۳۰ سال تلاش «معروفی» برای ردیف موسیقی ایران

 خبرگزاری تسنیم

بسیاری معتقدند ردیف موسیقی موسی معروفی کامل‌ترین و بی‌نقص‌ترین ردیف در موسیقی ایرانی است، یعنی کسی به این ردیف موسیقی می‌پردازد باید اطلاعات کافی و آشنایی کامل به این نوع سبک و آواز را داشته باشد. حال با موسی خان معروفی که مبدع کامل‌ترین ردیف موسیقی سنتی است آشنا می‌شویم.

موسی معروفی، فرزند امین الملک به سال 1268 متولد تهران در خانواده‌ای موسیقی دوست بزرگ شد. بیشتر استادان موسیقی سنتی آن روز از معاشران دایمی خانوادهٔ او بودند. موسی خان به موازات تحصیلات قدیمه، نزد آقا یوسف صورتگر که از عکاسان خاصه دربار ناصری بود نواختن سه تار را شروع کرد، و‌گاه نیز پیانو می‌نواخت. سپس به محضر اساتید بزرگ آن زمان و دست آخر نزد درویش خان رفت و شاگردی یاپیر جان را به اشتیاق پذیرفت. موسی خان معروفی غیر از داشتن استعداد ذاتی و محیط مناسب چون از زندگانی تامین شده‌ای برخوردار بود و مجال تمرین بسیار داشت سال‌ها کار کرد تا اینکه به اخذ نشان تبر زرین طلا از دست درویش خان نایل آمد.

وی پس از چندی نزد سلطان حسین خان هنگ آفرین صاحب منصب موزیک نظام و نوازنده ویلن و سه تار به فرا گرفتن نُت پرداخت. از‌‌ همان عنفوان جوانی به فکر افتاد که ردیف موسیقی سنتی ایران را به خط نت نوشته و به زعم خود آن را از دستبرد زمان و آسیب دوران محفوظ دارد. در سال 1302 به مدرسه کلنل علینقی وزیری وارد شد و معلومات عملی خود را در آن مدرسه تکمیل کرد.

موسی خان با اینکه از قابلیت‌های بسیار برای احراز مقام نوازندهٔ حرفه‌ای برخوردار بود عشق به جمع آوری و نوشتن ردیف او را از صرافت نوازندگی کم‌کم انداخت و تنها به تعلیم شاگردان اکتفا کرد. وی برای نوشتن ردیف با همه استادان زندهٔ زمان خود تماس گرفت تا با جمع آوری ردیف هر کدام از آن‌ها و انطباق آن‌ها با یکدیگر، صحیح‌ترین روایت را بیابد و این کاری بود توانفرسا که سی سال از عمر و وقت و نیروی اورا گرفت. و تنها یاوران او در این چند سال دکتر لطف الله مفخم پایان (موسیقی‌شناس) و بعد‌ها محمد بهارلو (نوازنده، آهنگساز و هنرآموز موسیقی) بودند. جزوهٔ آواز دشتی که شامل پیش درآمد آواز، چهار مضراب، تصنیف و رنگ دشتی است یادگار همین همکاری هاست.

موسی معروفی در سال‌های 1317 _1307 که دوباره ضبط صفحات موسیقی باب شد به همراه صبا و مشیر همایون و چند هنرمند دیگر به خارج مسافرت کرد و صفحاتی با آن‌ها پر کرد. چند صفحه نیز تکنوازی تار از وی باقی مانده است که شنیدنی است.

شیوهٔ نوازندگی موسی معروفی تا سال 1302 که وارد مدرسه موسیقی کلنل شد،‌‌ همان شیوهٔ سنتی میرزا حسینقلی و درویش بود. ولی از آن سال به بعد تحت تاثیر محیط مدرسه و تعلیمات کلنل خواه ناخواه تغیراتی چند در آن حاصل شد که تشخیص آن‌ها در آثار وی برای اهل فن می‌سر است. با این حال این آثار روی هم جزو آثار معتبر در زمینهٔ تکنوازی تار است که برای هنرجویان مثمر ثمر خواهد بود. موسی خان ذوق آهنگسازی داشت و بعضی آهنگ‌های او از پیش درآمد نغمه دو ضربی و تصنیف توسط محمد بهارلو و مفخم پایان به چاپ رسیده بود. در سال 1330 روح الله خالقی آهنگ زیبای (مرغ حق) را با شعر رهی معیری و آواز بنان در ارکس‌تر گل‌ها اجرا کرد. معروفی در اوان تاسیس رادیو نیز با نوازندگان آن همکاری داشت.

لیکن این همکاری مدت کمی دوام داشت و او دوباره مشغلهٔ اصلی خود گردآوری «ردیف» پرداخت، سال‌ها در هنرستان موسیقی ملی تدریس کرد و امروز چند تن از نوازندگان بنام تار، دست پروردهٔ زحمات او هستند.

موسی معروفی در دورانی از تاریخ ایران می‌زیست که اجتماع آن روز فاقد قابلیت در اختیار گذاشتن بستر مناسب برای پرورش مقاصد وی بوده و وی را بسیار آزرده‌اند، سال‌ها در پیچ و خم‌های توانفرسای سلسله مراتب اداری در فشار بود، و برای انتشار هر یک از آثار خود زحمات و سختی‌های فراوان کشید. اوقاتی از عمرش در مشاغل بیهودهٔ اداری تلف شد و ناگزیر به هنرستان برگشت تا کار تعلیم را ادامه دهد، بیش از سی سال برای جمع آوری و تدوین و نوشتن ردیف موسیقی زحمت کشید و مختصر شرح زحمات خود در مجله موزیک ایران در سال 1314 نوشته که مطالعهٔ آن برای علاقه مندان خالی از لطف نیست. نا‌ملایمات روزگار محیط مطرب پرور جامعهٔ آن روز دستگاه رادیو و هنرهای زیبا و کارشکنی‌های مسئولان همه دست به دست هم داد و در سال 1344 پس از هجرت مرتضی محجوبی به سوی دوست او نیز در شهریور ماه‌‌ همان سال خاموش شد.

انتهای پیام /