را از زبان یک بت‌پرست هم شنیدید، آن را بپذیرید.

حجت‌الاسلام خسروپناه با ارائه توضیحی درباره حسن و قبح عقلی و غیرعقلی گفت: در طول تاریخ کلام اسلامی بین معتزله و اشاعره این اختلاف وجود داشته که آیا حسن و قبح اعمال در ذات اعمال است و یا این حسن و قبح را از جایی مثلا از وحی و شرع می‌گیرند! معتزله به حسن و قبح عقلی باور داشتند و معتقد بودند که حسن و قبح در ذات افعال است و عقل به تنهایی هم آن‌ها را قبیح یا حسن می‌داند ولی اشاعره می‌گویند این حسن و قبح شرعی است و چون شارع فرموده فلان فعل حسن است، حسن شده و یا فرموده بهمان فعل قبیح است، قبیح شمرده می‌شود.

رئیس موسسه حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: خواجه نصیرالدین طوسی که از بزرگترین متکلمان شیعه محسوب می‌شود، می‌گوید حسن و قبح عقلی است، اما نکته مهم اندیشه او اینجاست که استدلال می‌کند اگر حسن و قبح افعال عقلی نباشد، اساسا شرعی هم نمی‌تواند باشد؛ زیرا مبنای شرع برای قبیح یا حسن دانستن افعال باز عقل است. اگر بپرسیم چرا شارع می‌گوید فلان فعل قبیح است، باید پاسخ بدهیم چون زشت و بد است و باز سوال می‌شود که چرا بد و زشت است و پاسخ در نهایت این است که چون عقل به زشتی آن حکم می‌کند. بنابراین از منظر خواجه حسن و قبح شرعی هم مبنای عقلی دارد.

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه نظر برخی از فلاسفه از جمله ابن سینا درباره حسن و قبح شبیه نظر اشاعره است، گفت: برخی فلاسفه منکر حسن و قبح عقلی هستند و ممکن است سوال شود که چرا فلاسفه به اشاعره نزدیکند در حالی که قاعدتا باید نظرشان مشابه معتزله باشد. خواجه ضمن بیان این مطلب نظریه جالب و ابداعی ارائه می‌دهد که بسیار ظریف است، ایشان می‌گویند ما یک عقل نظری داریم و یک عقل عملی، منظور فلاسفه از انکار حسن و قبح عقلی این است که عقل نظری نمی‌تواند حسن و قبح اعمال را درک کند و این نکته درستی هم هست. آن‌ها منکر حسن و قبح عقلی نظری شده‌اند و معتقدند در ساحت عقل عملی است که می‌توان حسن و قبح را برای افعال ذاتی در نظر گرفت.

حجت‌الاسلام خسروپناه در پایان افزود: بنابراین فلاسفه به هیچ وجه حرف متکلمان را تکرار نمی‌کنند بلکه مبنای حسن و قبح عقلی را، ساحت عملی عقل تلقی می‌کنند که بسیار کارگشا است؛ این ساحت از عقل عملی می‌تواند مبنایی برای ارائه نظام و آموزه‌های اخلاقی کاربردی و حرفه‌ای ما قرار بگیرد که کمتر مورد توجه فلاسفه اخلاق دوران ما شده است. بهترین متد برای پاسخ دادن به پرسش‌های اخلاق حرفه‌ای و کاربردی پیروی از روش عقلانی خواجه است که مبتنی بر عقل عملی اخلاقی است.

انتهای پیام/