قیام ۱۹ دی؛ انفجاری که یکسال بعد حکومت پهلوی را سرنگون کرد

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، با داغ شدن فضای انقلابی و ضد شاهنشاهی ایران در سال‌های پایانی رژیم طاغوت، مسئولین امنیتی دربار پهلوی به فکر این افتادند که با کارهای رسانه‌ای جایگاه امام‌خمینی (ره) را در نزد مردم ایران تقلیل داده و از ایشان یک چهره منفور و اجیرشده توسط بیگانگان بسازند از این‌ رو در تاریخ 17 دی ماه 1356 مقاله‌ای با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» در روزنامه اطلاعات که یک روزنامه دولتی و زیر نظر ساواک بود به چاپ رسید که در آن جسارت‌هایی به مقام روحانیت و حضرت امام(ره) صورت گرفته بود.

انتشار این مقاله برخلاف آن‌چه که برنامه‌ریزی‌شده بود تأثیر معکوسی گذاشت و به‌جای پایین آوردن جایگاه امام در بین مردم سبب اعتراضات شدید و گسترده اقشار مختلف جامعه و به‌طور خاص مردم متدین و انقلابی شهر قم شد و از عصر همان روز انتشار مقاله تجمعات چند 100 نفری از مردم و روحانیون در شهر قم شکل گرفت، اما این تجمعات با واکنش شدید مأموران حکومتی روبرو و در همان ابتدای شکل‌گیری سرکوب شد.

روز بعد یعنی 18 دی‌ماه حوزه علمیه قم تعطیل شد و طلاب به سوی خانه‌های مراجع تقلید و اساتید حوزه علمیه راه‌پیمایی‌هایی را برگزار و هزاران نفر از طلاب و مردم قم در صبح و بعدازظهر آن روز در برابر بیوت علما و مراجع تقلید تجمع کردند، این تجمعات و راه‌پیمایی‌ها در روز 19 دی ماه با شدت و انسجام بیشتر برگزار شد و بیش‌از 10 هزار نفر از طلاب و فضلای حوزه علمیه و اقشار مختلف مردم در آن شرکت کردند، مأموران ساواک و شهربانی رژیم پهلوی که قادر به مهار این سیل خروشان مردم نبودند دست به خشونت زده و به روی مردم آتش گشودند که موجب به شهادت رسیدن تعدادی از مردم شد.

جان دی استمپل، استاد ارشد روابط بین الملل در دانشگاه دیپلماسی پترسون و دانشگاه کنتاکی که سالها به عنوان دیپلمات و وابسته سیاسی آمریکا در ایران خدمت کرده، در مورد واقعه 19 دی 1356 می‌نویسد:

5 ژانویه روزنامه اطلاعات ، تحت عنوان« ایران و استعمار سرخ و سیاه» مقاله ای چاپ کرد و در آن به آیت الله خمینی بعنوان«‌مامور بریتانیا و هندی نسب» حمله کرد. مقاله، آیت الله خمینی را به عنوان محرک آشوبهای «ضد ملی» پنجم ژوئن 1963 برچسب زده بود. این مقاله،‌که گفته شده است به اصرار شاه توسط داریوش همایون وزیر اطلاعات و جهانگردی نوشته شده بود، بر مبنای معیارهای غربی یک توهین ملایم بود. ....هفتم ژانویه در اعتراض به مقاله روزنامه اطلاعات،‌ در قم تظاهراتی برگزار شد. روز بعد ،‌نزدیک مسجد اصلی شهر یک آشوب جدی به وقوع پیوست و مخالفین مدعی شدند که در این آشوب چند نفر کشته و 120 نفر زخمی شده است. دو روز بعد،‌ بالغ بر 5000 نفر، از همان مسجد پس از استماع سخنرانی یک روحانی که بشدت علیه دولت بود... راهپیمایی کردند. به پلیس دستور داده شده بود که اجتماع را متفرق کند اما وقتی مردم به پلیس اهمیت ندادند، افسر فرمانده به افراد، دستور تیراندازی داد.

طبق گزارش رسمی خبرگزاری پارس، در این درگیری،‌ تعداد زیادی کتک خوردند و 6 نفر و یک کودک کشته شد. مخالفین مدعی شدند که تعداد کشته شدگان 30 نفر و مجروحین بالغ بر 200 نفر بوده است. مهمتر از همه اینکه دو تن از ملایان بین مقتولین بود که عمامه‌های خونین آنها بالای در ورودی مسجد اصلی شهر آویزان شده بود. پلیس با همکاری نیروهای امنیتی، سرانجام نظم را اعاده کرد، اما همان طور که یک شاهد عینی گفت:« این یک آتش بس موقت بود»¹.

قیام مردم قم در 19 دی در واقع جرقه ای بود بر انبار باروت خشم مردم که تقریبا بعد از یک سال منجر به سر نگونی رژیم پهلوی شد، تاثیر این قیام مردم قم به حدی ریشه ای و اساسی بود که آنتونی پارسونز سفیر وقت انگلیس در ایران در خاطرات خود می‌نویسد:

«چند روز پس از عزیمت رئیس‌جمهور کارتر از ایران، دولت، ناخواسته فتیله باروتی را که به انفجاری بزرگ منجر شد روشن نمود؛ انفجاری که یک‌سال بعد، سلطنت پهلوی و همه‌ مظاهرش را سرنگون ساخت.

چند وقتی بود که حکومتیان از تأثیر مخرب نوارهای سخنرانی [امام]خمینی بر ذهن عامه نگران شده بودند. در اوایل ژانویه، تصمیم‌ گرفته شد که [امام] خمینی بی‌اعتبار گردد. خیلی‌ها فکر می‌کنند که این یک تصمیم‌گیری شخصی توسط داریوش همایون، وزیر اطلاعات بود، اما با توجه به ساختار سلسله مراتبی حکومت پهلوی، این تصمیم می‌توانست مربوط به شاه، ساواک و یا کل کابینه باشد. ولی همین‌قدر کافی است گفته شود روشی که برای این کار انتخاب شد، به یک حماقت بزرگ شبیه بود.

 مقاله مفصلی در یکی از روزنامه‌های اصلی و پرتیراژ کشور منتشر شد که در آن، با جزئیات تکان‌دهنده‌ای، پیشینه‌ شخصی، اخلاق، پاکدامنی شخصی، هویت و صلاحیت مذهبی [امام]خمینی‌ مورد اتهام واقع شده بود. انتشار این مقاله، آن هم زمانی که کشور دستخوش آشوب سیاسی و مذهبی‌ای بود که در طول پانزده سال قبلش بی‌نظیر بود، باعث عکس‌العمل سریع شد. در نهم ژانویه شورش عظیمی در شهر مقدس قم، خانه‌ معنوی [امام]خمینی برپا شد. اوضاع از کنترل پلیس محلی خارج شد. برای اولین بار پس از 1963 نیروی مسلح ارتش فراخوانده شد و برای ایجاد وحشت و تفرقه یا با برنامه‌ قبلی، بر روی جمعیت آتش گشود. تعدادی از مردم کشته شدند که طبق گفته دولت کمتر از ده نفر و طبق گفته مخالفان حکومت نزدیک به صد نفر بودند. کل کشور شوکه شده و مبهوتِ حادثه گشته بود و بین دولت و رهبران مذهبی مسلمان، بحران بالا گرفت.²»

پس از سرکوب تظاهرات‌کنندگان 19 دی توسط رژیم پهلوی که به شهادت و مجروح شدن تعدادی از آنها انجامید، موجی از اعتراضات و همدردی سراسر کشور را فرا گرفت.

در چهلم شهدای 19 دی اعتراضات و تجمعات زیادی در شهرهای بزرگ ایران شکل گرفت که موجب تشدید درگیری بین مردم انقلابی و رژیم پهلوی شد، در یکی از این تجمعات که به مناسبت چهلم شهدای قم در تبریز برگزار شده بود، نیروهای رژیم پهلوی با حمله به مردم، آنها را به خاک و خون کشیدند که در این حادثه ده ها نفر کشته و صدها نفر نیز زخمی شدند.

هوشنگ نهاوندی یکی از وزرای رژیم پهلوی در مورد برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در تبریز می نویسد: «شب پیش از آن[مراسم چهلم] به دستور رئیس شهربانی مسجدی که قرار بود مراسم در آن برگزار شود بسته شد. صبح روز چهلم که مردم آغاز به گرد آمدن کردند....موجب برخورد تظاهر کنندگان و نیروهای انتظامی که مسجد را در محاصره داشتند گردید. ساختمان حزب رستاخیز که تقریبا محافظی نداشت، مورد حمله قرار گرفت و به دست تظاهر کنندگان زیر و رو شد . اغتشاشی خونین روی داد و مأمورین پلیس که برای رویارویی با تظاهرات و ناآرامی های خیابانی آمادگی نداشتند، از اسلحه های خود استفاده کردند. چندین کشته و بسیار زخمی به بار آمد . زنجیره ی خشن و بی رحم تظاهرات و سرکوب های پیاپی آغاز گردید که یک راست به انقلاب انجامید³».

امام خمینی( ره) نیز به مناسبت قیام 19 دی و سرکوب خونین آن توسط رژیم پهلوی پیام مهمی را صادر فرمودند که بخشی از آن در زیر آمده است:

«سلام به روحانیت مترقى شیعه که با هم پیوستگى زاید الوصف در مقابل سرنیزه عمال بى‌ حیثیت اجانب ایستاده و از هیاهو و دست و پا زدنهاى مذبوحانه آنها نهراسید. سلام به روحانیون و علماى اعلام مذهب از نجف اشرف تا سراسر ایران که با وحدت کلمه در مقابل ستمکاران و چپاولگران به جواب مثبت دست زدند. درود بر جوانان غیور حوزه علمیه بیدار قم و سایر حوزه‌ ها که با سرفرازى به نهضت روحانیت ادامه و رونق دادند. درود بر جوانان پر شور آگاه دانشگاههاى ایران که با قیامهاى هوشیارانه پیاپى، وفادارى خود را به اسلام بزرگ و کشور عزیز خود ثابت کردند.

سلام و درود بر ملت بزرگ هوشمند ایران که با همه اختناق و فشار، از اسلام عدل‌ پرور و مظلومان و مقتولان در راه دیانت دفاع نمودند. رحمت خداوند بر مقتولین 15 خرداد (دوازده محرّم)، و 19 دى و (29 محرّم) امسال. محرّم چه ماه مصیبت‌ زا و چه ماه سازنده و کوبنده‌ اى است، محرّم ماه نهضت بزرگ سید شهیدان و سروَر اولیاى خداست که با قیام خود در مقابل طاغوت، تعلیم سازندگى و کوبندگى به بشر داد و راه فناى ظالم و شکست ستمکار را به فدایى دادن و فداشدن دانست؛ و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است براى ملتها تا آخر دهر.

نهضت 12 محرّم (15 خرداد) در مقابل کاخ ظلم شاه و اجانب به پیروی از نهضت مقدس حسینی چنان سازنده و کوبنده بود که مردانی مجاهد و بیدار و فداکار تحویل جامعه داد که با تحرک و فداکاری روزگار را بر ستمکاران و خائنان سیاه نمودند، و ملت بزرگ را چنان هوشیار و متحرک و پیوسته کرد که خواب را از چشم بیگانه و بیگانه پرستان ربود و حوزه های علمیه و دانشگاه ها و بازارها را به صورت دژ مدافع از عدالت خواهی و از اسلام و مذهب مقدس در آورد. نهضت اخیر که پرتوی از نهضت 15 خرداد است و شعاعش در سراسر کشور نور افکنده، خود کوبندگی خاصی دارد که شاه را از خود بیخود کرده و او و دار و دسته چاقوکشش را به تلاش مذبوحانه واداشته، جنایات 29 محرّم امسال نقطه عطفی است به جنایات شاهانه 12 محرّم آن سال. ...»

 بعد از این واقعه مردم شهرهای مختلف مانند اهواز ،یزد،جهرم و... اینبار برای شهدای تبریز مراسم چهلم برگزار کردند که باز هم منجر به درگیری شدید مأموران امنیتی با تظاهرکنندگان و کشته و زخمی شدن تعدادی از مردم شد، ادامه برگزاری مراسم بزرگداشت شهدای هر شهر در شهرهای مختلف، موجب ریشه‌دارشدن اعتراض‌ها و نزدیک شدن رژیم منحوس پهلوی به خط پایان خود بود که سر انجام در بهمن سال 57 به سرنگونی کامل آن منجر شد.

منابع:

1_ کتاب درون انقلاب، جان دی استمپل، ترجمه منوچهر شجاعی، صص133_134

2_ کتاب غرور و سقوط، سر آنتونی پارسونز، ترجمه دکتر منوچهر راستین، ص99

3_ کتاب آخرین روزها، هوشنگ نهاوندی، ص80

انتهای پیام/