مبانی و مفاهیم تجارت الکترونیک بر کارآفرینی

 
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،در این تحقیق به بررسی نقش تجارت الکترونیک در کارآفرینی و ایجاد فرصت های شغلی پرداخته شده است. در حقیقت تجارت الکترونیک به عنوان محل ارتباط فناوری اطلاعات و بازار کسب و کار سبب شده است که بازار دائمی برای فعالیت و اشتغال عده بسیاری در این زمینه فراهم بیاید. کارآفرینی از طریق تجارت الکترونیک می تواند شرایط تازه ای به وجود آورد که در آن تولید کنندگان، فروشندگان و مشتریان و تقریباً تمام عوامل دست اندرکار یک چرخه اقتصادی قادر باشند در یک فضای مجازی مشترک با یکدیگر در ارتباط باشند و به تبادل اطلاعات، خدمات، محصولات وپول بپردازند. این تحقیق با اشاره به حجم تجارت الکترونیک و سرعت گسترش آن در جهان به ارتباط نزدیک تجارت الکترونیک و کارآفرینی می پردازد و تجارت الکترونیک را محل ظهور ایده های نو و ایجاد بازارهای جدید و گسترش بازارهای موجود، معرفی می کند. امروزه مساله بیکاری با افزایش جمعیت در کشورهای در حال توسعه و لزوم چاره اندیشی و پاسخگوئی به نیازهای اجتماعی و اقتصادی آنان یکی از مهمترین دغدغه ها و تهدیدهای ملی این چنین کشورهایی است. توسعه و ایجاد کار آفرینی راه حلی است که برای برطرف کردن این مشکل ارائه شده است.

کار آفرینی در حقیقت می تواند در رشد اقتصادی کشورها، ایجاد اشتغال و رفاه اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند. تحولات گسترده ای که در عصر حاضر در محیط بین الملی اتفاق افتاد، تحولاتی در جهت گذر از جامعه صنعتی به سوی جامعه اطلاعاتی ایجاد کرده است تا آنجا که برخی از کار آفرینی به عنوان موتور توسعه اقتصادی یاد می کنند.

ایجاد و توسعه سریع شبکه اینترنت امکان مبادله سریع اطلاعات را فراهم کرد و به تدریج به افزایش قابلیت های جدید اینترنت شکل جدیدی از تجارت به وجود آمد که امروزه به تجارت الکترونیک معروف است. تجارت الکترونیک به دلیل سرعت، کارآیی، کاهش هزینه ها و بهره برداری از فرصتهای زود گذر، عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است تا آنجا که گفته می شود، عقب افتادن از این سیر تحول نتیجه ای جز منزوی شدن در عرصه اقتصاد جهانی نخواهد داشت.
بنابراین از یک سو با تجارت الکترونیک به عنوان بستر اشتغال زائی جهانی روبرو هستیم و از سوی دیگر با کار آفرینانی مواجه می شویم که هر روز فرصتهای جدیدی را برای جویندگان شغل و کار در فضای مجازی ایجاد می کنند. در نتیجه اقتصاد دنیای امروز بر پایه نوآوری، خلاقیت و استفاده از دانش به ویژه دانش اطلاعات و ارتباطات استوار است، چنین اقتصادی را اقتصاد مبتنی بر دانش یا اقتصاد دانش محور می گویند. در اقتصاد مبتنی بر دانش، نوآوران و صاحبان فکر سرمایه های اصلی شرکت های تولیدی و کار آفرین هستند.(1)

امروزه وقتی به ثروتمندان و کار آفرینان جدید که عمدتا کمتر از 40 سال دارند نگاه می کنیم متوجه می شویم که همه در حوزه های فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک صاحب کسب و کار، اندیشه، فکر، نوآوری و کار آفرینی جدید هستند .

اگر دیروز ثروتمندترین افراد دنیا آنهایی بودند که منابع مالی بیشتری در اختیار داشته نظیر راکفرها، امروزه ثروتمندترین مردم دنیا فردی دانش مدار مانند بیل گیتس مدیر شرکت مایکروسافت است که با استفاده از فناوری اطلاعات و از طریق تجارت الکترونیک کار آفرینی می کند.

در حوزه جامعه اطلاعاتی در فضای رخداد یک انقلاب مهم، الگوهای کسب و کار جدید، افراد جدید، حوزه های جدید، ثروتمندان جدید، سیاستهای جدید، استراتژی هائی که منجر به توانا سازی، توانمند سازی و ارزش آفرینی جدید میشود به وجود می آید. یعنی الگوهای کسب و کار جامعه اطلاعاتی مانند الگوهای کسب و کار قبل نیستند و ارزش آفرینی نیز بر اساس ارزش آفرینی صرفا از ترکیب منابع نیستند، بلکه بر اساس دانائی، توانائی و دانشی است که شخص بتواند به میزان بیشتری در آن حوزه ایجاد نماید، به وجود می آید. اما واقعا چه ابزار و وسائلی می تواند چنین فضای گسترده ای را فراهم کند؟

اگر بخواهیم شرایط موجود در جهان را صریح تر و شفاف تر بیان نمائیم می توان آن را در قالب سه انقلاب جستجوکنیم(شکل1) نخست انقلاب دیجیتال که شروع آن تحولات عظیمی را ایجاد کرد. دوم انقلاب اینترنتی که توانست با قدرت بالا در ایجاد و ارتباطات نوین و یک دنیای دیگر به صورت مجازی الگوهای بسیار زیادی از کسب و کار و ارزش آفرینی را ایجاد کند و در نهایت انقلاب سوم انقلاب کار آفرینی که نقش بسزایی در توسعه یافته است و در یک کلام آینده ارزش آفرینی کشورها در الگوی کسب و کاری است که حاصل تلفیق این سه محیط است(2)

تعریف کار آفرینی
تعاریف ارائه شده در مورد کارآفرینی بسیار متعدد و متفاوت است، اما بررسی تاریخ ادبیات کارآفرینی مؤید آن است که این واژه اولین بار در تئوریهای اقتصادی و توسط اقتصاددانان مطرح شد، و سپس وارد مکاتب و تئوری های سایر رشته های علوم شده است. در بین علوم مطرح شده مرتبط با کارآفرینی علوم اقتصادی و مدیریت و تجارت ارتباط تنگاتنگی با این مفهوم دارند. کانتیلون (1755) کارآفرین را فردی ریسک پذیر می داند که کالا را با قیمت معلوم خریداری می کند و با قیمتی نامعلوم می فروشد(3). جفری تیمونز کارآفرین را ایجاد کننده یک چیز ارزشمند از هیچ می داند.(4)

کارآفرین فردی است که دارای ایده نو و جدید است و از طریق فرایند تأسیس و ایجاد یک کسب و کار (شرکت) و قبول مخاطره، محصول یا خدمات جدیدی را به جامعه معرفی می کند(5)

قوانین جدید کسب و کار الکترونیکى
مطالبى که درباره سازمان هاى الکترونیکى منحصر به فرد وجود دارد در شش قانون جدید کسب و کار الکترونیکى خلاصه مى شوند:
1. هیچ قانونى وجود ندارد که توسط همه پذیرفته شده باشد.
2. مزیت به پیشتازان مى رسد. به مصداق دنیاى واقعى، پرنده اى که اول به طعمه برسد آن را مى گیرد.
3. موفقیت به سرعت از دست مى رود. هرچقدر سرعت داشته باشید باز به اندازه کافى سریع نیستید. قبلاً
4. "بزرگ، کوچک را مى بلعید" اما امروز "سریع، کند را مى بلعد".
5. قیمت ها تحت فشار دائمى قرار دارند. هزینه پایین تر ساختار سازمان هاى مبتنى بر اینترنت به آنها اجازه مى دهد تا محصولاتشان را نسبت به سازمان هاى سنتى پایین تر قیمت گذارى کنند. و اینترنت مقایسه خرید فورى را (در سایت هاى مقایسه- خرید از قبیل «pricescan.com» و «ebay.com») فراهم مى کند.
6. مکان مطرح نیست. در گذشته افرادى را که سازمان ها استخدام مى کردند، تولیدکنندگان و مشتریان عموماً توسط محیط جغرافیایى تعیین مى شدند. براى مثال، سازمان ها کارکنان خود را ترغیب مى کردند که در نزدیکى محل کار خود زندگى کنند. اکنون کارفرمایان در محل هاى دور به بهترین و باهوش ترین افراد دسترسى دارند و افراد با استعداد هرگز مجبور به ترک محل سکونتشان براى تعقیب فرصت هاى شغلى به مکان هاى خیلى دور نیستند.
7. اطلاعات منسجم همه چیز است. اینترنت و اینترانت ها روشى را که اطلاعات به درون سازمان ها انتقال پیدا مى کرده اند تغییر داده اند. سیستم هاى اطلاعات باز و منسجم، سلسله مراتب هاى سازمانى سنتى را دور مى زنند و براى کارمندان و مدیران کار پیگیرى پروژه ها را تسهیل، تصمیم گیرى درونى را همگانى و سازمان ها را به تولیدکنندگان، شریکان و مشتریان متصل مى کنند.(6)
در یک نگاه کلی می توان کارآفرینی را به دوشکل کلی تقسیم کرد:
کارآفرینی فردی و کارآفرینی سازمانی.
اگر نوآوری و ساخت محصول جدید یا ارائه خدماتی نو با توجه به بازار، حاصل کار فرد باشد آن را کارآفرینی فردی و اگر حاصل تلاش یک تیم درسازمانی باشد، آنرا کارآفرینی سازمانی می نامند.
بسیاری از کارآفرینان کار خود را در قالب ایجاد شرکتهای کوچک و متوسط شروع می کنند. این شرکت ها سهم بسزایی در توسعه صنایع و ایجاد اشتغال داشته و نسبت به شرکتهای بزرگ از انعطاف پذیری بالایی برخور دارند. لذا بسیاری از دولت ها متقاعد شده اند که باید بستر رشد را برای واحدهای کوچک و متوسط در قالب مراکز رشد فناوری، پارک های صنعتی و فناوری فراهم کنند و آنها را تا زمانی که بتوانند به صورت یک شرکت مستقل وارد بازار شوند، حمایت کنند. در کشورهای جنوب شرقی آسیا 95% کل بنیادهای اقتصادی و صنعتی کشورها را کارافران کوچک تشکیل داده و به عنوان رکن اساسی و تأثیر گذار در اقتصاد و اشتغال این کشورها محسوب می شود.(7)
تعریف تجارت الکترونیک:
از تجارت الکترونیکی، تعاریف متعددی شده است که اغلب آنها مبتنی بر تجارب گذشته در استفاده از تجارت الکترونی+کی بوده است.
انجمن اینترنت امریکا: تجارت الکترونیکی را به عنوان یک رسانه جدید که روابط را در دنیای کسب و کار تغییر می دهد، کسب و کار و مصرف کننده را به هم لینک می کند و کسب و کار جدید می سازد، تعریف کرده است.
توربان: تجارت الکترونیکی یک مفهوم در حال رشد است که فرآیندخرید، فروش یا مبادله محصولات، خدمات واطلاعات را از طریق شبکه های کامپیوتری، از جمله اینترنت، توصیف می¬کند.
انجمن دانشگاهی کسب و کار AACSB تجارت الکترونیکی را هر نوع تعامل کاملی که در سطح شبکه کامپیوتری اتفاق بیفتد، که شامل انتقال مالکیت و یا استفاده درست از خدمات و سرویسها است ، تعریف کرده است.(8)

ویژگیها و فواید تجارت الکترونیکی :
هر فناوری پیشرفته باعث ایجاد تهدید ها و فرصت های جدیدی برای سازمانها می شود. تغییر در فناوری، موجب تغییر در قانونمندی های بازرگانی شرکتها و متحول ساختن سیستمهای سازمانی و اجتماعی می گردد. تجارت الکترونیک در سه پارامتر سرعت، دقت و هزینه فعالیتها می تواند تاثیر بگذارد.
تکنولوژی اطلاعات می تواند پنج مزیت عمده ایجاد کند:
ارزان تر ( تولید خروجی ها ی مشابه

با هزینه کمتر )
بیشتر ( تولید خروجی های بیشتر و با هزینه مشابه )
سریع تر ( تولید خروجی های مشابه با همان هزینه در زمان کمتر )
بهتر ( تولید خروجی های مشابه با همان هزینه و همان زمان ولی با استانداردهای کیفیتی بالا ) و برای اولین بار ( تولید خروجی های جدید ).

پنج گام اصلی تجارت الکترونیک از شروع تا پایان به صورت زیر می باشد:
1- برنامه ریزی
2- سازماندهی: ثبت دومین (Domain)، طراحی لوگو / آرم
3- بازاریابی
4- ایجاد وبسایت آنلاین: آپلود کردن سایت
5- دریافت پول/ وجه برای ارائه خدمات و یا فروش محصول
گام بعدی پس از انجام همه آنچه در بالا ذکر شد، ارائه خدمات پس از فروش است، یعنی اینکه به نوعی متوجه شویم که آیا مشتری از خدمات و یا محصول ما راضی بوده است یا خیر. بنابراین، خدمات پس از فروش نیز گام ششم است.(9)

عوامل کلیدی موفقیت در تجارت الکترونیک
چندین عامل کلیدی بسیار مهم برای موفقیت در هر فعالیت مربوط به تجارت الکترونیکی وجود دارد که شامل موارد زیر است:
1- خلق ارزش برای مشتری: این کار می تواند با ارائه یک محصول که برای مشتریان بالقوه جذاب باشد و در بازار رقابتی قابل توجه باشد صورت گیرد.
2- ارائه خدمات منحصر به فرد
3- ترغیب و تشویق برای خرید و بازگشت مجدد به سایت: این کار می تواند با حربه های خاصی همچون ارائه تخفیف، اختصاص کوپن خرید، برنامه های تبلیغاتی و... صورت گیرد.
4- آماده کردن یک سایت جذاب: برای این کار باید دقت و سلیقه لازم را در به کار بردن رنگها، تصاویر، تصاویر متحرک، فایلهای گرافیکی، قلم ها و درصد فضای خالی داشته باشید.
5- ایجاد انجمن های مجازی: این کار می تواند با راه اندازی اتاق های چت، بخش ارسال نظرات، تالارهای گفتگو و... انجام شود.
6- ایجاد امنیت و اعتماد: این کار می تواند با در اختیار داشتن سرور های موازی، فناوری های شکست ناپذیر، پنهان سازی اطلاعات و دیواره های آتش قوی صورت گیرد.
7- توجه همه جانبه به امر ارتباط با مشتریان: برای این کار باید مطمئن شوید که همه کارمندان، مدیران و حتی شرکای تجاری شما دید کاملی و مشابهی نسبت به مشتری دارند.
8- خود مشتریان پر از تجربیات گوناگون هستند. شما می توانید از طریق هر یک از ایمیل ها و نظرات و انتقادات آنها تجربیات گرانقدر و البته رایگانی را کسب کنید.
9- ساده و موثر کردن جریان کسب و کار: این کار می تواند از طریق باز مهندسی فرایندهای کسب و کار و بهره گیری از ابزارهای فناوری اطلاعات صورت پذیرد.
10- اجازه دهید مشتریانتان به یکدیگر کمک کنند: این کار می تواند با راه اندازی یک سایت خودگردان و بدون نیاز به هیچ رسیدگی ای صورت پذیرد.
11- به مشتریان کمک کنید تا کارشان را انجام دهند: این کار می تواند با در اختیار گذاشتن اطلاعات قابل مقایسه زیاد و امکانات جستجوی مناسب صورت پذیرد.
12- سعی کنید یک طرح و مدل اساسی و بدون عیب برای کسب و کار خود طراحی کنید.
13- سازمان خود را همیشه در حالت آماده باش نگه دارید و به اندازه کافی آمادگی داشته باشید تا در مقابل تغییرات محیط سریع عکس العمل نشان دهید.(10)

حجم تجارت الکترونیک و سرعت گسترش آن:
رشد سریع و روزافزون تجارت الکترونیکی در کشورهای پیشرفته و مزیتهای رقابتی حاصل از آن و نقش مهم آن در ایجاد اشتغال و رشد تولید در کشورها نشان دهنده آن است که آن کشورها در سیاستهای جاری و بازرگانی خود تجدید نظر اساسی به عمل آوردند
پیش بینی می شود ارزش تجارت الکترونیکی از 354 میلیارد دلار در سال 2001 بالغ بر 100 تریلیون دلار در سال 2005 برسد. همچنین بر اساس آمار منتشره تجارت الکترونیکی آمریکا در سال 2002 بالغ بر 6/1 هزار میلیارد دلار بوده است که پیشبینی می شود در سال 2006 به 1/7 هزار میلیارد دلار برسد. تجارت الکترونیکی مالزی در سال 2002 معادل 7/13 میلیارد دلار بوده که پیش بینی می شود در سال 2006 به بیش از 158 میلیارد دلار برسد.بدیهی است که رسیدن به چنین حجم های دلاری در تجارت الکترونیکی بر اساس برنامه ریزی و استفاده از فرصتهای تجارت امکان پذیر خواهد بود. شرکتهایی مانند Yahoo و Ebayو Amazon و دیگران در مدت کوتاهی توانسته اند ارزش بسیاری را کسب کنند. آمار نشان می دهند که طی 5 سال آخر قرن گذشته ارزش برخی از این شرکتها بیش از 200 برابر شده است.(11)

کارآفرینی از طریق تجارت الکترونیک
کارآفرینی از طریق تجارت الکترونیک به این موارد خلاصه نمی شود و موارد بسیاری خصوصاً در زمینه کارآفرینی در شیوه های جذب مشتریان اینترنتی، بازاریابی اینترنتی، همکاری ها و شبکه های مجازی، واقعیت مجازی، آموزش و کار از راه دور و غیره همه و همه گستردگی کارآفرینی در عصر اطلاعات و در زمینه تجارت الکترونیک را نشان می دهد.
عصر حاضر، عصر نوآوری است و اگر محصول بهبود کیفیت نیابد، به سرعت از چرخه رقابت حذف می شود و مسلما نوآوری و خلاقیت بهترین راه حل برای حفظ بازار موجود و دستیابی به بازار جدید است، در دنیای امروز بزرگترین سرمایه های یک بنگاه اقتصادی نیروهای اهل فکر، یاد گیرنده و خلاق آن هستند و این نیروها کسانی جز کار آفرینان نیستند.
کار آفرین فردی با نو آوری خاص است که ایده ها را به واقعیت تبدیل می کند و کار آفرینی موجب ارتقا و بهره وری، ابداعی پیوسته و مستمر در تولید کالاها، تعقیب و تشویق سرمایه گذاری و ایجاد ثروت است.
تجارت الکترونیک و کارآفرینی ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، کارآفرینی باعث خلاقیت و نوآوری در رشد و بر تجارت الکترونیک نیز تاثیر گذار است و تجارت الکترونیک در تسهیل و خلق ایده های نو و ایجاد بازارهای جدید و گسترش بازارهای موجود تاثیر مستقیمی خواهد داشت.
اینترنت شبکه مجازی است که تا حد زیادی مستقل از مکان است. این شبکه، بازاری بدون مرز است که می توان به راحتی در آن تجارت کرد. برای این منظور می بایست افراد کارآفرین با ایده های نو،شرکتهای اینترنتی را تأسیس کنند و پس از مدتی که ارزش فوق العاده ای یافتند آنها را بفروشند.
گسترش تجارت الکترونیک سبب می شود هر روز افراد بیشتری جذب این بازار مجازی شوند. مؤسسات،سازمانها و نهادهای خصوصی و دولتی در همه کشورها بر آن شده اند تا معرفی محصولات و خدمات خود را در بستر اینترنت انجام دهند، از این رو اولین نیازی که فرا روی آنها قرار می گیرد، مراجعه به افرادی است که از دانش و مهارت کافی برای انجام چنین فعالیتهایی برخوردار باشند، طبیعی است که درآینده نمی توان مؤسسه ای را عاری از متخصصان تجارت الکترونیک یافت.(12)
تجارت الکترونیک به عنوان محل ارتباط فناوری اطلاعات و بازار کسب و کار سبب شده است که بازار دائمی برای فعالیت و اشتغال عده بسیاری در این زمینه فراهم بیاید.
کارآفرینی از طریق تجارت الکترونیک می تواند شرایط تازه ای به وجود آورد که در آن تولید کنندگان، فروشندگان و مشتریان و تقریباً تمام عوامل دست اندرکار یک چرخه اقتصادی قادر باشند در یک فضای مجازی مشترک با یکدیگر در ارتباط باشند و به تبادل اطلاعات،خدمات،محصولات وپول بپردازند.اینترنت درقالب تجارت الکترونیک تئوری ها ونظریات جدیدی را طرح کرده که یکی از آنها اشتغال پیوسته است.در این نوع اشتغال فرد شاغل کار خود را به استفاده از امکانات رایانه ای انجام میدهد و حاصل کار را از طریق اینترنت در اختیار کارفرما یا مشتریان قرار میدهد.جالبتر آنکه دریافت دستمزد یا پرداخت مبلغ نیز با استفاده از اینترنت و از طریق مجاری اعتباری اینترنتی نظیر حسابهای اینترنتی و کارتهای اعتباری صورت می گیرد. مجموعه این فعالیتها و معاملات می تواند در قالب تجارت الکترونیک توسط کارآفرین بستر سازی شود تا زمینه اشتغال و تولید به وجود آید و کسب وکارهای کوچک اینترنتی انجام پذیرد.
 

اطلاعات و ارتباطات دو ابزار اساسی مورد هر فعالیت کارآفرینی هستند. این دو هم خود ارزش دارند و هم ارزش به وجود می آورند. فردی که از بازارهای مختلف و قیمت اجناس و یا ازگذشته و آینده آنها باخبر باشد مسلماً تصمیمات بهتری برای رسیدن به سود بیشتر خواهد گرفت. ارتباطات نیز مانند اطلاعات ارزشمند است و ارزش افزوده ای متناسب با اندازه و نوع ارتباطات را نصیب کارآفرین می کند. با توجه به شکل (2) کارآفرینی مستلزم کشف یک نیاز اجتماعی است و کشف نیازهای اجتماعی به شناخت اجتماع ،نیازهای آن و بافت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن وابسته است. در شناسایی نیاز هر فعالیت کارآفرینانه، ایده پرداز یا تئورسین میبایست نسبت به محیط، بینش و بصیرت داشته باشد.
تجارت الکترونیک به کارآفرین امکان می دهد نوآوری کرده و خلق ایده های جدید داشته باشد و در روند تصمیم گیری و ارتباطات در فرایند کسب و کار به او کمک می کند و همچنین امکان خودکار کردن فرایندها را به او می دهد.( 13)

نتیجه گیری:
ملاحظه شد که تجارت الکترونیک می تواند در اشتغال زایی موثر باشد و به عنوان یکی از ابزارهای کارآفرینی مدرن مورد توجه قرار گرفته است. کارآفرینی لازمه توسعه تجارت الکترونیکی و توسعه تجارت الکترونیکی بستر کارآفرینی است. کارآفرینی از طریق تجارت الکترونیک، در زمینه کارآفرینی در شیوه های جذب مشتریان اینترنتی، بازاریابی اینترنتی، همکاری ها و شبکه های مجازی، واقعیت مجازی، آموزش و کار از راه دور و غیره همه و همه گستردگی کارآفرینی در عصر اطلاعات و در زمینه تجارت الکترونیک را نشان می دهد.
کارآفرینی از طریق تجارت الکترونیک بر خلاف تجارتهای معمول به زمان و مکان خاص محدود نمی شود. استفاده از شبکه، امکان ایجاد مدل های جدید تجاری و ساختارهای سازمانی شبکه ای و مجازی را فراهم می آورد. تجارت الکترونیک فرصت های جدیدی برای جایگزینی کسب و کار به خصوص در زمینه موسیقی، نشر، حمل ونقل، سرویسهای اطلاعاتی، امور بانکی، بازاریابی و تبلیغات را فراهم کرده است. بنابراین می توان ضمن گسترش تجارت الکترونیک، کارآفرینی را نیز شاهد بود.

منابع و مآخذ:
1. عظیمی طالقانی، فرهاد. اقتصاد دانش مدار، تهران: مجله تدبیر، شماره 122
2. احمد پور داریانی، محمود. آیا کارآفرینی استراتژی دانشگاهها را تغییر می دهد. رهیافت، شماره 29، بهار82
3. Stevenson,h.and jaarillo,j.c(1990)'' a paradigm of entrepnourship, entrepreneurial management'', strategic management journal, 11,17-27.
4. Timmons,j.and sapeinza,h.''venture capital : the decade abead '' , boston:pws-kent,1992 p35
5. http://tejarate-electronic6.blogfa.com/
6. احمد پور داریانی، محمود. کارآفرینی: تعاریف، نظریات و الگوها – تهران بهار 1379
7. موسوی، سید محمود، نقش کارآفرینی در توسعه صنعتی و اقتصادی، مجله رهیافت]، شماره 29، بهار 1382
8. موحدی، مسعود – مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی فناوری اطلاعات و دانش، تجارت الکترونیک: ابعاد، سطوح و مولفه ها.
9- http://partoschool.org
10. http://karafarini-mehdi.blogfa.com/post-131.aspx
11. گزارش توجیهی و سیاست تجارت الکترونیکی جمهوری اسلامی ایران www.irtp.com
12. " rasing aware mess of entrepneorship and e-commerce: a case study on student www.inderscience.com entrepneurship" a.ridder,p.c.van dersijde
13. E-commerce and Entreprenourship: where is the connection?
www.ecteonline.org

منابع مورد توجه :
A ) http://www.mahmoodbashash.com/
B) http://www.civilica.com
C) http://www.webpr.blogfa.com
D) http://www.ikarafarin.ir
E) http://www.ppt.ir/

 منبع:سایت رویکرد

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.