آمریکا چگونه از حبس "تیموشنکو" برای بحران آفرینی در اوکراین بهره برد؟

اوکراین بطور مکرر بعد از فروپاشی «اتحاد جماهیر شوروی»، بصورت پاندولی بین بلوک شرق و غرب در حال نوسان بوده است. اوکراین بلحاظ ژئواکنومیک بخاطر واقع شدن در حلقه ابتدایی مهمترین کریدورهای اروپا- آسیایی در نقطه ثقل اوراسیا، دارای اهمیت است.

فارغ از توجه به رقابت های ژئوپلتیک شرقی- غربی آنچه مهمتر است، اینکه بلوک غرب بعد از ناکارآمدی نسخه انقلاب رنگی در اوکراین؛ تلاش های جدیدی برای تدوین و به‌کارگیری یک نسخه جدید را به راه انداخته است. فرض می‌شود که آمریکا پس از تست الگوی جدید، با عنوان "قدرت خیابانی: Power of Street"، قصد استفاده از آن در دیگر کشورهای هدف را داشته باشد. در سری جدید با بازخوانی چگونگی شکست انقلاب نارنجی، به ظرفیت سازی های آمریکا از طریق احیاء مهره های سیاسی مرده نارنجی پرداخته خواهد شد.آنچه در ادامه می آید سری هشتم از مجموعه پژوهشی "حقیقت اوکراین" است:

از شکست انقلاب نارنجی تا پیروزی آبی ها:

با برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی در ماه می 2007 م.، آرایش پارلمانی با تغییرات جزئی روبرود شد و هر چند بیشترین کرسی ها، مجدداً نصیب «حزب مناطق» شد اما اینبار مجموع نمایندگان احزاب غربگرا؛ بیشتر از احزاب حامی «یاناکویچ» شد. بر این مبنا، حزب «یاناکویچ» 34.37 درصد، جبهه «تیموشنکو» 30.71 درصد و حزب «یوشچنکو» 14.15 درصد از آراء را کسب کردند. در مجموع، احزاب مخالف انقلاب نارنجی 43.72 درصد از آراء انتخابات را به خود اختصاص داده بودند، این در حالی بود که احزاب حامی انقلاب نارنجی 44.86 درصد را کسب کرده بودند؛ بنابر این «تیموشنکو» و «یوشچنکو» بار دیگر ائتلاف کردند و پیروزی ائتلاف جدید در انتخابات پارلمانی را اعلام نمودند

این انتخابات نشان داد که «یوشچنکو» همچنان به محبوبیت پوپولیستی «تیموشنکو» احتیاج دارد و لذا «تیموشنکو» برای بار دوم، بعنوان نخست وزیر معرفی و با 226 رأی؛ توانست بصورت شکننده رأی اعتماد پارلمان را کسب کند2. در واقع، جبهه «بلوک یولیا تیموشنکو» (به اختصار: بی یو تی) با طی یک مسیر صعودی توانست از سال 2002 تا 2007، آراء خود را به چهار برابر برساند[3]؛ بر عکس «حزب اوکراین ما»، متأثر از اقدامات «یوشچنکو» در انحلال پارلمان و درگیری با "جنگ گازی" روسیه، شاهد یک روند نزولی بوده است.

آرایش آراء در انتخابات زودهنگام پارلمانی که بوضوح حاکی از یک رقابت شدید بین «یاناکویچ» و «تیموشنکو» و حذف «یوشچنکو» از صحنه رقابت بود؛ بار دیگر در عرصه انتخابات ریاست جمهوری 2010 نیز تکرار شد. طی این انتخابات 18 کاندیدا به رقابت می پرداختند و رقابت اصلی بین «یاناکویچ»، «تیموشنکو» و تا حدودی «یوشچنکو» تقسیم شد.

«یوشچنکو» بار دیگر اتخاذ سیاست های غربگرایانه صرف و بی پرده را در پی گرفت و در خلال اظهاراتی، اهداف اصلی تبلیغاتی خویش را تشریح کرد: «اهداف من، عضویت اوکراین در «اتحادیه اروپا» است. اتباع اوکراین برتری های خط مشی اروپایی را حس می کنند. اوکراینی ها حق ورود بدون روادید به کشورهای «اتحادیه اروپا» را دریافت خواهند کرد. ما همراه با همسایگان اروپایی، سیستم امنیت مشارکتی یورو آتلانتیک را تحکیم خواهیم کرد»[4].

در مقابل، «یاناکویچ» و «تیموشنکو» شیوه های تعادلی تری درباره نزدیکی همزمان به روسیه و اروپا، در سایه منافع ملی را در پیش گرفتند. «یاناکویچ» ضمن اتخاذ سیاست های حمایتی از اهالی شرقی اوکراین، پیگیری روند عضویت در «اتحادیه اروپا» تحت سیاست خارجی تعادلی و واقع گرایانه را مدنظر قرار داد: «ما به توسعه روند همگرایی با اروپایی ها ادامه می دهیم، البته اساس این همگرایی باید مدرنیزه سازی و تحول اساسی در داخل کشور باشد. اوکراین وضعیت بی طرفی خود و عدم وابستگی به هر نوع بلوک سیاسی- نظامی را همچنان حفظ خواهد کرد. ما نه تلاش خواهیم کرد تا به پیمان «آتلانتیک شمالی» بپیوندیم و نه به عضویت «سازمان پیمان امنیت جمعی» در خواهیم آمد»[5].

نمونه هایی از تبلیغات انتخاباتی تیموشنکو و یاناکویچ در انتخابات ریاست جمهوری 2010 میلادی

همچنین «تیموشنکو» علیرغم "روس ستیزی" معمول انقلاب نارنجی، مواضعی متمایل به روسیه اتخاذ نمود: «کشورهای اروپای مرکزی و شرقی مجبور به ادامه حیات خویش در همسایگی با روسیه هستند. به همین دلیل نیز، برقراری روابط متقابلاً سودمند را وظیفه مشترک تمامی رهبران کشورهای منطقه و روسیه است. در حال حاضر و بعد از سال ها، باید دقیقاً به این مسئله پرداخته و ارزیابی دوباره این ارزش در روسیه بپردازیم که این کشور، توانسته اعتماد به نفس خویش را مجدداً بازیابد. این یک اشتباه است که تصور شود، اقدامات کنونی روسیه نظیر عملکرد «اتحاد جماهیر شوروی» و یا «روسیه تزاری» خواهد شد ... کاهش وخامت اوضاع در روابط با «مسکو» به نفع همه کشورهای منطقه خواهد بود»[6].

وی در اولین گردهمایی انتخاباتی اش که بعد از ثبت نام در «کمیسیون انتخابات» و بین هوادارنش برگزار شد، نیز گفت: «اوکراین باید روابط دوستانه با همه کشورهای همسایه، همه کشورهای جهان و همه جهان برقرار کند. اما راه ما، راه به سوی جامعه اروپایی است. اوکراین که محکم ترین ریشه های مسیحی و اروپایی را دارد، نمی تواند در خارج از مرزهای جامعه اروپایی باشد. این کار باید از ایجاد اروپا در اوکراین آغاز شود»[7].

«تیموشنکو» همزمان با بهره گرفتن از شعارهایی در رابطه با عضویت سریع در «اتحادیه اروپا»[8]، از چند ماه پیش، مواضع مستمری برای نزدیکی به روسیه در پیش گرفته بود.از آن جمله می توان به عقد موافقتنامه گازی با روسیه در 2009 م. اشاره کرد که بعدها باعث شد، «دادگاه محلی پچرسکی» در «کیف»؛ وی را بخاطر فراتر رفتن از اختیارات نخست وزیر بنظور بالا بردن اعتبارش در انتخابات، محکوم کند[9].

همچنین می توان به موضع گیری مثبت «تیموشنکو» نسبت به موضع روسیه در جریان بحران گرجستان اشاره کرد، این در حالی بود که «رئیس جمهور یوشچنکو» در این مورد، علیه روسیه انتقادات سختی کرده بود. «تیموشنکو»، بیش از یکسال مانده به شروع رقابت های انتخاباتی، در حالی تصمیم به دیدار از «مسکو» گرفت که «رئیس دفتر ریاست جمهوری اوکراین» طی بیانیه ای عمومی، بدلیل همزمانی سفر «تیموشنکو» با سفر دیپلماتیک «یوشچنکو» به روسیه (برای شرکت در اجلاسیه غیررسمی CIS)؛ مخالفت کرده بود[10].

همکاری های «تیموشنکو» با «فدراسیون روسیه» چنان گسترده شده بود که «ولادیمیر پوتین» در اوج رقابت های انتخاباتی اوکراین، طی یک سخنرانی عمومی تصریح کرد که به رغم همکاری های ثمربخش با «تیموشنکو»؛ از وی بعنوان کاندیدای ریاست جمهوری حمایت نخواهد کرد و با توجه به روابط ویژه با «حزب مناطق»، از کاندیدای این حزب حمایت خواهد نمود[11].

همزمان با انتخابات، تیموشنکو برای کسب آرای عظیم شرقی ها مناسبات گسترده ای با پوتین در پیش گرفت؛

تاجاییکه پوتین در پاسخ به شایعات گفت، علیرغم همکاری های خوب تیموشنکو از وی حمایت نمی کند
 

انتخابات مورخ 17 ژانویه 2010 م. برگزار شد و «یاناکویچ» با کسب 35 درصد و «تیموشنکو» با 25 درصد آراء، بعنوان نفر اول و دوم به دوره دوم انتخاباتی راه یافتند[12]. «یوشچنکو» نیز که خواهان همگرایی صرف با غرب بود؛ با تحمل شکستی سنگین - با 5 درصد- نفر پنجم شد[13]. اقبال مردم اوکراین به کاندیداهایی که همزمان با وعده عضویت در «اتحادیه اروپا»، وعده نزدیکی به روسیه سر داده بودند، مؤید این امر بود که اکثریت حامیان انقلاب نارنجی که به امید بهبود شرایط اقتصادی به «یوشچنکو» رأی داده بودند؛ ادامه حمایت از غربگرایان صرف را اشتباه می دانند.

کمی بعد پخش خبر کشف یک تیم جاسوسی روسی توسط «اداره امنیت اوکراین» (SBU)، در حد فاصل برگزاری دور اول و دوم انتخابات، بار دیگر تنش های سیاسی- اجتماعی در این کشور را برانگیخت. در این راستا، «والنتین نالیوایچنکو» - رئیس SBU- که منصوب رئیس جمهور بود، طی کنفرانسی مطبوعاتی اعلام کرد که پنج نفر از اعضای تیم جاسوسی روسیه از اوکراین اخراج شده اند و سازماندهی کننده تیم که خود را «ولادیمیر الکساندر» معرفی می کند؛ نیز در بازداشت است. وی مدعی شده بود که مأمورین «سازمان فدرال امنیت روسیه» (FSB) تلاش داشته اند با تهدید یکی از اتباع این کشور به اطلاعات محرمانه اوکراین دست یابند[14].

بلافاصله «دفتر روابط عمومی سازمان فدرال امنیت روسیه» در بیانیه ای نسبت به این جنجال آفرینی دولت اوکراین، واکنش نشان داد: «این صحت دارد که یک کارمند این سازمان در اوکراین بازداشت شده اما اقدامات طرف روسی، اقدامی در پاسخ بوده و با توجه به فعالیت فزاینده نیروهای امنیتی اوکراین برای اجیر کردن اتباع روس بوده است. این رویداد بدین دلیل بود که «روسلان پیلیپنکو» تبعه اوکراین و کارمند «اداره کل اطلاعات وزارت دفاع اوکراین» از سال 2006 میلادی، فعالانه اقداماتی بر ضد منافع امنیتی نیروهای مسلح روسیه انجام داد. 29 اکتبر 2009 م.، وی در شهر «تیراسپول» در یکی از تأسیسات نظامی روسیه به هنگام جاسوسی بازداشت شد. این تبعه اوکراینی اعتراف کرده و اعلام کرد که آماده ارائه اطلاعات درباره سایر اقدامات و مأمورینی است که مشغول اقدام علیه روسیه هستند»[15]. «نیکلای آزاروف»، نماینده شاخص «حزب مناطق» در پارلمان (که بعدها نخست وزیر یاناکویچ شد) نیز اظهار داشت که خبر مبهم کشف یک باند جاسوسی روس در اوکراین، تحت تأثیر مسائل انتخاباتی و با نقش آفرینی «یوشچنکو»؛ بمنظور ضربه زدن به محبوبیت این حزب صورت گرفته است[16].

در واقع، «یوشچنکو» که بعد از پیروزی در انقلاب نارنجی 2004 م. بطور مستمر با «تیموشنکو» درگیری داشت و حتی این درگیری ها در دور دوم نخست وزیری «تیموشنکو» نیز ادامه یافته بود[17]، سعی می کرد در آستانه پیروزی نهایی «یاناکویچ» که به معنای شکست کامل انقلاب رنگی بود، اختلافات را کنار گذاشته و با کمک به «تیموشنکو»؛ مقدمات پیروزی وی را فراهم آورد.

بنابر این، در حالیکه ناظران سیاسی معتقد بودند، این عملیات روانی «یوشچنکو» قطعاً بر نتایج دور دوم انتخابات تأثیر خواهد گذاشت[18]؛ انتخابات در فوریه 2010 م.، برگزار شد. هر چند که «یاناکویچ» با کسب اکثریت 49.95 درصد آراء پیروز شد ولی علیرغم اینکه اختلاف آراء «یاناکویچ» و «تیموشنکو» در دور اول به بیش از 10 درصد می رسید؛ این اختلاف در دور دوم به 3.5 درصد رسید[19].

نتایج دور دوم انتخابات ریاست جمهوری 2010 م. اوکراین

البته در کنار اثر مخرب "جنجال جاسوسی"، رشد ناگهانی آراء «تیموشنکو» دلایل دیگری نیز داشت که می توان از آن جمله به پینشهاد نخست وزیری «تیموشنکو» به «سرگی تیگیپکو» - سرمایه دار بزرگ و نفر سوم انتخابات- و ایجاد ائتلاف با «تیگیپکو» و سه نامزد شکست خورده دیگر که شعارهای دموکراتیک داده بودند[20] و همچنین انتقادات صریح و گسترده به انقلاب نارنجی اشاره کرد[21].

بحران تیموشنکو:

بر اثر عملیات روانی که دولت اوکراین درباره "جنجال جاسوسی" به راه انداخت و اقدامات ائتلافی «تیموشنکو» با دموکرات ها، میزان آراء دو نامزد بسیار به هم نزدیک شد و این ماجرا؛ این زمینه را فراهم کرد که احزاب حامی «تیموشنکو» بار دیگر، برای رهایی از شکست به ادعای تقلب در انتخابات؛ پناه ببرند.

همزمان با اعلان پیروزی «یاناکویچ» توسط «کمیسیون انتخاباتی»، «الگ لیاشکو» (نماینده فراکسیون بی یو تی) به «خبرگزاری اونیان» اوکراین خبر داد که بلوک «تیموشنکو» خواهان بازشماری آراء است[22]. در این بین، «آسن آگوف» - عضو کمیسیون بین المللی نظارت بر انتخابات اوکراین از مجمع پارلمانی سازمان امنیت و همکاری اروپا- از همه سیاستمداران اوکراینی خواست که نتیجه انتخابات را بپذیرند[23]. بر خلاف اینکه در 14 فوریه، «کمیسیون انتخابات» نتایج انتخابات را بطور نهایی تأیید کرد اما بلوک «تیموشنکو» نسبت به صدور این رأی به «دادگاه عالی اوکراین» شکایت کرد و دادگاه؛ حکم کمیسیون را بطور موقت متوقف نمود. در نهایت، با برگزاری مراسم تحلیف در پارلمان و ادای سوگند، «یاناکویچ» رسماً رئیس جمهور اوکراین شد[24].

با وجود اینکه، «یاناکویچ» کسی که خواهان قطع گسترش روابط امنیتی با «ناتو» بود؛ توانست پیروز انتخابات 2010 م. شود لیکن هنوز محبوبیت «تیموشنکو» بعنوان یک تهدید علیه سیاست های دولت جدید و یک فرصت برای جریان های ضد روسی و غربگرای اوکراین به حساب می آمد. در حال حاضر «یاناکویچ»، اقبال اقلیت بزرگ اوکراینی ها (46 درصدی) به رقیب انتخاباتی اش را یک تهدید می داند و متقابلاً؛ غرب استفاده از ظرفیت های پوپولیستی «تیموشنکو» را یک فرصت و راه چاره برای کاهش نفوذ رو به رشد روسیه در اوکراین می داند. بنابر این، بعد از اعلام خبر بازداشت و سپس محکومیت «تیموشنکو» در دادگاه های اوکراین، غربی ها این مسئله را در ارتباط با رقابت سیاسی «یاناکویچ» و «تیموشنکو» و غیرعادلانه تفسیر کردند.

افزایش شدید قیمت واردات گاز روسیه و ضرر به اوکراین شد؛ متهم کرد
 

برای مثال، «وزارت خارجه فرانسه» طی بیانیه ای اعلان نمود که فرانسه نسبت به وضعیت «تیموشنکو» نگران است و تأکید کرد: «سفیر اوکراین در فرانسه برای ابراز نگرانی شدید بخاطر بازداشت خانم «تیموشنکو» و محاکمه وی، به «وزارت خارجه» احضار شد»[25]. «هرمان ون رومپی»، «رئیس شورای اروپا» نیز بعد از اتمام اجلاس «مشارکت شرقی» به خبرنگاران گفت که اروپا با "استفاده انتخابی از قوانین" علیه «تیموشنکو» موافق نیست[26]. همچنین رسانه ها خبر دادند که موضوع «تیموشنکو» در دستور کار «نشست شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا» در «لوکزامبورگ» گنجانده شده است[27].

دخیل کردن محکومیت «تیموشنکو» در سرنوشت برنامه «مشارکت شرقی» توسط اروپا، تا آنجا پیش رفت که واکنش «یاناکویچ» را برانگیخت: «تفاهمنامه عضویت وابسته که چشم اندازهای ورود اوکراین به «اتحادیه اروپا» را بازتاب می دهد، برای ما بسیار مهم است و پرونده کیفری «تیموشنکو» باید از همگرایی اوکراین با اروپا جدا باشد»[28]. سال پیش نیز، «هیلاری کلینتون» (وزیر خارجه آمریکا) از اعتصاب غذای «تیموشنکو» که در اعتراض به تقلب در انتخابات پارلمانی 2012 م. صورت گرفته بود، حمایت کرد و گفت: «ما تا موقعی که «تیموشنکو» و دیگر زندانیان سیاسی اوکراین آزاد نشوند، آرام نخواهیم شد». حمایت «کلینتون» در جریان دیدار «سفیر سیار آمریکا» با «یوگنیا» (دختر تیموشنکو) و «گریگوری نمیرا» (نائب رئیس حزب حامی تیموشنکو: وطن) ابلاغ شده بود[29]. بعد از بستری شدن «تیموشنکو» در بیمارستان، «جفری پایت» و «یان تومبینسکی»، سفیران آمریکا و «اتحادیه اروپا»، دیدار سه ساعته ای با «تیموشنکو» برگزار کردند اما از ذکر جزئیات آن خودداری نمودند[30].

حتی روسیه که پایش در یک طرف معامله گازی باز بود نیز نسبت به ناعادلانه بودن دادگاه «تیموشنکو» هشدار داد. در این راستا، «وزارت خارجه روسیه» در بیانیه ای تصریح کرد: «کلیه توافقات گازی در 2009 م. کاملاً در چارچوب قوانین ملی دو کشور و مقررات بین الملل منعقد شده و دستورات لازم از سوی رؤسای جمهور دو کشور صادر شده بود. به عقیده ما، روند دادگاه «تیموشنکو» باید عادلانه و بدون جانبداری باشد و با کلیه قوانین اوکراین در خصوص امکان استفاده از وکیل و رعایت استانداردهای اولیه مدنی مطابقت نماید»[31]. همینطور «ولادیمیر پوتین» نسبت به اتهام گازی علیه «تیموشنکو» موضع گیری کرد و گفت: «من درست متوجه نشدم که چرا وی را به هفت سال زندان محکوم کردند»[32]. این موضع روسیه باعث گردید که طرفداران «تیموشنکو» این بیانیه را بعنوان سند بی گناهی وی معرفی کنند[33]. با این حال، «سخنگوی دولت»، «دفتر رئیس جمهوری» و دیگر مقامات دولتی اوکراین بارها، اعمال فشار دولت بر مسئولین دادگاه را رد کردند[34].

علاوه بر سرمایه گذاری های خارجی بر تبعات ناشی از محکومیت «تیموشنکو»، وی و احزاب سیاسی طرفدارش نیز سعی داشتند این جریان را به فرصت های آتی و جاری خود مبدل سازند. برای نمونه، «تیموشنکو» در مصاحبه مکتوبی که در زندان با «روزنامه زرکالو ندلی اوکرانینا» انجام داده بود، گروه های اپوزیسیون را به برکناری رئیس جمهور فراخوانده و گفت: «اولین گام بسوی تغییرات واقعی، برکناری «یاناکویچ» پس از پیروزی اپوزیسیون در انتخابات پارلمانی (اکتبر 2010) است»[35]. همچنین، چندین بار پلیس با هواداران اندک «تیموشنکو» که در میادین «کیف» تجمع کرده بودند، درگیری شده است[36].

نتیجه گیری:

از آنجا که ساخت قدرت در اوکراین بر پایه یک سیستم بسط یافته از الیگارشی (حکومت اشرافیت منحط) است، رقابت های قدرت های خارجی در خاک اوکراین به رقابت های باندهای قدرت این کشور گسترش یافته است. انقلاب نارنجی اوکراین در 2004 میلادی در واقع پس از، استقلال اوکراین بزرگترین رویارویی این باندهای چندوجهی بود که با استفاده از شیوه های اطلاعاتی قدرت های بیرونی؛ در برابر همدیگر صف آرایی کردند.

هر چند، پیروزی طی انقلاب نارنجی به دست جناح غربگرا افتاد ولی رفته رفته، جناح حامی تعادل در سیاست خارجی که تمایل بیشتری به روسیه داشت؛ توانست موقعیت خود را بازیابی کند. شاید بتوان، رد پای روسیه و نقش عملیات های نیمه پنهان آن در جریان ایجاد اختلاف گسترده و جنگ قدرت در دولت «یوشچنکو» که به کاهش شدید محبوبیت رهبران انقلاب نارنجی منجر شد؛ را بعنوان یک گمانه در نظر داشت. همچنین، تأثیر "جنگ گازی پوتین" علیه «یوشچنکو» در کریسمس 2006 میلادی را نباید از نظر دور داشت.

به هر طریق که باشد، روسیه توانست کفه نفوذ در اوکراین که در انتخابات 2004 م.، کاملاً به سمت بلوک غرب متمایل شده بود را به سمت خود جلب کرده و نوعی از تعادل تقریباً رضایت بخش در عرصه راهبردی اوکراین را برای خود به ارمغان آورد. از آن پس، آمریکا و اروپا اقدامات عیان و گسترده ای برای تحت فشار گذاشتن دولت اوکراین بر سر محکومیت «تیموشنکو» را رقم زده اند. این پروژه با تکیه قرار دادن یک عملیات روانی میان مدت و گسترده، به کاهش محبوبیت دولت اوکراین امید داشت و بطور مداوم؛ به تهدیدات ناشی از حبس «یولیا تیموشنکو» دامن زد.

در واقع آمریکایی ها تمام توان خود را جذب کردند تا از بقایای انقلاب شکست خورده مخملی اوکراین، خیزشی جدید را متولد کنند.