آئینه خانه مفخم بجنورد بنایی از هنرهای ماندگار

به گزارش خبرگزاری تسنیم ازبجنورد، در دوره قاجار بنای آئینه خانه همراه با بناهای دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه ی مفخم را تشکیل می داده است.

این بنا در دهه 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار مفخم با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است.

معروف است که طراحی نقشه ساختمانی آئینه خانه به دست میرزا مهدی خانشقاقی ( ممتحن الدوله) نخستین مهندس معمار ایرانی که از دانشکده معماری پاریس فارغ التحصیل شده بود، انجام شده است.

ساختمان آئینه خانه در دو طبقه به ابعاد تقریبی11×18 متر و به ارتفاع حدود 10 متر ساخته شده که در مجموع 9 اتاق دارد.

یکی از اتاق های طبقه فوقانی تالاری است به ابعاد 8×3 متر که تمام دیوارها و سقف آن با طرح های زیبایی آئینه کاری شده و به خاطر وجود همین تالار است که این بنا را آئینه خانه نامیده اند.

بنای آئینه خانه به شماره 1167در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال 1379 تاکنون به عنوان موزه ی اسناد و نسخ خطی مورد استفاده قرار می گیرد.

ویژگی های معماری بنا

بنای آئینه خانه یک ساختمان دو طبقه است که نمای اصلی آن در ضلع شمالی به طور کامل کاشیکاری شده و نمونه ی بارز هنر قاجاری است.

این بنا سه در ورودی دارد: ورودی بزرگتر در ضلع شمالی و دو ورودی کوچکتر در ضلع های شرقی و غربی قرار دارند.

هر سه ورودی به یک راهروی شرقی- غربی متصل می شود که در یک طرف آن 4 اتاق و در طرف دیگر چند حجره و نیز دو رشته پلکان در منتهی الیه شرقی و غربی وجود دارد که به طبقه فوقانی راه پیدا می کند.

ورودی اصلی بنا در وسط ضلع شمالی حدود 220 سانتی متر عرض دارد و سقف آن با قوس کلیل پوشش یافته است.

در دو سوی این ورودی چهار نیم ستون به قطر حدود 105 سانتی متر و ارتفاع بیش از 10 متر وجود دارد که تمام بدنه آنها با کاشی های فیروزه ای، لاجوردی و نیز کاشی های سیاه و سفید و زرد پوشیده شده است.

دو نیم ستون وسطی که درست در طرفین ورودی قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر یک دوازده بار نام محمد(ص) به خط کوفی معقلی با کاشیهای زرد و سیاه رنگ نقش شده است.

نیم ستون های جانبی کوتاه ترند و تمام بدنه ی آنها با کاشی های موزائیک و طرح های هندسی زیبا آراسته شده است.

در حد فاصل نیم ستون های طرفین ورودی، دو طاقنمای به نسبت عمیق وجود دارد که با کاشی های هفت رنگ و موزائیک، نمای سازی شده است.

بر قاب روی این طاقنماها نقوش اسلیمی و یک ترنج هندسی نقش شده که در وسط آن نقش شیری که گاوی را از پای در آورده تصویر شده است.

در تمام نقوش مذکور که بر کاشی های هفت رنگ نقش شده و نیز نقوش بخش های دیگر، غلبه با رنگ زرد است.

در دو سوی ورودی بنا در همین ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار دیده می شود که به طور نمادین همچون دو نگهبان همیشه بیدار با چشمانی گشاده پیوسته ورود و خروج به این ساختمان را کنترل می کنند و این سنتی است که از ایران باستان به دوره قاجار رسیده است.

بر بالای ورودی اصلی پنجره بزرگ تالار آئینه قرار دارد که با قوس جناقی پوشش یافته و تمام بخش های آن با نقش ترنج ها و شمسه ها توام با نقوش گیاهی و پیچک ها زینت یافته است.

بر بالای این پنجره یک شمسه بزرگ وجود دارد که زمانی نقش شیر و خورشید به عنوان نماد سلطنتی ایران بر آن نقش شده بود و پس از تخریب، جای خود را به نقوش اسلیمی بخشیده است.

ظاهراً در بالای این بخش و در روی افریز کتیبه هایی وجود داشته که قلمرو زیر نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردین گرفته تا اسفراین، جوین، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفی می کرده است.

این کتیبه ها در دوره ی رضا شاه پهلوی تخریب شده و کاشی های فعلی به جای آن نصب شده است.

در بالای افریز و در بین دو مناره بزرگ، یک قاب کاشی کاری شده نیم دایره ای وجود دارد که درآن نقش نبرد شیر و اژدها به عنوان نماد خیر و شر در داخل یک شمسه به چشم می خورد و در طرفین این صحنه دو سرباز مسلح، زانو زده و تفنگ خود را به سمت صحنه نبرد شیر و اژدها نشانه رفته اند.

در حد فاصل ستونهای بزرگ و کوچک نیز قاب نیمدایره کوچک تری وجود دارد که با نقوش اسلیمی و پیچک ها تزئین شده است.

در مجموع پلان، نماسازی، جزئیات معماری و کاشی کاری بنای آئینه خانه نمونه ی بارز هنر معماری دوره قاجار قلمداد می شود.

سقف آئینه خانه در اصل همانند بنای عمارت پوشش سفالی داشته که در تعمیرات دوره های بعد برداشته شده و با ورق گالوانیزه جایگزین شده است.

تالار آئینه

تالار آئینه که محور اصلی این ساختمان است در طبقه دوم قرار گرفته و از طریق دو رشته پلکان انتهای شرقی و غربی راهروی طبقه اول قابل دسترسی است.

این اتاق، سه در از جنس چوب صندل دارد که با استخوان ترصیع شده اند.

در ازاره ی تالار سنگ مرمر مرغوب بکار رفته و بلافاصله از بالای آن آئینه کاری شروع شده و تمام بدنه و سقف تالار را دربرگرفته است.

در این آئینه کاری ها 17 طرح مختلف شامل طرح های زیبای هندسی و گیاهی، طرح چهل چراغی که در وسط تالار آویخته بوده و نیز نمای بیرونی آئینه خانه به طرز استادانه ای اجرا شده است.

گرداگرد بخش فوقانی دیوارها، در قسمت قرنیز ردیفی از عکس های قدیمی شامل عکس 134 تن از رجال سیاسی و شخصیت های برجسته دوره صفوی و قاجار در زیر قابهای شیشه ای نصب شده است.

علاوه بر اینها 13 قاب خوشنویسی شده به خط نستعلیق و شکسته نستعلیق به طرز مشابهی بر روی دیوار ضلع جنوبی تالار نصب شده بود که پس از انجام عملیات مرمت از جای خود برداشته شده و اکنون در گنجینه ی موزه نگهداری می شود.

در این قاب ها آیاتی از قرآن کریم به طرز زیبایی نوشته و تذهیب شده که در یک نمونه امضای کاتب با عبارت «راقم عبدالعلی 1226 هجری قمری» قابل تشخیص است. نام ساختمان آئینه خانه برگرفته از همین تالار آئینه است .

انتهای پیام/