تشریح وضعیت کمی و کیفی جنگل‌های شمالی

۱۱ اسفند ۱۳۹۲ - ۱۳:۳۵
اخبار اجتماعی
اخبار محیط زیست

خبرگزاری تسنیم: وضعیت کمی و کیفی جنگل‌های شمالی در گزارشی تشریح شد.

به گزارش خبرنگار محیط زیست خبرگزاری تسنیم، سطح کل جنگل‌های کره زمین در 233 کشور برابراست با 000. 063 .033 . 4 هکتار و کشورمان با داشتن سطحی معادل 063 . 319 . 14 هکتار جنگل در 5 ناحیه رویشی حایز رتبه چهلم است.

جنگل‌های شمال کشور به جنگل‌های ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری شهرت دارد. این جنگل‌ها به‌عنوان میراث طبیعی جهانی متعلق به اواخر دوران سوم زمین شناسی است. به همین جهت در زمره کهنترین جنگل‌های پهن برگ جهان محسوب می‌شود. این اکوسیستم طبیعی دارای ارزش‌های متعدد زیست محیطی، اکولوژیکی، ژنتیکی و اقتصادی است.

براساس نخستین عکسبرداری در سال 1334 مساحت جنگل‌های هیرکانی برابر 559 . 088 . 2 هکتار، دومین عکسبرداری در سال 1346 برابر 458 . 989 . 1،‌ سومین عکسبرداری در سال 1373 برابر 886 . 847 . 1 هکتار و وسعت آن در چهارمین عکسبرداری در سال 1386 برابر 1939494 هکتار در نیمرخ شمالی البرز به طور تقریبی 800 کیلومتر از آستارا در غرب تا گلیداغی در شرق عرض 20 تا 70 کیلومتر از جلگه تا ارتفاع حدود 2800 متر از سطح دریا با تیپ‌های آمیخته راش‌، ممرز، بلوط، افرا،‌ توسکاست.

وضعیت کمی و کیفی جنگل‌های شمالی

دلایل افزایش سطح جنگل‌ها از سال 1373 تاکنون عبارتند از جنگل‌کاری در مناطق تخریب شده کوهستانی،‌ احیاء و غنی‌سازی در جنگل‌های مخروبه، حفاظت،‌ قرق و کاهش عوامل تخریب ( خروج دام ) و تغییر شیوه جنگل‌شناسی متناسب با ساختار جنگل است. تعداد کل (اصله) درختان افزایش یافته برابر با 000 . 247 . 14 و حجم کل افزوده شده برابر 000. 778. 2 مترمکعب از سال 75 تاکنون است.

تعداد مجریان طرح‌های جنگلداری اعم از دولتی، خصوصی و تعاونی برابر با 52 واحد بوده که در سطحی معادل 000. 070 .1 هکتار مشغول فعالیت هستند. علی‌رغم افزایش سطح طرح‌های جنگلداری از سال 1358 تاکنون میزان برداشت چوب دارای سیرنزولی بوده چنانکه سطح جنگل‌های تحت مدیریت (طرح‌های جنگلداری ) مرتباً از 000 .401 هکتار در سال 58 به 000. 070. 1 هکتار در سال 89 افزایش یافته است.

علی‌رغم این افزایش سطح (معادل 167%) ، برداشت چوب از این رویشگاه‌ها با تغییرات فراوانی رو به رو بوده و میزان آن واحد سطح در دو دهه اخیر روند نزولی داشته است.(میزان برداشت از 3.2 مترمکعب در هکتار در سال 1358 به 75، مترمکعب در هکتار در سال 89 کاهش یافته است).

تعداد واحد دامی اولیه و خانوارهای پراکنده جنگل ‌نشین در جنگل‌های شمال به ترتیب 000. 370 . 4 و 000 .13 بوده که تا پایان سال 1389 تعداد 346 .326.1 واحد دامی و 4145 خانوار جنگل ‌نشین ساماندهی شده‌اند.

میزان چوب مصرفی 076. 358 . 4 مترمکعب در سال 1389 بوده است که از این میزان 817 . 783 مترمکعب از جنگل‌های شمال (18%) 000 .600. 2 مترمکعب از صنوبر و تولیدات باغی (59%) و 259 . 974 مترمکعب از طریق واردات (23%) تهیه شده است. همچنین 945. 927. 1مترمکعب فرآورده‌های جوبی (فیبر، تخته لایه، نئوپان ، MDF و غیره ) وارد کشور شده است.

تعداد شاغلین مستقیم و غیرمستقیم در بخش جنگل، صنایع چوب و کاغذ برابر 561. 47 نفر و با افراد تحت پوشش آنها در حدود 244 . 190 نفر هستند.

با توجه به اینکه یکی از وظایف سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور احیا و غنی سازی اراضی جنگلی است تا سال 1389، 490923 هکتار احیا و غنی سازی صورت گرفته که تنها 29456 هکتار مربوط به قبل از انقلاب اسلامی می‌باشد. همچنین 36172 هکتار سطح پارک‌های جنگلی و تاکنون سطحی معادل 18955 هکتار را به صورت ذخیره‌گاه از گونه‌های ارزشمندی نظیر شمشاد، زربینف سفید پلت، سرخدار، ارس، سرونوش ،‌ فندق مورد حفاظت و حمایت قرار داده است.

بیماری بلایت شمشاد

شمشاد Buxus hyrcana یکی از گونه‌های پهن برگ و همیشه سبزی است که ارزش بوتانیکی خاصی برخوردار است. رویشگاه اصلی آن در شمال ایران بوده که به صورت توده‌های انبوه و متراکم و بیشتر به صورت خالص در جوامع مختلف بلوط، ممرزف افرا و اکشوب زیرین را تشکیل می‌دهد.

در سال‌های اخیر گونه شمشاد علاوه بر اینکه در اثر عوامل مختلف اقلیمی و انسانی در معرض تهدید قرار گرفته،‌متاسفانه به علت وقوع بیماری بلایت در معرض انقراض قرار گرفته است.

از سال 1389 بیماری بلایت شمشاد که عامل آن یک نوع قارچ است. در جنگل‌های آستارا مشاهده شده و در مدت بسیار کوتاهی (ظرف دو سال و اندی ) در سرتاسر خطه شمال را در نور دیده و منجر به خزان و بعضاً خشکیدگی آن در تمامی مراحل رویشی اعم از نونهال،‌نهال و درختان شده است. در حال حاضر بالغ بر 55 هزار هکتار از رویشگاه‌های شمشاد آلوده به این بیماری بوده که شدت آلودگی روی آنها بین 30 تا 100 درصد می‌باشد (مجموع رویشگاه شمشاد رد شمال کشور حدود 75 هزار هکتار است. )

اقدامات انجام شده توسط حوزه معاونت و دفتر حفاظت و حمایت با هماهنگی ادارت کل منابع طبیعی استان‌های شمالی عبارتند از شناسایی عوامل بیماری‌زا، بررسی بیولوژی وسیکل بیماری، بررسی و شناسایی مناطق آلوده به بیماری، دعوت از اساتید دانشگاه و تحقیقات به منظور بازدید از عرصه‌های آلوده و ارائه راهکارهای مدیریت و اجرایی از دیدگاه جنگلداری، جنگل‌شناسی و اکولوژیکی، برگزاری دوره‌های آموزشی برای جنگلبانان و کارشناسان به منظور آشنایی با علایم بیماری و نحوه گزارش دهی و تهیه دستورالعمل پیشگیری و کنترل بیماری است.

معضلات گیاه‌پزشکی

درختان ملج وشب خسب نیز که منحصر به جنگل‌های شمال ایران بوده، در گذشته در اثر وقوع آفات و بیماری‌هایی از قبیل سوک پوستخوار و چوبخوار، بیماری‌های مرگ نارون و پژمردگی فوزاریومی و بی‌توجهی به اهمیت این عوامل، نسلشان در حال انقراض است.

بیماری پوسیدگی زغالی بلوط

در جنگل‌های حوزه زاگرس به عنوان یک معضل درآمده است در بعضی مناطق شمال کشور از جمله پارک‌های قرق و دلند گلستان، پارک نور و طرح لیره سرتنکابن به میزان کم و بیش خسارت‌هایی را وارد آورده‌اند. هم‌اکنون درختان راش و آزاد نیز در اثر عوامل ناشی از آفات و بیماری‌های گیاهی از جمله شپشک سفید راش و بیماری شانکی نکتریابی ناشی از آن و همچنین سوسک پوست خوار اسکولیتوس و بیماری مرگ نارون در معرض تهدید است.

بسیاری از این عوامل در اثر تخریب‌های زیست محیطی و دخالت‌های بی‌رویه در عرصه‌های منابع طبیعی اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی تشدید شده‌اند. پس نگذاریم جنگل‌های شمال کشور به سرنوشت جنگل‌های زاگرس مبتلا شوند.

بهره برداری از این جنگل‌ها شامل انجام اقدامات بهداشتی و کنترل مکانیکی در سطح 25 هکتار در پارک جنگلی سی سنگان، تهیه بروشورهای آموزشی به منظور اطلاع‌رسانی عمومی و بذرگیری از شمشادهای سالم به منظور تهیه بانک ژن.

بیماری سرخشکیدگی یا شانکر شاه بلوط

شاه بلوط با نام علمی castanea sativa نیز از درختان نادر و منحصر به فردی است که رویشگاه اصلی ان در بخش کوچکی از استان گیلان(منطقه ویسرود شهرستان شفت) به صورت یک توده خالص یا آمیخته است.

بیماری شانکر یا خشکیدگی شاه بلوط که از گذشته به صورت پراکنده در این جنگل‌ها مشاهده شده بود، متأسفانه در چند سال اخیر به دلایل مختلف انسانی و اقلیمی رویشگاه آن تخریب شده و به دنبال آن عوامل ثانوی از قبیل آفات و بیماری‌های گیاهی به این درختان حمله نموده و موجبات تهدید و انقراض آن را فراهم کرده‌اند.

تا جایی که تا سال 1387 بنا به گزارشات موجود فقط حدود 4 درصد از این درختان سالم باقی مانده‌اند. عامل این بیماری نیز یک نوع قارچ می‌باشد که به علت آسیب‌های وارده به پیکر درختان، وارد بافت‌های گیاه شده و به صورت مهاجم درآمده است. تخریب‌های محیطی ناشی از عوامل انسانی و دام در عرصه برشدت وخامت بیماری افزوده است.

میزان برداشت از جنگل‌های شمال کشور با تغییر نگرش مدیریت بر جنگل‌ها که منجر به تغییر روش جنگل‌داری از روش همسال به روش ناهمسال گشته، برداشت چوب آلات از جنگل از شیوه متمرکز (در روش همسال) به شیوه غیرمتمرکز(در روش ناهمسال) تغییر یافت.

لذا میزان برداشت چوب الات از سال 69 که تغییرات موصوف اتفاق افتاده است از میزان 1830000مترمکعب درسال 69 به میزان 1340000مترمکعب درسال 79 و 783000مترمکعب درسال 89 رسیده است.(در سال 91، 718 هزارمترمکعب در طرح‌های جنگلداری) این سیر نزولی و با هدف حفظ اکوسیستم جنگلی و مبتنی بر توان اکولوژیکی جنگل پایه ریزی و تغییر یافت. بطوریکه در دهه هشتاد و شروع دهه نود میزان برداشت در حدود 750 تا 800 هزار مترمکعب بوده است. (تقریبا یک چهارم میزان رویش در جنگل)

در این بین براساس نوع برنامه‌ریزی و مدیریت متناسب بر جنگل‌ها، با ورود برعرصه‌های جنگلی به منظور اعمال دخالت‌های جنگلداری و اصلاح جنگل، بطور واضح و روشن در طول یک دوره ده ساله اجرای جنگلداری، در هر سال به طور متوسط 0.9سطح جنگل‌های دارای طرح، در حال استراحت و بدون هرگونه برداشت بوده و فقط تحت اقدامات حفاظتی و حمایتی قرار خواهند گرفت. ضمن اینکه سایر بخش‌های جنگل که فاقد طرح جنگلداری هستند، هیچ گونه دخالتی مبنی بر برداشت چوب از جنگل صورت نگرفته و فقط حفاظت می‌شوند.

حجم و ارزش اقتصادی انواع محصولات فرعی جنگلی و مرتعی شمال کشور درسال 1392 بطور میانگین:

ردیف	نوع فرآورده	حجم تولیدkg	ارزش هر واحد/تومان	ارزش کل/ تومان
1	بسته خوراکی جنگلی	20,000	3000	60,000,000
2	گل نمدار	5000	5000	25,000,000
3	باریچه	10,000	40,000	400,000,000
4	گل کاوزیان	20,000	50,000	100,000,000
5	همیشک	5000پشته	1000	5,000,000
6	شقاقل	10,000کیلو	4000	40,000,000
7	فندق جنگلی	40,000	2,500	100,000,000
8	عشقه بصورت پشته‌ای	5000پشته	1500	75,000,000
9	عشقه بصورت شاخه‌ای	2000شاخه	2,200	4,400,000
10	سرخس بال عقابی	40,000پشته	500	20,000,000
11	خزه	20,000کیسه‌ای	500	10,000,000
12	کوله خاس	20,000کیسه‌ای	600	12,000,000
13	زالزالک-ولیک	100,000	1500	150,000,000
14	ازگیل	100,000	1500	150,000,000
15	خرمالوی وحشی-خرمندی	50,000	2000	100,000,000
16	تمشک	20,000	3000	60,000,000
17	کلپر	5000	5000	25,000,000
جمع کل 1,336،400,000